Παρατηρώντας 

την σύγχρονη ζωή

Μετά την πολύχρονη ενασχόλησή της με το ιστορικό παρελθόν που της απέφερε δύο αξιοζήλευτα Man Booker για την μυθιστορηματική αναπαράσταση της ζωής του Τόμας Κρόμγουελ, ενός πληβείου που αναρριχήθηκε στα ανώτατα αξιώματα του βασιλικού κύκλου της Αγγλίας στις αρχές του 16ου αι.  (βλ. "Γούλφ Χωλ" το 2009 και "Γεράκια" το 2012), η Βρετανίδα Hilary Mantel επανέρχεται στον σύγχρονο κόσμο με μια συλλογή διηγημάτων. Το "Η δολοφονία της Μάργκαρετ Θάτσερ" (μτφρ. Εριφύλη Μαρωνίτη - Πάπυρος, 2014) περιέχει δέκα συνολικά εκτενή διηγήματα  από τα οποία το ομότιτλο δημιούργησε πολιτικό επεισόδιο στην Αγγλία για συντηρητικούς κι ακατανόητους λόγους. Τα υπόλοιπα εννέα, ωστόσο, είναι εξίσου προκλητικά κι αυτό διότι η Μαντέλ παρατηρεί με αιχμηρότητα ορισμένα δύσκολα θέματα.

Όπως για παράδειγμα, η ψυχογενής νευρική ανορεξία στο "Και η καρδιά σταματά" όπου η Μόρνα οδεύει προς τον βέβαιο θάνατο με την επιμονή της εφηβείας και το θράσος της μικρότερης αδερφής της η οποία θα γίνει η φωνή της όταν η ίδια θα είναι πολύ αδύναμη ακόμη και να μιλήσει. Στην πορεία τούτη, τα κορίτσια θα ανακαλύψουν τον εθισμό του πατέρα τους με το πορνό μέσα από αντίστοιχες σελίδες του διαδικτύου.

Ή τα παραβατικά/παρατημένα παιδιά όπως η έφηβη Μαίρη Τζόπλιν στο "Κόμμα". Παιδική φίλη της 8χρονης αφηγήτριας,  παίζουν μαζί στις αλάνες του χωριού κι ένα απόγευμα  εξερευνούν την μυστηριώδη έπαυλη της περιοχής. Εκεί, λίγο πριν πέσει ο ήλιος το απόγευμα, βλέπουν μια όμορφη κυρία να βγάζει στη βεράντα μια επιμήκη καρέκλα με τροχούς πάνω στην οποία κάθεται ένα ακαθόριστου σχήματος, σκοτεινό και φασκιωμένο πράγμα που η Μαίρη θεωρεί πως έχει το σχήμα ενός κόμμα. Τα δύο κορίτσια δεν θα μπορέσουν να το ερμηνεύσουν (εσείς όμως θα το καταλάβεται  από την τρυφερότητα της περιγραφής) και το επεισόδιο θα ξεχαστεί. Ο καιρός θα περάσει γρήγορα, η Κίτυ θα συνεχίσει το σχολείο ενώ η Μαίρη θα σταλεί σε "σχολείο για καθυστερημένα". Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, η συγγραφέας θα την συναντήσει τυχαία στον δρόμο, σε μια εικόνα σπαρακτικά σκληρή.

Και η παιδική εργασία και η εκμεταλευση των παιδιών όπως είναι η Λουίζ που εργάζεται στο πανάθλιο μοτέλ όπου καταλύει μία συγγραφέας στο "Πως να το ξέρω;" Εδώ η Μαντέλ αφηγείται την περιπέτεια μιας ομιλίας "σε μια λογοτεχνική ομάδα από εκείνες που ήδη από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα θεωρούνταν παρωχημένες".  Στο τέλος της επίσκεψης, η ηρωίδα είναι άυπνη, νηστική και κυρίως ανήμπορη να βοηθήσει το κορίτσι.

