Ήταν γυναίκα, 

ήταν όνειρο...

 

 

Λατρεύω να παρατηρώ τις διαφορετικές μεταφράσεις των κλασικών έργων της λογοτεχνίας - με "προκαλεί" το να διαβάζω και να συγκρίνω τις  επιλογές των λέξεων και των προτάσεων από τη μία έκδοση στην άλλη και να βρίσκω το πόσο ευανάγνωστο κι εντέλει διαφορετικό είναι το αποτέλεσμα. Δεν το κάνω, βέβαια, με συνέπεια στα μεγάλης έκτασης πεζογραφήματα αλλά μόνο στα διηγήματα ή ακόμη και στα ποιήματα - είναι βλέπετε πιο εύκολο. Στην περίπτωση δε των παραμυθιών γίνεται έως και απολαυστικό λόγω της εικονογράφισης. 

Γι' αυτό ενθουσιάστηκα όταν έπεσα πάνω στο "Η Βασιλοπούλα με το γαϊδουροτόμαρο" (μτφρ.Σάντρα Βρέττα, Ποταμός, 2003) του Charles Perrault. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα παραμύθια που έγραψε ο κλασικός Γάλλος παραμυθάς σε στίχους το 1695 βασιζόμενος στο ομώνυμο και πολύ αγαπημένο λαϊκό παραμύθι του 17ου αιώνα πάνω στο οποίο η Αμερικανίδα συγγραφέας παιδικών ιστοριών Ann Jonas συνδύασε στοιχεία από την "Σταχτοπούτα"  του.

Η υπόθεση είναι η εξής: η βασίλισσα του παραμυθιού πεθαίνει από μια άγνωστη αρρώστεια και η τελευταία επιθυμία της είναι να ορίσει την διάδοχό της - θα είναι εκείνη στην οποία θα χωρέσει το δαχτυλίδι της. Το δαχτυλίδι, όμως, χωράει μόνο στην κόρη της. Η βασιλοπούλα απελπίζεται με την επιμονή του πατέρα της να την παντρευτεί για να κρατήσει την υπόσχεση που είχε δώσει στην βασίλισσα κι έτσι, με την συμβουλή της νεράιδας νονάς της, προσπαθεί να τον αποτρέψει ζητώντας του να ικανοποιήσει τις πιο παράλογες επιθυμίες: να της φέρει ένα φουστάνι με το χρώμα του φεγγαριού, ένα άλλο με την λάμψη του ήλιου κι ένα τρίτο με το χρώμα του καιρού. Μέχρι που του ζητά την σφαγή του αγαπημένου του γαϊδάρου, εκείνου που γεννά χρυσά φλουριά. Ο βασιλιάς όμως δεν πτοείται με τίποτα. Τότε η βασιλοπούλα αναγκάζεται να δραπετεύσει φορώντας το γαϊδουροτόμαρο. Μεταμφιεσμένη όπως είναι εργάζεται ως υπηρέτρια καθαρίζοντας ένα παχνί γουρουνιών ώσπου μια μέρα ένας ωραίος πρίγκιπας θα την ερωτευθεί. Δεν θα μπορέσουν να συναντηθούν αμέσως και ο πρίγκηπας θα μελαγχολήσει. Μετά από λίγο καιρό, όμως, θα ζητήσει την γνωστή δοκιμασία επιλογής συζύγου, που εδώ γίνεται με το δαχτυλίδι που πρέπει να ταιριάξει στο κατάλληλο δάχτυλο, και η Γαϊδουρώ -όπως αποκαλούσαν τη βασιλοπούλα στο χωριό που έμενε- θα συμμετάσχει τελευταία. Ο πρίγκηπας θα την αναγνωρίσει αμέσως και θα την κάνει βασίλισσά του.

Το βιβλίο είναι ένα από τα αγαπημένα μου - η λεπταίσθητη εικονογράφισή του σού δίνει την αίσθηση γκραβούρας ενώ τα έντονα και πλούσια χρώματα είναι σαν να αναδύουν μια περίεργη λάμψη. Ιδιαίτερη είναι και η προσοχή στη λεπτομέρεια - ακόμη και οι σκιές στους τοίχους συμμετέχουν στην δράση και δίνουν διάσταση σε όσα αισθάνεται η βασιλοπούλα. Ωστόσο, δεν είναι μόνο γι' αυτό που αγάπησα τούτο το παραμύθι τη στιγμή που δεν συμφωνώ καθόλου με το γυναικείο πρότυπο που προβάλλει -όπως άλλωστε και πολλά άλλα παραμύθια εποχής- ότι δλδ μόνο η εξωτερική ομορφιά επιβραβεύεται και μόνο ο όμορφος πρίγκηπας ελευθερώνει από τα δεινά της ζωής την καλή του η οποία υπομένει τα πάνδεινα και τον περιμένει.

