Κουτιά, Μονοπάτια

&

Τα Φώτα της Ράμπας

Ένα από τα θεμελιώδη ζητούμενα της εκπαίδευσης (και της Παιδείας, γενικότερα) είναι η κριτική σκέψη. Συμπληρωματική της, αν και όχι απαραίτητα, η δημιουργική σκέψη. Για την δεύτερη, στην εκπαίδευση έχουμε τον, πασίγνωστο πλέον, όρο out-of-the-box. Δλδ, οι εκπαιδευτικοί να διδάσκουμε χωρίς να ακολουθούμε έναν σταθερά συμβατικό τρόπο (Μην ακολουθείτε τα coursebooks, μας έλεγαν στα σεμινάρια του Βρετανικού Συμβουλίου) με σκοπό τα παιδιά να μάθουν να σκέφτονται αντίστοιχα, δλδ με ευρύτητα, ελεύθερα, διαφορετικά, αντισυμβατικά. Όλες αυτές οι έννοιες είναι βέβαια οικείες σε εμάς τους ενηλίκους αλλά στα ίδια τα μικρά παιδιά (τα οποία, ούτως ή άλλως, δεν έχουν στεγανά, δεν έχουν ένα δομημένο, περιοριστικό, πλαίσιο σκέψης)  η συγκεκριμένη έκφραση δεν βγάζει νόημα. Τι είναι αυτό το κουτί;! Τί μου λέει τώρα;  θα αναρωτιέται ένα παιδί του δημοτικού σχολείου όταν ακούει να του λένε: Ας σκεφτούμε τώρα έξω από το κουτί! Κι αυτό είναι κάτι που ακούγεται συχνά στις σχολικές τάξεις . 

Αυτό ήταν το πρώτο που μου ήρθε στο νου παρακολουθώντας το Ρηξικέλευθο – την πρώτη από μία σειρά εκδηλώσεων του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών όπου ο καθηγητής Στάθης Καλύβας διερευνά τα όρια της δημιουργικότητας και της καινοτομίας στην επιστήμη, την τέχνη και το επιχειρείν. Μαζί του συμπράττουν δύο, διαφορετικά κάθε φορά, άτομα που έχουν διακριθεί σε αυτούς τους τομείς. 

Στην πρώτη συνάντηση, που διεξήχθη στις 27.01.2024, οι δύο προσκεκλημένοι του Στάθη Καλύβα ήταν μία οινολόγος-οινοποιός κι ένας αρχιτέκτονας οι οποίοι αφηγήθηκαν την προσωπική πορεία τους μέχρι σήμερα. Aκούγεται τετριμμένο και μονοσήμαντο. Ωστόσο, οι αφηγήσεις της Χλόης Χατζηβαρίτη και του Διονύση Σοτοβίκη περικλείουν, εκτός από τα δύσκολα πρακτικά-πραγματολογικά στοιχεία, και συναίσθημα και χιούμορ και ορισμένες δομικές λειτουργικές προδιαγραφές που αμβλύνουν ίσως, νοηματοδοτούν όμως σίγουρα, αυτό που αποκαλούμε, και είναι πράγματι, νέο/διαφορετικό/καινοτόμο/πρωτοποριακό. Όπως, πχ, πως είναι κάτι απλό, όχι όμως απλοϊκό ή απλουστευτικό. Δεν καταργεί το παρελθόν και τους θεσμούς αλλά τα αξιοποιεί. Δεν είναι άτεγκτα τελειομανές, αλλά ενσωματώνει και αξιοποιεί την κάθε ατέλεια. Σε αυτό το σημείο, μου άρεσε ιδιαίτερα η διευκρίνηση του Στάθη Καλύβα, πως η ατέλεια ως αποτέλεσμα τύχης, αδιαφορίας ή αμέλειας είναι διαφορετική από εκείνη που προκύπτει κατά λάθος μέσα από μια συνειδητοποιημένη και ουσιαστική διαδικασία. Το πρώτο, σκέφτομαι, είναι τσαπατσουλιά και κακές δεξιότητες ενώ το δεύτερο, εάν διατηρηθεί από επιλογή, είναι συστατικό της Τέχνης.  