Υπάρχουν, επίσης, και τα μικρά εγκλήματα που επιβάλλουμε στους οικείους μας στο "Χειμερινές διακοπές". Ένα ζευγάρι ταξιδεύει με ταξί από το αεροδρόμιο με προορισμό το ξενοδοχείο τους. Στην διαδρομή ο σύζυγος μιλά με εγκυκλοπαιδικές λεπτομέρειες για το θαυμάσιο μέρος που θα καταλύσουν ενώ η σύζυγος σκέφτεται πόσο θα ήθελε ένα παιδί που εκείνος της επέβαλλε να μην έχουν. Στο τέλος της διαδρομής, που θα αποδειχθεί περιπετειώδης, η γυναίκα ανακαλύπτει την εγκληματική αντίδραση του ταξιτζή σε κάτι που πετάχτηκε μπροστά τους στο δρόμο, το οποίο λειτουργεί αντιστικτικά με την ευζωία του άντρα της. Και τα "Αδικήματα κατά προσώπου" αφορούν την εξωσυζυγική περιπέτεια του πατέρα της αφηγήτριας με την γοητευτική -στα πρότυπα ηρωίδας του Mad Men- γραμματέα του με την οποία, τελικά, θα παντρευτεί. Λίγο καιρό μετά, η αφηγήτρια θα επισκεφθεί το σπίτι τους και θα διαπιστώσει πως τα νεογέννητα δίδυμα αδέρφια της, δεν έχουν φέρνει την πολυπόθητη ευτυχία ούτε στην καταρακωμένη πλέον Νικολέτ ούτε στον πατέρα της.

Τα περισσότερα από τα διηγήματα της συλλογής αντλούν φανερά από την προσωπική ζωή της συγγραφέως. Ιδιαίτερα, ωστόσο, φορτισμένο είναι το "Ο Επισκέπτης" που δημοσιεύτηκε αρχικά το 2009 στο LRB  ως αυτοβιογραφικό. Εδώ η Μαντέλ εξιστορεί ένα ενοχλητικό περιστατικό με έναν Πακιστανό εμπορικό αντιπρόσωπο που χάνει τον δρόμο του και χτυπά το κουδούνι της για να ζητήσει πληροφορίες. Αυτή θα είναι η αφετηρία μιας φιλικής σχέσης η οποία όμως στα μάτια του Μοχάμεντ Ιτζάζ θα πάρει ερωτικές διαστάσεις. Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας 1980, στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας όπου η Μαντέλ πράγματι έζησε για τέσσερα χρόνια λόγω των επαγγελματικών υποχρεώσεων του γεωλόγου συζύγου της. Το ημερήσιο χρονοδιάγραμμα που επέβαλλε η θρησκεία (με τις καθορισμένες προσευχές) και η φαρμακευτική αγωγή στην οποία υποβαλλόταν εκείνο το διάστημα για τις χρόνιες ημικρανίες που την ταλαιπωρούσαν, την ανάγκασαν να απομονωθεί στο διαμέρισμα. Έτσι είχε την δυνατότητα να παρατηρεί πιο προσεκτικά τις πολιτισμικές διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης, και της κτητικής συμπεριφοράς του Ιτζάζ ο οποίος έφτασε στο σημείο να χωρίσει την γυναίκα του προκειμένου να την αντικαταστήσει με την Μαντέλ. Αυτό ανησύχησε τόσο την συγγραφέα -που στο μεταξύ είχε ήδη προσπαθήσει μάταια να τον απομακρύνει- που τελικά ζήτησε από τον άντρα της να γράψει μια επιστολή ζητώντας του να μην την ξαναεπισκεφθεί.  Είκοσι πέντε περίπου χρόνια μετά, και μακριά από τη Τζέντα, η αφηγήτρια δεν μπορεί να καταλάβει το πως ακριβώς συνέβησαν τα πράγματα· ούτε γιατί έβρισκε τα έπιπλά της συνεχώς σε διαφορετική θέση.

Ξέρεις ότι διαβάζεις κάτι σπουδαίο όταν ακολουθείς τις λέξεις του βιβλίου άπνοος. Κι αυτό ακριβώς μού συνέβη διαβάζοντας τα διηγήματα της Ντέιμ Χίλαρυ η οποία κατευθύνει με εξαιρετική μαεστρία και μειλιχιότητα το συναίσθημα του αναγνώστη μέσα από ζοφερές καταστάσεις, μοιραίες παρεξηγήσεις και επιλογές, την μοναξιά, τον πόνο και το τραύμα της παιδικής ηλικίας όταν αναδύεται στο ενήλικο παρόν.  Ομολογώ πως ο γρήγορος ρυθμός, οι στακάτοι διάλογοι και η εναλλαγή των καταστάσεων χάνουν ελαφρώς από την σπιρτάδα που έχει το πρωτότυπο· εξακολουθούν ωστόσο να βάζουν την σκέψη σε δοκιμασία - διαβάζοντας έχεις την αίσθηση πως η Μαντέλ παίζει με το μυαλό σου καθώς οι ασυνήθιστες παρομοιώσεις, τα δυναμικά ρήματα, ακόμη και η παραμικρή λεκτική ιδιορρυθμία που χρησιμοποιεί αποδεικνύεται πως είναι άμεσα συνδεδεμένα με την πλοκή, μεταφορικά ή κυριολεκτικά. Όπως στο "Κόμμα" που χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά τα σημεία στίξης. Ή όπως στο ιμπρεσσονιστικό "Terminus" όπου η πραγματικότητα μπερδεύεται με το θυμικό και δίνει μια ανοιχτή κατάληξη· κι όσο αντιφατικό κι αν είναι, αυτό το ανοιχτό τέλος  -που συναντάς στα περισσότερα διηγήματα της συλλογής- ενέχει έναν μεγάλο βαθμό αποφασιστικότητας. 

