Το βάθος 

των πραγμάτων

Η συγγραφή είναι από μόνη της μια περιπέτεια. Ο Antonio Tabucchi, όμως, έχει ομολογήσει πως για τον ίδιο, η περιπέτεια  αυτή  είναι βασανιστική. H ανάγνωση των βιβλίων του, θα πρόσθετα εγώ, το ίδιο - τουλάχιστον αυτό μού συνέβη  με το "Ο Τριστάνο πεθαίνει. Μια ζωή" (μετάφραση Ανταίος Χρυσοστομίδης - Άγρα, 2004). Την πρώτη φορά που το έπιασα στα χέρια μου δεν μπόρεσα να προχωρήσω πέρα από τις πρώτες πενήντα, νομίζω, σελίδες. Την δεύτερη φορά δεν θυμάμαι να έφτασα τόσο μακριά, πόσω μάλλον να τις ξεπέρασα. Το βιβλίο όμως μού είχε γίνει κάτι σαν εμμονή κι έτσι, την τρίτη φορά, πείσμωσα λίγο και παρ' όλη τη ζέστη ορισμένων ημερών του φετινού καλοκαιριού κατάφερα να το τελειώσω. 

Είναι καλοκαίρι, Αύγουστος με καύσωνα στην Τοσκάνη κι ένας ηλικιωμένος, ο Τριστάνο, αργοπεθαίνει, διηγούμενος την προσωπική του ιστορία σ' έναν συγγραφέα που έχει προσλάβει για να την καταγράψει. Η αφήγηση ξεκινά από μια πλατεία της αθηναϊκής Πλάκας στην διάρκεια της Κατοχής όπου     μπροστά στα μάτια του Γερμανοί αξιωματικοί σκοτώνουν αναίτια ένα παιδί.  Λίγο μετά, εκείνη την ίδια μέρα, μια γυναίκα τον κρύβει στο σπίτι της. Ο  Τριστάνο ερωτεύεται την  Δάφνη αλλά στη συνέχεια χωρίζουν. Αντί όμως να ψάξει να βρει τον απόλυτο έρωτα της ζωής του, ο Τριστάνο ενώνεται με τους Έλληνες αντάρτες στα βουνά της Πελοποννήσου. Αργότερα, πηγαίνει  στην Ιταλία όπου κι εκεί βγαίνει στο αντάρτικο. Μαζί με την Αμερικανίδα Μαίρυλιν, που τη φωνάζει Ροζαμούντα ή Γκουαλιόνα ανάλογα με το κέφι του, ταξιδεύει στην  Ισπανία του δικού της εμφύλιου, επιστρέφει πάλι στην ταραχώδη Ιταλία της δεκαετίας του '70 για να καταλήξει στο παρόν, στο εξοχικό του στην Τοσκάνη όπου το ρολόι χτυπά τώρα τα τελευταία του λεπτά. "Κοιτάξτε το ρολόι, τι ώρα είναι; Θα σας φανεί ανόητο, αλλά θέλω να ξέρω, είναι το τελευταίο πράγμα που θέλω να μάθω... Έτσι κι αλλιώς, αύριο θα είναι μια άλλη μέρα, όπως λένε."

O μυθιστορηματικός συγγραφέας, αυτήκοος μάρτυρας της ζωής του Τριστάνο, καταγράφει τη σχέση του ανθρώπου με τον θάνατο, τη φύση, τη ζωή, την ιστορία και με την πολιτική - αυτά τα δύο τελευταία διαγράφονται, άλλωστε, και στο σύνολο του έργου του Ταμπούκι απ' όπου αναδύονται με εύστοχο και κομψό τρόπο τα κοινωνικά σχόλια του Α.Τ. Ταυτόχρονα, μέσα από την διήγηση του Τριστάνο, παρουσιάζονται λεπτομέρειες του πολιτισμού καθώς και γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της Ιταλίας και της Ελλάδας κυρίως - η γερμανική κατοχή, η αντίσταση, η πείνα, η Πλάκα, το Σούνιο, τα βουνά της Ιταλίας, τοπία της Κρήτης, η Σαντορίνη, η Τοσκάνη πλέκονται με δεξιοτεχνία με τις μουσικές του Γκλεν Μίλλερ και του Σούπερτ, τις αναφορές στον Κουρμπέ, τους φιλοσοφικούς στοχασμούς και τις υποφόσκουσες συνομιλίες με αρκετούς λογοτέχνες. Η διήγηση του Τριστάνο στροβιλίζεται επικίνδυνα μεταξύ ονείρων και πραγματικότητας, βεβαιοτήτων και παραισθήσεων της μορφίνης που παίρνει για να απαλύνει τους πόνους του χαλασμένου ποδιού του. Γι' αυτό η αίσθηση που αφήνει πίσω του ένα τόσο ιδιαίτερο βιβλίο είναι, επίσης, δύσκολο να περιγραφεί.