Η σκηνοθεσία της εκδήλωσης είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη καθώς η Νατάσα Τριανταφύλλη ενσωματώνει και τον νεαρό μουσικό Δανιήλ Κολανιάν σε μια μίνιμαλ σκηνική παράσταση, εκτός της πιανιστικής του. Έτσι, το όλο υποβλητικό, ζωντανό κάδρο (με τις στάσεις/αφηγήσεις των συνομιλητών του πάνελ, την αλλαγή θέσεών τους και τον φωτισμό ο οποίος στις επόμενες συναντήσεις "συμμετέχει" πολύ περισσότερο με διαφορετικά χρώματα και την εναλλαγή τους σε ένταση κι αποχρώσεις), κρατούσε τους θεατές σε εγρήγορση.

Θα έλεγα πως η εκδήλωση ήταν μία εξαιρετική performance μικτής τεχνικής, ωστόσο είναι κάτι πολύ πιο ουσιαστικό και πολυσήμαντο διότι, παράλληλα με τις αφηγήσεις των κοινοτοπιών, οι δύο συνομιλητές προσδιόριζαν με έμμεσο τρόπο τα διάφορα "κουτιά" απ' όπου χρειάστηκε να βγουν – την οικογένεια με τις επιβολές της, την εγκύκλια εκπαίδευση και τις σταθερές κατευθύνσεις της, τον εργασιακό στίβο με τις πιεστικές προδιαγραφές του, τις διαπροσωπικές σχέσεις με τις προσδοκίες, τις απαιτήσεις και τις ματαιώσεις τους. Κι αυτό για να μπορέσουν, στη συνέχεια, να βαδίσουν εκτός της πεπατημένης· με άλλα λόγια, να κάνουν κάτι ρηξικέλευθο όπως πράγματι είναι οι επαγγελματικές δραστηριότητές τους.  

Το ίδιο μοτίβο αναδεικνύεται και στην δεύτερη συνομιλία που διεξήχθη στις 31 Μαΐου. Συνομιλητές του οικοδεσπότη της εκδήλωσης αυτή τη φορά ήταν η αρχαιολόγος και καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου  και ο ξενοδόχος Νίκος Καραφλός. Από την αφήγηση της πρώτης αναδύονται η διαθεματικότητα και η ευελιξία στην τυπική εκπαίδευση, αλλά και η διαχείριση των οικογενειακών υποχρεώσεων και της μητρότητας που πυροδοτεί την έμπνευση και την δημιουργία. Από την αφήγηση του δεύτερου, η ευρύτητα, η σφαιρικότητα, η πολυ-πολιτισμικότητα και οι διαφορετικές εκφάνσεις μιας  άτυπης εκπαίδευσης κι ευρύτερης παιδείας. Και οι δύο, ωστόσο, προβάλλουν την ύπαρξη και την ρευστότητα των ορίων, την αναγκαιότητα και το τελέσφορο του συνδυασμού θεωρείας και πρακτικής, και την αμφίδρομη κι αναπόδραστη διασύνδεση της επιστήμης με την καθημερινότητα. 

Τα πιο πάνω στοιχεία ενυπάρχουν στις αφηγήσεις των συνομιλητών και στις δύο εκδηλώσεις. Διακρίνω, ωστόσο, μία κλιμάκωση στην ηλικία, την αναγνωρισιμότητα και τις εμπειρίες τους που μοιάζει να κορυφώνεται στην 3η και καταληκτική εκδήλωση της 9ης Οκτωβρίου. Όπου σε μια κατάμεστη αίθουσα ακούγονται οι χειμαρρώδεις αφηγήσεις της αρχαιολόγου Αγγελικής Κοτταρίδη, το όραμα και το έργο της οποίας επαναεισήγαγαν την επιδραστικότητα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον αρχαίο κόσμο, κάτι που αλλάζει, επίσης, την θεώρησή του σήμερα. Και του κβαντικού φυσικού και καθηγητή Στέφανου Τραχανά που βρίσκεται στην τρέχουσα επικαιρότητα με το πρόσφατο βιβλίο του – το Κύκλος (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2024) υπερασπίζεται την επιστήμη και τα επιτεύγματά της και με απλό λόγο και μεγάλη μεταδοτικότητα αντιμάχεται τον ανορθολογισμό και την ψευδοεπιστήμη που εξαπλώνονται ραγδαία στις μέρες μας.  