Η υπονομευτική γραφή με στοιχεία μαύρου χιούμορ και η ευφυΐα των παρατηρήσεων της Μαντέλ όπως και η στωικότητα με την οποία πραγματεύεται ασυνήθιστα θέματα υπήρξαν και πολύ πριν τα ιστορικά μυθιστορήματά της, κάτι που έχει αποφέρει αρκετά βραβεία μέχρι σήμερα στην ευθύβολη Μαντέλ που δεν διστάζει να αποκαλύψει την ανάποδη, συνήθως βρόμικη πλευρά της ζωής στην πόλη και στα προάστια. Η αλήθεια της λογοτεχνικότητάς της είναι το μόνο που εξηγεί -κι αυτό εν μέρει- την αντίδραση των Συντηρητικών στο "Η δολοφονία της Μάργκαρετ Θάτσερ" - διήγημα το οποίο απηχεί την δηλωμένη απέχθεια της συγγραφέως για την Σιδηρά Κυρία της Βρετανίας. Αλλά και πάλι. Η εντολή διενέργειας αστυνομικής έρευνας στο διαμέρισμα της Μαντέλ εξαιτίας ενός λογοτεχνικού διηγήματος όπως και η σφοδρότατη θύελλα αντιδράσεων που ακολούθησε την απόφαση του BBC4 να συμπεριλάβει το συγκεκριμένο διήγημα -μαζί με άλλα τέσσερα από το βιβλίο- στην εκπομπή "Book at Bedtime" παραμένουν τόσο ακατανόητα που ακόμη και η ίδια η Θάτσερ θα επέπλητε τους υποστηρικτές της για σπατάλη χρόνου. 

Η λογοτεχνία δεν είναι Πολιτική, ασκεί όμως μια συγκεκριμένη πολιτική για την καλλιέργεια της σκέψης και του ατόμου με τον τρόπο που αναδεικνύει τη διαμάχη μεταξύ ισχυρών και αδυνάτων, τις παραδοξότητες της ζωής και τις αδυναμίες των ανθρώπων. Κι αυτό είναι  κάτι που χαρακτηρίζει και τούτη τη συλλογή, ένα θαυμάσιο δείγμα σύγχρονης κλασικής λογοτεχνίας. Μπορεί και κλασικής, σκέτα. Αυτό όμως  θα το δείξει είτε ο χρόνος είτε το επόμενο Man Booker  για το "Ο καθρέφτης και το Φως", το τελευταίο μέρος της τριλογίας για τον Τόμας Κρόμγουελ που ετοιμάζει αυτόν τον καιρό η συγγραφέας. Ίδωμεν.


.






Σημειώσεις: Ο πίνακας είναι του Ιρλανδού Oliver Jeffers, γνωστού από τα παιδικά βιβλία που γράφει και εικονογραφεί (στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ίκαρος). Στο ενήλικο κοινό, ίσως είναι γνωστός από την πρόσφατη σκηνογραφία και την συν-σκηνοθεσία του συγκεκριμένου βίντεο-κλιπ για τους U2.

Love or Justice?

ή

Μια μικρή τραγωδία

 

Ένα vintage διαμαντάκι που διατηρεί το άρωμα της κλασικής λογοτεχνίας είναι το "Το καρφί" (οι εκδόσεις των συναδέλφων, 2012)  που θεωρείται από πολλούς μελετητές ως το πρώτο αστυνομικό διήγημα, ή καλύτερα διήγημα μυστηρίου, στην ιστορία της ισπανικής λογοτεχνίας.  Ο Ισπανός Pedro Antonio de Alarcón, λογοτέχνης του 19ου αιώνα, σημειώνει στον πρόλογο της αρχικής έκδοσης πως βασίστηκε σε μια διάσημη δικαστική υπόθεση της εποχής. Αυτό όμως, το "Διάσημη δικαστική υπόθεση" που αποτελεί επιπλέον και τον υπότιτλο της ελληνικής έκδοσης, δίνει μόνο μία διάσταση της πλοκής.  Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ιστορία έρωτα, πάθους και καθήκοντος που εκτυλίσσεται σε μόλις 65 σελίδες. 

