Η ζωή εντός των τειχών...

μιας σχολικής αίθουσας δεν είναι καθόλου εύκολη. Το (πολύ) αντίθετο θα έλεγα – εκτός βέβαια κι αν παρακολουθείς την κινημοτογραφημένη εκδοχή της καθισμένος αναπαυτικά στις θέσεις ενός κιν/φου.  Αλλά και πάλι.

Η ταινία  "Ανάμεσα στους τοίχους"  βασίζεται στο ομότιτλο ημι-αυτογραφικό βιβλίο του Φρανσουά Μπεγκοντό (Μεταίχμιο, 2008)  ο οποίος εκτός από συγγραφέας και δημοσιογράφος είναι και ο ηθοποιός που ενσαρκώνει τον  ρόλο του κου Μαρέν, καθηγητή  ενός Γυμνασίου σε μια εργατική συνοικία του Παρισιού.  Η υποδειγματική ερμηνεία του δεν είναι καθόλου τυχαία μιας και ο Μπεγκοντό έχει υπάρξει, πράγματι, καθηγητής σε ένα παρόμοιο σχολείο στην Dreux και στο κέντρο του Παρισιού για ένα χρόνο -  εμπειρία την οποία έχει καταγράψει  στο πιο πάνω βιβλίο. Η αλήθεια είναι πως δεν το έχω διαβάσει για να μπορώ να πω το κατά πόσο αποτελεί την ρεαλιστική οπτικοποίησή του ή όχι. Βλέποντας όμως την ταινία και αντλώντας από τις δικές μου αντίστοιχες εμπειρίες θεωρώ πως είναι κάτι περισσότερο από ένα ακόμη φιλμ της κατηγορίας των "Στον κύριό μας με αγάπη" , "Ο κύκλος των χαμένων ποιητών", "Dangerous minds", κ.λπ. -που περιττό να πω, τις λατρεύω- οι οποίες είναι κινηματογραφικές ερμηνείες.  Η συγκεκριμένη  μπορεί  κάλλιστα να θεωρηθεί  ντοκιμαντέρ σχολικού ρεαλισμού.

Η αφήγηση της ταινίας ξεκινά με την έναρξη της σχολικής χρονιάς στο γραφείο των καθηγητών όπου συνυπάρχουν παλιοί και καινούργιοι καθηγητές, καλή  διάθεση  και καλοπροαίρετα σχόλια και τελειώνει με την λήξη της ίδιας χρονιάς στο προαύλιο του σχολείου όπου μαθητές και καθηγητές παίζουν μαζί ποδόσφαιρο. Στο ενδιάμεσο, ωστόσο, η σχολική χρονιά πέρασε με όλα τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα που αναδεικνύονται με σαφή κι ολοκάθαρο τρόπο σε μια "περίκλειστη" μικρο-κοινωνία: η λειτουργία του πολυφυλετικού σχολείου, η ενσωμάτωση των μεταναστών και ο ρατσισμός μεταξύ παιδιών που προέρχονται από διαφορετικές χώρες,   το δυσλειτουργικό κι άκαμπτο εκπαιδευτικό σύστημα, οι αγανακτισμένοι καθηγητές που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα κάτω από τόσο κακές συνθήκες, η ουσιαστικά ανύπαρκτη συνεργια με τις οικογένειες των μαθητών.

Το τμήμα του Φρανσουά είναι μία ομάδα χαρισματικών μα οξύθυμων εφήβων  που  (όπως συμβαινει σ' αυτές τις περιπτώσεις) διαθέτουν χαμηλό δείκτη ενδιαφερόντων, γνώσεων και τήρησης των κανόνων. Παρόλα αυτά, ο Φρανσουά  επιχειρεί να επιβάλλει την πειθαρχία με τον ίδιο τρόπο που διδάσκει: με αμεσότητα και οn the spot διάλογο μην αφήνοντας χώρο για οποιαδήποτε παρανόηση ακόμη και όταν οι  δηκτικές ερωτήσεις των μαθητών αφορούν σε προσωπικά του θέματα.  Σε μια σκηνή, στην διάρκεια του μαθήματος ένας μαθητής, ο Μπουμπακάρ, σκάει στα γέλια. Ο Φρανσουά τον ρωτά για ποιό λόγο το κάνει αλλά μόνο μετά από πίεση των συμμαθητών του θα πει πως "ο Σουλεϊμάν λέει πως σας αρέσουν οι άντρες." Ο Φρανσουά, τότε, απαντά και στους δυο με απλό και σοβαρό (όχι σοβαροφανή κι "ευέλικτο") τρόπο πως δεν του αρέσουν.  Κι αυτό είναι το υπέροχο με τον κο Μαρέν: λειτουργεί με απόλυτη ειλικρίνεια και σεβασμό προς τους αντιδραστικούς μαθητές του – την Εσμεράλδα που συνεχώς του “πάει κόντρα”, την συναισθηματική  Κούμπα, τον αμήχανο κι ελαφρώς αυθάδη Μπουμπακάρ, την “μοιραία” Λουίζ, τον εσωστρεφή, επιμελή και ολιγόλο Ουέι και τον αμφισβητία και εξαιρετικά απείθαρχο Σουλεϊμάν. 