Ακούγοντάς τους, αλλά και τους υπόλοιπους τέσσερις επί σκηνής, συνειδητοποιεί κανείς πως η πρωτοπορεία τους οφείλεται στη συνέργεια πολλών συνθηκών και παραγόντων κι αυτό σε μία όχι-αγαστή ή ευθύγραμμη πορεία. Και ότι, εκτός των άλλων, για να πραγματοποιηθεί μία αντισυμβατική θέληση, ένα πρωτόγνωρο όραμα είναι απαραίτητο να διαθέτει κανείς αφενός ευρυγώνεια οπτική και μια δαιμονική θα έλεγα, περιέργεια που λειτουργούν ως επεξεργαστής ερεθισμάτων και προωθητής δράσης. Κι αφετέρου πεισματική θέληση και διάθεση για επίπονη και σχολαστική εργασία – αυτοπεποίθηση με ευθύνη το προσδιορίζει ο Στάθης Καλύβας. Από αυτή την άποψη θεωρώ πως το εγχείρημα τού να δείξει την ευρύτητα και τις ιδιαιτερότητες της έννοιας της Καινοτομίας είναι επιτυχημένο – αν μη τι άλλο, κατέδειξε πως μία καινοτομία μπορεί να μην είναι κάτι κοινό ή σύνηθες, δεν είναι όμως κάτι περιορισμένο ή περιοριστικό, εξωπραγματικό ή ανοίκειο.  

Το πιο σημαντικό, ωστόσο, των τριών εκδηλώσεων πιστεύω πως είναι άλλο. Στην εποχή των αλγορυθμικών ταχυτήτων, της εικονομηχανιστικής κι ανορθόγραφης σκέψης και της στυλιστικής ομοιομορφίας, τα έξι ετούτα πρόσωπα μας υπενθυμίζουν έμπρακτα πως όλα είναι δρόμος. Ευθύς ή τεθλασμένος, εντός κι εκτός ορίων (ταχύτητας, εγγύτητας, ηλικίας, πεδίου, κ.λπ.) και συνήθως μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας – και οι έξι συνομιλητές δεν εμφανίστηκαν από την μια στιγμή στην άλλη στο προσκήνιο. Ούτε καινοτόμησαν με επιφοίτηση της στιγμής ή ενός προβολέα,  κι αυτό είναι καλό να τονίζεται στις νεαρότερες κι ανυπόμονες ηλικίες. ΄Η, σε στιγμές ενήλικων κωλυμάτων. Οι τέσσερις δε από αυτούς προϋπήρχαν για χρόνια σε διάφορα πεδία και όχι μόνον στον τεχνολογικό/επιχειρηματικό/οικονομικό τομέα όπου προβάλλεται συνήθως ο όρος καινοτομία. Σε κάθε περίπτωση, ο δρόμος προς το διαφορετικό, την κοινωνική προσφορά και την αυτο-πραγμάτωση είναι μακρύς κι όχι εύκολος μα εμπλουτισμένος με τόσες εμπειρίες και στροφές που σε κάνει να σκέφτεσαι, εκ των υστέρων βέβαια, πως η ζωή εντέλει είναι αγρίως απίθανη. 

Δεν είναι; Δείτε τις βιντετοσκοπήσεις των τριών εκδηλώσεων ( 1η, 2η, 3η ). Κι ακούστε το ατμοσφαιρικό Tzinda – το πρώτο άλμπουμ της Billy Kark που σχολίασε την 2η εκδήλωση με τις συνθέσεις της που αποδίδουν σε ambient την μείξη της ηλεκτρονικής με την παραδοσιακή ηπειρώτικη μουσική. Ο Doxi που άνοιξε την 3η εκδήλωση είναι μουσικός της hip-hop. Ο ήχος του, ωστόσο, και οι στίχοι που γράφει ο ίδιος, διαφοροποούνται από το σύνηθες του είδους καθώς έχουν, παραδόξως για το συγκεκριμένο μουσικό στυλ, λυρική χροιά. 

Σημειώσεις: Η πρώτη εγκατάσταση είναι του Richard Long κι έχει τίτλο A Line Made by Walking – England, 1967 και η δεύτερη του Richard Serra  The Matter of Time (1994 - 2005). Η τρίτη του David Spriggs έχει τίτλο Vission II (2017) και πρόκειται για ακρυλικό σε φύλλα plexiglass σε στρώσεις. Για να αντιληφθείτε καλύτερα την τεχνική και τις διαστάσεις του έργου δείτε το βίντεο στο τέλος της σελίδας στον σύνδεσμο του έργου).  Τέλος, η φωτογραφία του Μνημείου της Ουγγρικής Επανάστασης του 1956 είναι του Miha Pavlin.