Σε ένα ταξίδι του προς τη Μάλαγα, ο Φελίπε -ο αφηγητής- γνωρίζει τον έρωτα της ζωής του στο πρόσωπο μιας νεαρής μα απόμακρης κυρίας, της Μερσέδες δε Μεριδανουέβα. Στο τέλος του ταξιδιού, η γυναίκα θα εξαφανισθεί. Θα συναντηθούν ωστόσο τυχαία δύο μήνες μετά, σε μια χοροεσπερίδα. Στο μεταξύ διάστημα, ο Φελίπε επισκέφτεται τον φίλο του και πρώην συμμαθητή του Χοακίν Θάρκο  στο χωριό όπου υπηρετεί ως δικαστής. Συνοδεύοντάς τον σε μια κηδεία που πρέπει να παραστεί ως αντιπρόσωπος των Αρχών του χωριού, ο  Χοακίν θα του αφηγηθεί την ερωτική του ιστορία με την Μπλάνκα, ιστορία που τον οδήγησε στην απογοήτευση. Καθώς περπατούν, το βλέμμα του δικαστή θα σταθεί σε κάτι παράξενο.

      "Τι είναι αυτό;" αναφώνησε σταματώντας. "Τι είναι αυτό, φίλε μου; Καρφί δεν είναι;"

      Και λέγοντας αυτά στριφογύριζε ένα κρανίο με το μπαστούνι του. Φαινόταν ότι το είχαν ξεθάψει πρόσφατα και είχε ακόμη λίγες πυκνές τούφες μαύρα μαλλιά.

      Κοίταξα και έμεινα το ίδιο αποσβολωμένος με τον φίλο μου. 

     Ένα σιδερένιο καφί διαπερνούσε τη νεκροκεφαλή. 

    Το πλατύ κεφάλι του καρφιού προεξείχε στην κορυφή της, ενώ η μύτη έβγαινε από εκεί που βρισκόταν ο ουρανίσκος.

     Τι σήμαινε αυτό;

     Από το ξάφνιασμα περάσαμε στις υποθέσεις και από τις υποθέσεις στην φρίκη!

    "Αναγνωρίζω τη Θεία Δίκη!" κατέληξε ο Θάρκο. "Να ένα τρομακτικό έγκλημα που θα έμενε ατιμώρητο και αποκαλύπτεται μόνο του στη δικαιοσύνη! Θα κάνω το καθήκον μου, πόσο μάλλον τώρα που φαίνεται ότι ο ίδιος ο Θεός με προστάζει άμεσα, φέρνοντας μπροστά στα μάτια μου το τρυπημένο κεφάλι του θύματος. Α, βέβαια. Ορκίζομαι να μην αναπαυτώ ώσπου ο δράστης αυτού του φρικτού εγκλήματος πληρώσει την κακία του στην αγχόνη!".

Από το σημείο ετούτο κι έπειτα η γραφή του Αλαρκόν γίνεται πιο στακάτη και θυμίζει δημοσιογραφική καταγραφή των περιστατικών  μεταδίδοντάς σου με αυτό τον τρόπο την σοβαρότητα της υπόθεσης - το τυχαίο εύρημα και η επιμονή του Χοακίν να το ερευνήσει, θα τον φέρει αντιμέτωπο με το δίλημμα Έρωτας ή Καθήκον, δίλημμα στο οποίο θα εμπλακεί και ο Φελίπε που ωστόσο θα διατηρήσει την ψυχραιμία του και θα στηρίξει τον Χοακίν. Δεν θα αποκαλύψω την συνέχεια γιατί αξίζει να διαβάσετε τις απανωτές -αν και προβλέψιμες- ανατροπές του τέλους.

Tο διήγημα προσφέρει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για το δικαστικό σύστημα της εποχής και την κοινωνία στον γενέθλιο τόπο του Αλαρκόν, την Ανδαλουσία. Γραμμένο το 1853, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Εντγκαρ Άλαν Πόε και όταν ο συγγραφέας ήταν στην αρχή της καριέρας του, δίνει επίσης τροφή για συσχετισμούς μεταξύ των δύο συγγραφέων για το παρόμοιο ύφος - γκόθικ ατμόσφαιρα και ρομαντισμός, νεκροί που επανέρχονται με κάποιο τρόπο στη ζωή, η θλίψη, ο θρήνος και η φρίκη. Ακόμη και το σκωπτικό ύφος που ο Αλαρκόν χρησιμοποιεί στην αρχή και είναι σαν να σε προετοιμάζει για την όχι και τόσο ανάλαφρη συνέχεια, υποδεικνύουν πως ο Αλαρκόν είχε επηρρεαστεί από τον Πόε. 