Η όμορφη γλώσσα της Ανν Τζόνας και ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται κάποια πολύ σημαντικά ζητήματα είναι εκείνο που μ' έκανε να το αγαπήσω και ειλικρινά, χαίρομαι πολύ όταν τα κλασικά παραμύθια, με όλη τη σκοτεινιά τους, την βιαιότητα και τους τρομακτικούς χαρακτήρες και τους συμβολισμούς τους, γίνονται εργαλείο για να γνωρίσουν τα μικρά παιδιά δύσκολες έννοιες και καταστάσεις που ακούν και βλέπουν δυστυχώς όλο και πιο συχνά σήμερα τριγύρω τους. Άλλωστε, η αδικία, ο φόβος και η βία είναι ενσωματωμένα στις κοινωνίες από καταβολής κόσμου και με το να τα αποσιωπείς μόνο όφελος δεν προκύπτει. Το ακριβώς αντίθετο θα έλεγα και υπάρχουν πλήθος ερευνών και πορισμάτων από ψυχολόγους και ψυχαναλυτές που το επιβεβαιώνουν. Αλήθεια, όμως, πως μιλάς σε μικρά παιδιά για σκοτεινές ψυχικές καταστάσεις, για άδικα και καταστροφικά πρότυπα, για αντιδράσεις και ωφέλιμη ανυπακοή;

Με απλά λόγια, ειλικρίνεια και ευθύτητα μπορείς να μιλήσεις στα παιδιά για τα πάντα - είναι κάτι που το έχω διαπιστώσει η ίδια με τους μαθητές μου και το συνάντησα πριν λίγο καιρό ατόφιο στην εφηβική νουβέλα "Ιπτάμενες σελίδες" του Β. Παπαθεοδώρου όπου  ο συγγραφέας ασχολείται μεταξύ άλλων και με την  παρενόχληση και κακοποίηση των κοριτσιών από συγγενείς. Η αμεσότητά του είναι τόσο αφοπλιστική που ακόμη θυμάμαι τα τσιμπήματα οργής που ένιωσα μέσα μου όταν διάβαζα για την Λευκή, μιας από τις μικρές ηρωίδες του βιβλίου που κακοποιείται ψυχικά και σωματικά από τον θείο της. Η κόρη της φίλης μου, όμως, η οποία πήρε να το διαβάζει ένα πρωί που ήρθε σπίτι μου και δεν ήξερε τι να κάνει, ήταν ψυχραιμότερη  στο σημείο να μου ζητήσει συμπληρωματικές πληροφορίες κι εξηγήσεις. Βέβαια, ο Β.Π. απευθύνεται σε μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά και η γλώσσα του είναι αρκετά περιγραφική ενώ η Ανν Τζόνας διασκεύασε το παραμύθι για μικρότερα κι έτσι "περιορίζεται"  στην επίμονη και δυνατή επιθυμία, την τρέλα του βασιλιά να παντρευτεί την κόρη του  για να τηρήσει την υπόσχεση που είχε δώσει στη βασίλισσα. Στο σημείο αυτό, και αντίθετα από την πειθήνια στάση της Σταχτοπούτας, η βασιλοπούλα δεν δέχεται  τις πιέσεις του πατέρα της και παρ' όλη την θλίψη και τον τρόμο που νιώθει παίρνει πρωτοβουλίες: στην αρχή, ζητά την συμβουλή της νονάς της που εμπιστεύεται και κατόπιν, όταν οι συμβουλές της δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα, εγκαταλείπει τον πατέρα της και παίρνει την ζωή της στα χέρια της - άλλο ένα στοιχείο του παραμυθιού που μου άρεσε πολύ.

Γράφει, επίσης, η Ανν Τζόνας για την μελαγχολία του πρίγκηπα: "Όλη μέρα, κουβαλούσε παντού τον πόνο του και η νύχτα, που δεν του χάριζε τη λησμονιά του ύπνου, δεν τον ανακούφιζε καθόλου. Μη θέλοντας πια ούτε να κυνηγάει ούτε να χορεύει ούτε καν να τρώει, έμενε συνεχώς στο κρεβάτι,..." Και λίγο πιο κάτω: "... ο πρίγκηπας ξανάπεσε στην πιο μαύρη μελαγχολία. Στο παλάτι, κανείς δεν ήξερε τι να πει ή τι να κάνει για να ξεκλέψει ένα χαμόγελο απ' αυτόν το νέο που οι στεναγμοί του θα έλιωναν και την καρδιά ενός δράκου." 

Kάτι τέτοιες στιγμές σκέφτομαι πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή ορισμένων παιδιών εάν είχαν στα χέρια τους (και τέτοια) βιβλία.  Σε μια εποχή που βιώνουμε μία απίστευτη "πίσω ολοταχώς" κατάσταση και όπου η βία και ο  ρατσισμός βρίσκουν βολικό κυματοθραύστη τη γυναίκα, χρειάζονται επειγόντως βιβλία που γοητεύουν, ενισχύουν την φαντασία και στερεώνουν την ασφάλεια και την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα τους. Πόσο πιο δυνατά θα ήταν, τότε,  αυτά  "τα κλαράκια της ερείκης" όπως αποκαλεί τις γυναίκες ο Γκυγγιώμ Απολλιναίρ και πόσο πιο γήινα θα μεγάλωναν οι μικροί πρίγκηπες, πόσο πιο υγιείς και ισορροπημένες θα ήταν εντέλει οι κοινωνίες μας στην πράξη κι όχι μόνο στα λόγια ή στα όνειρα.

Σημείωση: Η πρώτη φωτογραφία είναι από την κινηματογραφική μεταφορά του παραμυθιού σε μιούζικαλ (το 1970) με πρωταγωνιστές την Κατρίν Ντενέβ και τον Ζαν Μαραί. Η δεύτερη εικόνα είναι από την εικονογράφιση του βιβλίου από την Anne Romby. Η τρίτη φωτογραφία είναι λεπτομέρεια ενός κολάζ της Linder Sterling, η δουλειά της οποίας αποτελεί αιχμηρό σχόλιο για τις πολιτισμικές προσδοκίες που ασκούνται  στις γυναίκες και την χρησιμοποίηση του γυναικείου σώματος ως εμπορικό προϊόν. Ο τίτλος της ανάρτησης είναι από το ομώνυμο ποίημα του Γιώργου Σαραντάρη.