The eye of the beetle

Σχεδόν 100 χρόνια πριν, το 1915, ο Frantz Kafka έγραψε την πιο διάσημη νουβέλα του, το "Η μεταμόρφωση" (μετάφραση από τα γερμανικά Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, Πατάκης, 2008), ένα από τα ελάχιστα γραπτά που θεώρησε ολοκληρωμένα και δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε. Σκέφτηκα να την διαβάσω γιατί η πλοκή της είναι ήδη γνωστή στους περισσότερους κι έτσι δεν θα χρειαζόταν να γράψω αναλυτικά γι' αυτήν. Εξάλλου, και στην περίπτωση που κάποιος δεν έχει ήδη διαβάσει το κείμενο, σίγουρα θα έχει δει τουλάχιστον μία από τις πολλές διασκευές του βιβλίου για τον κινηματογράφο και για το θέατρο συνεπώς θα ξέρει σε τι αναφέρεται.

Διαβάζοντάς το, λοιπόν, ανακάλυψα ξανά εκείνο που καθιστά την νουβέλα αριστουργηματική - η απόλυτη λιτότητα της γλώσσας του κειμένου. Ακόμη κι αν σήμερα το "less" της γραφής του Κάφκα φαντάζει τετριμμένο, ωστόσο, στην εποχή του το στυλ του  -με τους πολύ χαμηλούς τόνους, την αποστασιοποίηση και την θαυμάσια ισορροπία μεταξύ λογικής και παραλόγου- ξεχώριζε τόσο απ' οτιδήποτε άλλο επικρατούσε που επηρρέασε καθοριστικά κατοπινούς κορυφαίους συγγραφείς: από τους Ι.Μπ.Σίνγκερ και  Χόρχε Λουίς Μπόρχες μέχρι τους Τζ.Ντ.Σάλιντζερ, Ε.Ιονέσκο και  Άμος Όζ. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, κάποια στιγμή, δήλωσε πως  η ανάγνωση της "Μεταμόρφωσης" τού έδειξε πως ήταν πράγματι εφικτό να γράψεις μ' έναν διαφορετικό τρόπο.

Ο Τσέχος συγγραφέας, παρά την πικρία, την αμφισημία και την ασφυξία που αποπνέουν οι σελίδες του, διατηρεί έναν αξιοθαύμαστο ρεαλισμό στις καταστάσεις και τις συμπεριφορές που περιγράφει. Η απέχθεια της οικογένειας του Γκρέγκορ για το "νέο" μέλος της, η προσπάθεια του Γκρέγκορ  να επικοινωνήσει με μαζί τους και ιδίως με την αδερφή του, η απομόνωσή του, η αποσύνδεση του πνεύματος από το σώμα του και τέλος  η κατάρρευση κάθε επαφής μεταξύ του Γκρέγκορ Σάμσα και της οικογένειάς του αποτελούν τα στάδια του κύκλου από τα οποία περνά -τις περισσότερες φορές- η ανθρώπινη συμπεριφορά όταν καλείται να αντιμετωπίσει κάτι τόσο διαφορετικό κι ακατανόητο.

Εκτός από τις προφανείς αναγωγές που μπορούν να γίνουν μεταξύ της νουβέλας και της πραγματικής ζωής του συγγραφέα (ο Κάφκα ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος χαρακτήρας, καταπιεσμένος κυρίως από τον αυταρχικό πατέρα του από την επήρρεια της οποίου και την οικογένειάς του ποτέ του δεν μπόρεσε ουσιαστικά να ξεφύγει. Είχε όμως μια τρυφερή αδελφική σχέση με την μικρότερη αδερφή του Ότλα που θα μπορούσε να αντικατοπτρίζεται στην σχέση του Γκρέγκορ με την Γκρέτε), η μεταμόρφωση του πρωταγωνιστή σε ένα αηδιαστικό, γιγάντιο σκαθάρι αποτελεί, για μένα, την τέλεια αλληγορία για να κατανοήσει κανείς το πραγματικά διαφορετικό καθώς η αφήγηση γίνεται μέσα από τα μάτια του σκαθαριού και το παράλογό της μάς κάνει να δούμε προσεκτικά εκείνο που συνήθως αποσιωπάται -  όλα εκείνα τα στοιχεία μιας κοινωνίας που τους αρνούνται την φωνή για πολλούς και διάφορους λόγους. Κι αν ο αναγνώστης μπορεί να νιώσει συμπάθεια γι' αυτό το αηδιαστικό ζωύφιο, τότε ίσως επεκτείνει την συμπάθεια αυτή και σε πιο καθημερινές διαφορετικότητες - τους ανήμπορους ηλικιωμένους, τους αρρώστους, τους σωματικά και πνευματικά μειονεκτούντες, τους κάθε λογής μετανάστες, κ.λπ., κ.λπ.

"Η μεταμόρφωση" δεν είναι βέβαια μέρος του τριλήμματος της προηγούμενης ανάρτησης. Tην διάβασα κατά παράβαση της σειράς που είχα ορίσει στο νου μου και όπως αποδείχθηκε ήταν μια απολαυστική κι ωφέλιμη παράβαση. Λίγο κάπως σαν κι εκείνη του Μαξ Μπροντ, στενού φίλου του Τσέχου συγγραφέα - λίγο πριν  πεθάνει ο Κάφκα του είχε ζητήσει να καταστρέψει τα χειρόγραφά του. Ο Μπροντ όχι μόνο παράκουσε την εντολή του φίλου του αλλά επιμελήθηκε ο ίδιος κι εξέδωσε το έργο του προσφέροντας στον λογοτεχνικό κόσμο ένα αληθινό δώρο, όπως είναι, άλλωστε, κάθε τι που η αξία του διαρκεί στο χρόνο. 

Σημειώσεις: Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο της Μεταμόρφωσης (στην αγγλική μετάφρασή του) εδώ. Δείτε, επίσης, μία βραβευμένη κωμική ταινία μικρού μήκους [μέρος 1ο, 2ο, 3ο] όπου ο ήρωας (Φραντς Κάφκα) θέλει να γράψει την "Μεταμόρφωση" αλλά δεν έχει έμπνευση. Η εικόνα είναι δημιουργία της Eliza Hearsum.