Στο "Καρφί" τα ρομαντικά στοιχεία υπερισχύουν ελαφρώς έναντι του μυστηρίου ωστόσο, το μοιραίο, η Δικαιοσύνη, όπως και η δομή του διηγήματος, παραπέμπουν σε αρχαία τραγωδία. Μία τραγωδία συμμπυκνωμένης μορφής. Δεν μπορεί ωστόσο να μου βγει από το μυαλό κι εκείνη η ασυνήθιστη αίσθηση  που μου προκάλεσε η αφήγηση - μία μείξη βικτωριανού μυθιστορήματος με Βίκτωρα Ουγκώ.

Η κομψή έκδοση περιλαμβάνει κι ένα εισαγωγικό σημείωμα που συγκεντρώνει τα περισσότερα -αν όχι όλα- τα στοιχεία που υπάρχουν για τούτο το διήγημα. Το υπογράφει ο εξαιρετικός Κρίτωνας Ηλιόπουλος, ο οποίος βραβεύτηκε για την συγκεκριμένη δουλειά του με το φετινό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης από την ισπανική γλώσσα.

Precioso.




Σημειώσεις: Όσοι γνωρίζουν ισπανικά, μπορούν να διαβάσουν το πρωτότυπο εδώ ή να το ακούσουν εδώ. Η πρώτη φωτογραφία είναι από το εξώφυλλο του βιβλίου ενώ το ασπρόμαυρο εικαστικό ανήκει στον Victor Hugo κι έχει τίτλο "Δικαιοσύνη".

Μονόλογος μιας
ανυπεράσπιστης 
σιωπής

Από μικρή είχα πάντοτε δυσκολία  να αποδεχθώ κανόνες,  θέσφατα και παραμύθια που με τοποθετούσαν σε μειονεκτική θέση και μου επέβαλαν πρότυπα λόγω και μόνο του φύλου μου και των φυσιολογικών λειτουργιών του, κάτι που συνέβαινε συχνά λόγω της παράδοσης που προσπαθούσαν να μου μεταλαμπαδεύσουν. Αντίθετα, πίστευα πραγματικά στις δημιουργικά φανταστικές ιστορίες που σου δημιουργούσαν ή σου ενέτειναν την αίσθηση της ελευθερίας όπως κι εκείνες που είχαν κάποια σύνδεση με όσα πραγματικά έβλεπα ή ήθελα να συμβαίνουν γύρω μου.  Τις αποζητούσα όσο τίποτα άλλο.

Γι' αυτό είχα διαβάσει με προσήλωση το θαυμάσιο "Κάιν" του  Ζοζέ Σαραμάγκου όπου ο αγαπημένος παππούς της λογοτεχνίας απομυθοποιεί τον Θεό τοποθετώντας τον απέναντι από το πρώτο κακοποιό στοιχείο της ανθρωπότητας, τον Κάιν, και συνομιλούν. Εκεί που οι άλλοι έβλεπαν κάτι το αιρετικό, εγώ έβλεπα κάτι ανατρεπτικότατο μεν αλλά απόλυτα ανθρώπινο και φυσιολογικό. 

Σκεφτείτε, λοιπόν τώρα, τον ενθουσιασμό μου που ένας τους πιο σπουδαίους συγγραφείς της Ιρλανδικής λογοτεχνίας, ο Colm Tóibín, ασχολείται κι αυτός με τον εξανθρωπισμό ενός ακόμη ανώτατου θρησκευτικού προσώπου. Στο πρόσφατο  "The Testament of Mary" (Penguin, 2013) που είναι ήδη στην μικρή λίστα των υποψηφίων για το φετινό Man-Booker Prize, δίνει φωνή στην Μαρία, την μητέρα του Χριστού, και καταγράφει την δική της μαρτυρία για την ζωή του γιου της από την μικρή του ηλικία μέχρι και λίγο μετά την Σταύρωση.  

Η ανάγνωση ξεκινά από το παρόν της Μαρίας. Αρκετά χρόνια μετά την Σταύρωση, βρίσκεται απομονωμένη στην Έφεσο,  σ' ένα σπίτι που της εξασφαλίζει την ανωνυμία και την προστασία από Ρωμαίους αξιωματικούς και φανατικούς της εξουσίας που μετά την Σταύρωση κυνήγησαν τους ακολούθους και υπερασπιστές του τότε δόγματος που διακήρυττε ο γιος της - σ' όλο το βιβλίο η Μαρία αποφεύγει να κατονομάσει τον γιο της με το όνομά του. Είναι απλώς "ο γιος μου", "εκείνος που ήταν εδώ", "εκείνος για τον οποίο ενδιαφέρεστε" όταν απευθύνεται στους επισκέπτες της. Η Μαρία πενθεί το παιδί της και θέλει να συνεχίσει να το κάνει στην ησυχία και το σκοτάδι του σπιτιού της, αλλά δεν μπορεί.