Ο τελευταίος είναι από τους τύπους που δύσκολα ενσωματώνονται σε μια τάξη - δεν γνωρίζει τίποτα γιατί δεν μελετά τίποτα, ούτε ενοχλείται να ρωτήσει το οτιδήποτε ενώ κάνει τα πάντα για να δημιουργήσει αναστάτωση και να μην φανερωθεί τούτη η αδυναμία του.  Κάποια στιγμή, στα πλαίσια του μαθήματος ο Φρανσουά ζητά απ' όλους τους μαθητές να γράψουν ένα μικρό κείμενο για τον εαυτό τους. Όλη η τάξη του παραδίδουν τις εργασίες τους εκτός από τον Σουλεϊμάν ο οποίος, μη ξέροντας τί να γράψει και πώς, ασχολείται με τις  φωτογραφίες που έχει αποθηκευμένες στο κινητό του. Ένας άλλος καθηγητής, στην καλύτερη περίπτωση, θα τον απόπαιρνε, μα ο Φρανσουά τον προτρέπει να συνθέσει τις φωτογραφίες του και μετά, τις αναρτά στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης - ομολογώ πως μου άρεσε πολύ η κίνηση αυτή και η εργασία του Σουλεϊμάν, επίσης, η οποία, αντικειμενικά, ήταν η πιο  γλαφυρή απ' όλες τις υπόλοιπες.  Ο Σουλεϊμάν ακούγοντάς τον καθηγητή του να τον επαινεί νιώθει αμήχανα διότι δεν είναι σίγουρος αν τα ενθαρρυντικά λόγια του είναι αληθινά και φαίνεται πως αρχίζει να αλλάζει, ανεπαίσθητα, την στάση του. Αλλά. Όπως όλοι οι έφηβοι  που έχουν συνηθίσει να τους υποβιβάζουν οι πάντες κάθε μέρα, δεν τον πιστεύει. Προς το τέλος της ταινίας, για ασήμαντη αφορμή ξεσπά εν ώρα μαθήματος στον Φρανσουά και φεύγει απο την τάξη. Βγαίνοντας χτυπά -μάλλον κατά λάθος- με το σακίδιό του την Κούμπα  τραυματίζοντάς την στο φρύδι.  Η εύθραυστη ισορροπία που διατηρούσε στην τάξη μέχρι εκείνη την στιγμή ο Φρανσουά ανατρέπεται - το συμβάν καταγράφεται, ο καθηγητής χρησιμοποιεί σκληρή γλώσσα στα παιδιά, ο μαθητής παραπέμπεται στο πειθαρχικό συμβούλιο του σχολείου το οποίο -όχι αβασάνιστα- τον αποβάλλει.

Η ταινία απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα στις  Κάννες το 2008 και ήταν υποψηφια για το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας την ίδια χρονιά. Σε ορισμένους θεατές, η ταινία  του Λοράν Καντέ, θα φανεί κάπως επίπεδη κι αργή, ίσως ακόμη και πληκτική - μια οπτική που ενισχύει τον ρεαλισμό της ταινίας: έτσι είναι μέχρι και σήμερα το σχολείο και όχι μόνο στην Γαλλία που ομολογουμένως διαθέτει ένα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα από το ελληνικό. Στους σινεφίλ όμως, και ιδίως σε όσους έχουν μπει έστω και για λίγο σε αίθουσα διδασκαλίας σίγουρα θα χτυπήσει κάποιες ευαίσθητες χορδές και θα ανοίξει  πολλούς και διάφορους ασκούς  διότι το “Ανάμεσα στους τοίχους”  δεν αναπαριστά μυθοπλαστικά την πραγματικότητα, είναι η πραγματικότητα - το σκηνικό είναι ένα πραγματικό σχολείο κάπου στο Παρίσι,  ο πρωταγωνιστής αναβίωσε στην ουσία τον εαυτό του μπροστά στην κάμερα και οι μαθητές είναι οι πραγματικοί μαθητές του σχολείου. Και οι καταστάσεις που αποτυπώνονται στο φιλμ είναι οι πραγματικές ζωές τους και όπως καταλαβαίνετε είναι  πολύ πραγματικές. Μόνο που αυτή η πραγματικότητα, αντίθετα με την ταινία, δεν επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Έχει όμως μόνο μία εναλλακτική κι αυτή δεν είναι  παρά μία ριζική και ουσιαστική μεταμόρφωση.

Σημείωση: Η πρώτη εικόνα είναι  μία αφιέρωση του σχεδιαστή Michael Paukner  στον Πιετ Μοντριάν κι απεικονίζει το πυθαγόρειο θεώρημα που στην κυριολεξία αγνοούσα παντελώς μέχρι να το δω στην ταινία. Στάθηκε όμως η αφορμή (το θεώρημα κι όχι η ταινία), θυμάμαι, για να γράψω μια πολύ δημιουργική απάντηση στις εξετάσεις των Μαθηματικών της Α' Λυκείου. Στην δεύτερη φωτό είναι η σκηνή που περιγράφω στην πέμπτη παράγραφο  [ο Φρανσουά καθοδηγεί τον Σουλεϊμάν (στο κέντρο) και τον Μπουμπακάρ (δεξιά) στις εργασίες τους]. Στην τρίτη φωτό είναι ο Φρανσουά Μπεγκοντό. Διαβάστε εδώ (στην ενότητα "Περισσότερες πληροφορίες") την κοινή συνέντευξη του σκηνοθέτη και του πρωταγωνιστή για την προετοιμασία και το γύρισμα της ταινίας.