Μια μνήμη γεμάτη πικρία πρωταγωνιστεί στην ζωή του Τριστάνο. Η φωνή, ωστόσο, είναι ο κυρίαρχος τούτου του μυθιστορήματος που σε δυσκολεύει τόσο πολύ που χρειάζεται αρκετός χρόνος μετά το τέλος της ανάγνωσης για να ησυχάσει το μυαλό σου. Ο Τριστάνο μιλά συνεχώς και με ένταση, λες κι  έχει τη δύναμη να νικήσει το θάνατο που πλησιάζει, λες κι έτσι μπορεί να επανέλθει ακέραιος στη ζωή - μιλώντας ο Τριστάνο ζει, αισθάνεται, συμμετέχει. Αν σωπάσει θα πεθάνει. 

Το σώμα με τις επιθυμίες του, τις απουσίες, τις ρωγμές και τη σήψη του καλύπτει το προσκήνιο της αφήγησης. Ως το μέσο που δίνει υπόσταση στην φωνή, η γάγγραινα του Τριστάνο φανερώνει  τις  αδυναμίες, τις αντιφάσεις, τις δυσκολίες της συγγραφής. Δεν μου κάνει καθόλου εντύπωση που ο τοκετός τούτου του μυθιστορήματος ταλαιπώρησε τον συγγραφέα περισσότερο ίσως από τα υπόλοιπα  έργα του - ο επαρκής αναγνώστης θα νιώσει τις οδύνες του συγγραφέα, είναι σίγουρο. Η γραφή του Ταμπούκι εδώ είναι δύστροπη, παραληρηματική, ελλειπτική. Πότε κινείται στην  επιφάνεια και πότε καταβυθίζεται ανελέητα στην μνήμη με την  δύναμη μιας άγκυρας όταν πέφτει στο νερό. Οι στιγμές που διηγείται ο Τριστάνο είναι μικρά κομμάτια ή και συμπαγείς όγκοι ατάκτως ερριμμένα στο παρόν με αποτέλεσμα η βιογραφία τούτη να είναι γεμάτη κενά, κενά  που καλείται να συνθέσει και να συμπληρώσει όχι ο βουβός μυθιστορηματικός συγγραφέας με την πένα του αλλά ο ίδιος ο αναγνώστης με δικές του σκέψεις, απολογισμούς, αφορισμούς, συμπεράσματα...

Ωστόσο, μέσα από την κούραση της ανάγνωσης -γιατί δεν μπορείς τελικά να μην παρασυρθείς από την πυκνή γραφή του Ταμπούκι και να λύσεις τούτο το παζλ-, βλέπεις την φωνή του Τριστάνο να  παίρνει μ' έναν αναπόφευκτο τρόπο την ιδιαίτερη χροιά του Φερνάντο Πεσσόα, τον πεσσιμισμό του Χέμινγουέι και την ζεστή, μελαγχολική απόχρωση των fados αν και η ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο Ταμπούκι μού θύμισε, επίσης, νότες από την ιδιότυπη ψυχρότητα, ίσως κι αυστηρότητα, του Πασκάλ Κινιάρ.

Έντονα αυτο-αναφορικό, το "Ο Τριστάνο πεθαίνει" είναι ένα από τα τελευταία βιβλία του συγγραφέα που γοητεύτηκε από την μορφή του Fernando Pessoa και των ετερωνύμων του κι αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στην διερεύνηση του έργου και του βίου του.  Εξάλλου, ο Ταμπούκι ήταν εκείνος που στην δεκαετία του '60 πρωτοσύστησε στους Ιταλούς τον Πορτογάλο ποιητή μέσω των μεταφράσεων του. Εκτός όμως από αυτές  κι ένα θεατρικό έργο -κωμωδία- για τον Πεσσόα, ο Αντόνιο Ταμπούκι έχει αφήσει ένα σημαντικό και μεγάλο έργο δικό του από το οποίο ξεχωρίζουν τα "Νυχτερινό στην Ινδία", "Η χαμένη κεφαλή του Νταμασένου  Μοντέιρου", "Όνειρα ονείρων" και το εμβληματικό "Έτσι ισχυρίζεται  ο Περέιρα" βιβλίο που καθιέρωσε τον Ταμπούκι στο λογοτεχνικό στερέωμα ενώ ο πρωταγωνιστής του έγινε σύμβολο της ελευθερίας της ενημέρωσης και της αντίστασης κατά των αντιδημοκρατικών πολιτευμάτων, βλ. κυβέρνηση Μπερλουσκόνι στην Ιταλία.   

Για τον Αντόνιο Ταμπούκι η λογοτεχνία είναι "κάτι που περικλείει  επιθυμίες, όνειρα και φαντασία". Μ' αυτήν την έννοια ο Τριστάνο του έζησε μια ζωή έντονα λογοτεχνική και η  έμφαση εδώ βρίσκεται στο ρήμα "έζησε" διότι όσο και να προσπαθεί να ανακαλέσει στιγμές και συναισθήματα και να τα αφηγηθεί " ...τη ζωή τη ζούμε, και ενώ τη ζούμε ήδη χάνεται, ήδη έχει δραπετεύσει…"





Το κείμενο γράφτηκε για το η-περιοδικό Bookstand όπου και δημοσιεύτηκε την Τρίτη 1 Οκτωβρίου.


 
Σημειώσεις: Η εικαστική λεπτομέρεια προέρχεται από τον πίνακα "The Couple" του Βέλγου ζωγράφου και γραφίστα Léon Spilliaert. Η φωτογραφία είναι από την κινηματογραφική ταινία "The Pillow Book" του Βρετανού Peter Greenaway.