Δύο από τους μαθητές του γιου της την επισκέπτονται σε τακτική βάση για να αποτυπώσουν στο χαρτί την μαρτυρία της - από τις περιγραφές, μπόρεσα να ξεχωρίσω τον έναν που πρέπει να είναι ο Ιωάννης που συγγράφει το ευαγγέλιό του. Οι δύο απόστολοι ενδιαφέρονται περισσότερο για τα γεγονότα παρά για το τί αληθινά συνέβη - της ζητούν συγκεκριμένες απαντήσεις στις ερωτήσεις που της απευθύνουν με σκοπό να στηρίξουν τους ισχυρισμούς και τα κηρύγματα του δασκάλου τους. Η Μαρία, ωστόσο,  θα επιμείνει στην αλήθεια - των γεγονότων και τη δική της - ακόμη κι αν αυτό κάνει τους δυο αποστόλους να δυσανασχετούν. "...they think I do not see the point of their questions and do not notice the cruel shadow of exasperation that comes hooded in their faces or hidden in their voices when I say something vague or foolish, something which leads us nowhere. When I seem not to remember what they think I must remember. They are too locked into their vast and insatiable needs and too dulled by the remnants of a terror we all felt then to have noticed that I remember everything. Memory feels my body as much as blood and bones. 
    I like it that they feed me and pay for my clothes and protect me. And in return I will do for them what I can, but no more than that. Just as I cannot breathe the breath of another or help the heart of someone else to beat or their bonew not to weaken or their flesh not to shrieve, I cannot say more than I can say. And I know how deeply this disturbs them..." 

Πεζογράφος, δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος, κριτικός και ποιητής, ο Ιρλανδός λογοτέχνης καταφέρνει  να αναπαραστήσει μια ολόκληρη εποχή, κυρίως όμως έναν σύνθετο και πολυδιάστατο  γυναικείο χαρακτήρα με τρόπο εντυπωσιακό. Η Μαρία που μας δίνει ο συγγραφέας είναι μία μητέρα που πενθεί αλλά το ύφος της δεν είναι καθόλου μοιρολατρικό. Είναι πικρό, όταν συνειδητοποιεί πως ο γιος της μεγάλωσε και αποκόπηκε από αυτήν. Γεμάτο ανησυχία και απορία για εκείνους που συναναστρέφεται το παιδί της - αποκαλεί τους μαθητές του "απροσάρμοστους", "ανόητους", "δύστροπους". Με παράπονο ίσως καθώς διαπιστώνει πως ο γιος της έχει πια μεγαλώσει κι αναλάβει την ευθύνη της ζωής του. Με πόνο και φροντίδα που δεν μπορεί να σταματήσει να νιώθει για το παιδί της όταν το βλέπει να βασανίζεται. Ακόμη και οργισμένη γίνεται η φωνή της. Και υπάρχουν στιγμές που η ίδια γίνεται επιθετική για να προστατεύσει την μνήμη και τα ενθύμια της - όταν ένας από τους αποστόλους πάει να καθήσει στην καρέκλα που η Μαρία κρατά αχρησιμοποίητη με την ελπίδα πως εκείνος θα επιστρέψει, δεν διστάσει να τραβήξει  μαχαίρι.

Εκτός από την παρατηρητικότητα της Μαρίας, που φανερώνει ανύπωτες πτυχές της Ιστορίας – πόσο μα πόσο σύγχρονο μου φάνηκε το σχόλιό της για τον πλούτο και την επίδειξη των γαμήλιων δώρων στον γάμο της Κανά! – ο Τόιμπιν δίνει στην αφηγήτριά του μια επίμονα κριτική σκέψη. Όταν δεν μπορεί να εξηγήσει αυτό που συμβαίνει, η Μαρία, που πράγματι αντιλαμβάνεται τις διαστάσεις του υπερφυσικού, εμμένει στην λογική. Για παράδειγμα, όταν σκέφτεται για τότε που ο γιος της περπάτησε πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας - "he was doing what no one else could do. There must have been other stories, and perhaps this one I heard only in part, perhaps something else happened, or perhaps there was no wind, or he calmed the wind. I do not know."  Σε όλο τον μονόλογό της η Μαρία διατηρεί έναν ορθολογικό τρόπο για να βλέπει τα πράγματα και να αμφισβητεί εκείνο που προσπαθούν να της επιβάλλουν. Ακόμη κι όταν, στην πιο συνταρακτική στιγμή του βιβλίου, τη Σταύρωση, συνειδητοποιεί πως η ίδια δεν είναι εκείνος παρά ένας άλλος, διαφορετικός άνθρωπος που αφήνει στο τέλος να τη νικήσει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.  "...despite all of this, the pain was his and not mine. (...) I would leave him to die alone if I had to. And that is what I did."

Είναι η πρώτη φορά που διαβάζω κάτι του Κολμ Τόιμπιν και μάλιστα στο πρωτότυπο και ομολογώ πως το ύφος του είναι υπέροχο, η γλώσσα του γοητευτική - τόσο λιτή, βαθιά, λυρική... Και να σκεφτεί κανείς πως τούτη η νουβέλα ήταν αρχικά ένας αποτυχημένος εισπρακτικά θεατρικός μονόλογος. Μετά από πρόταση του εκδότη του, ο Τόιμπιν ξεκινά την προσαρμογή του σε μυθιστόρημα. Αντί όμως να προσθέσει κείμενο και επεξηγηματικές περιγραφές, όπως συνήθως γίνεται, ο Τόιμπιν αποφασίζει να το "κλαδέψει" ανελέητα. Εξ ού και οι μόλις 101 σελίδες του (τόσες είναι μόνο το αμιγές κείμενο στην αγγλική έκδοση), γεγονός που συζητείται πολύ μιας και πρόκειται για το πιο ολιγοσέλιδο υποψήφιο βιβλίο ever στον θεσμό των βραβείων Booker.“Είναι συμπαγές, αλλά είναι επίσης πυκνό και εκτεταμένο. Είναι  ένα μικρό μυθιστόρημα, ένα μυθιστόρημα, όμως, που αισθανθήκαμε πως αγγίζει μακροπρόθεσμα την μνήμη.” είπε ένας από τους κριτές.

Νουβέλα ή μυθιστόρημα, πρωτότυπο, αιρετικό ή απλώς η απάντηση του συγγραφέα στον αυστηρό Καθολικισμό που βίωσε στην παιδική του ηλικία, το βιβλίο παραμένει επιβλητικό. Απίστευτα τρυφερό και γήινο. Συγκινητικό, όσο και σκληρό. Ζοφερό, αποτρόπαιο όσο και έξυπνο, κομψό, διεισδυτικό. Μια ιστορία για τους αφανείς κι αδύναμους που τελικά έχουν φωνή. "And I am whispering the words, knowing that words matter, and smiling as I say to them to the shadows of the gods of this place who linger in the air to watch me and hear me."

Σημειώσεις: Ακούστε εδώ τον συγγραφέα να διαβάζει ένα απόσπασμα του βιβλίου και να συζητά με τα μέλη της λέσχης ανάγνωσης της Guardian. Η πρώτη φωτογραφία είναι από την αφίσα του θεατρικού έργου με πρωταγωνίστρια, στο δεύτερο ανέβασμά του στο Μπρόντγουέι, την Fiona Shaw (ξέρετε, των "Ευτυχισμένων ημερών" και του Χάρρυ Πότερ). Το εικαστικό είναι το "Σπουδή μιας Πενθούσας Γυναίκας" του Michelangelo, σχέδιο που ανακαλύφθηκε μόλις το 2001.  

A Big Read, indeed!

Μία εξαιρετική πρωτοβουλία με λογοτεχνικό ενδιαφέρον βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη στο διαδίκτυο: το Moby-Dick Big Read ή The Big Read. Πρόκειται για μια on line έκδοχη του επιβλητικού αυτού έργου η οποία προέκυψε από ένα συμπόσιο και μία έκθεση, με κοινό θέμα τις φάλαινες, στον ειδικό χώρο τέχνης του Πανεπιστημίου του Πλίμουθ. Και τα δύο (συμπόσιο κι έκθεση) διοργανώθηκαν κι επιμελήθηκαν από  την εικαστικό Άντζελα Κοκαίην και τον συγγραφέα Φίλιπ Χόαρς, παθιασμένοι και οι δύο με τον  Μόμπυ Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ.

Στην διάρκεια του Moby-Dick Big Read κάθε ένα από τα 135 κεφάλαια του τόμου θα διαβάζεται από διάσημους αλλά και απλούς ανθρώπους και στην συνέχεια θα ανεβάζεται και θα μεταδίδεται καθημερινά μέσω διαδικτύου σε μια σειρά από 135 downloadable podcasts τα οποία μπορείτε να ακούσετε ελεύθερα εδώ. Κάθε ηχογράφιση δε, θα συνοδεύεται από μία εικαστική πρόταση.
 

Η αρχή έγινε ήδη με την Tilda Swinton που διάβασε το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο "Loomings" συνοδεία ενός πίνακα του YBA  Marcus Harvey, το "Albus" (2009).

Το δεύτερο κεφάλαιο , το "The Carpet-Bag", διάβασε ο Captain R. N. Hone και συνοδεύεται από τον πίνακα της  Clara Drummond με τίτλο "Cape-Horner in a great Hurricane" (2012)

Έπεται (μεγάλη) συνέχεια και θα προσπαθήσω να ανανεώνω τούτη την ανάρτηση με τα καινούργια podcasts για όσους ενδιαφέρονται. Ακόμη κι αν τα αγγλικά σας δεν βρίσκονται στο καλύτερο των επιπέδων ή, ακόμη κι αν δεν γνωρίζετε την γλώσσα μπορείτε να κάνετε ένα μικρό διάλειμμα δέκα με δέκα πέντε περίπου λεπτών (τόσο διαρκούν το κάθε ένα από τα δύο πρώτα κεφάλαια) και να αφεθείτε στην μαγεία της φωνής του κάθε αναγνώστη. Ίσως εκπλαγείτε από την ικανότητα της φαντασίας σας να αντιληφθεί το κείμενο.

Μόνη ένσταση: το κείμενο θα ακούγεται φυσικά στο πρωτότυπο κι έτσι θα χάσουμε την απόλαυση του κειμένου όπως το μετέφρασε/απέδωσε αριστοτεχνικά στα ελληνικά ο Α.Κ.Χριστοδούλου (επισκεφθείτε το blog του και διαβάστε ένα αναλυτικό άρθρο για τον ίδιο και την "εμμονή" του για τον Μόμπυ Ντικ και την μετάφρασή του εδώ). 



 
UpDates:

Τρίτο Κεφάλαιο: "The Spouter-Inn" (34:22'). Διαβάζει ο συγγραφέας Νάιτζελ Ουίλλιαμς και η ηχογράφιση συνοδεύεται από βίντεο του Τζακ Ράσκιν με τίτλο "Echo (amid the vault)"

Τέταρτο Κεφάλαιο: "The Counterpane" (10:00). Διαβάζει ο Νεοϋορκέζος συγγραφέας Κέιλεμπ Κρέιν. Η εγκατάσταση είναι του Πέι Ουάιτ και τιτλοφορείται "California King"  (2006)

Πέμπτο Κεφάλαιο: "Breakfast" (5:15). Διαβάζει ο Musa Okwonga. Εικαστικό "Nourish" (1984) του Boyd Webb.

Έκτο Κεφάλαιο: "The Street" (6:17). Διαβάζει η Mary Norris. O "Queequeg" (2010) φιλοτεχνήθηκε από τον Timothy Woodman.

Έβδομο Κεφάλαιο: "The Chapel" (7:12). Διαβάζει ο ηθοποιός Κηθ Κόλλινς με συνοδευτικό πίνακα του εικαστικού Όλιβερ Κλεγκ που έχει τον τίτλο "Το ζήτημα δεν είναι τι κοιτάς αλλά τι βλέπεις".

Όγδοο Κεφάλαιο: "The Pulpit" (6:40). Διαβάζει ο Βρετανός μουσικός της ροκ Νικ Άτκινσον. Η εικαστικός Φιόνα Μπάννερ  αντιπαραθέτει την δική της εκδοχη στην ζωγραφική απεικόνιση του άμβωνα όπου απεικονίζεται ο Όρσον Ουέλς ως Πάτερ Μέιπλ να εκφωνεί το κήρυγμά του.

Ένατο Κεφάλαιο: "The Sermon" (26:55). Διαβάζει ο γνωστός ηθοποιός και συγγραφέας Σάιμον Κάλλοου. Τον "συνοδεύει" η εγκατάσταστη της Σούζαν Χίλλερ "Witness 2000, International testimonies or experiences of transmissions from other worlds."

Δέκατο Κεφάλαιο: "A Bosom Friend" (9:50). Διαβάζει ο πολυδιάστατος ηθοποιός Στήβεν Φράι. Το "Άτιτλο"(2007)  έργο ανήκει στον Ντέιβιντ Νούναν.

Ενδέκατο Κεφάλαιο: "Nightgown" (4:33). Διαβάζει ο τραγουδιστής των Pet Shop Boys Νηλ Τέναντ. Η φωτογραφία δείχνει το London Aquatic Centre 2005-2011, σχεδιασμένο από το γραφείο της διάσημης αρχιτεκτόνισσας Zaha Hadid.

Δωδέκατο Κεφάλαιο: "Biographical" (5:45). Διαβάζει ο Νεοζηλανδός συγγραφέας Witi Ihimaera. Προβάλλεται η απεικόνιση του Jeremy Wood "Meridians’ GPS drawing 2005, London".

Δέκατο Τρίτο Κεφάλαιο: "Wheelbarrow" (10:27). Διαβάζει η τραγουδίστρια της φάνκυ Mama Tokus. Η εγκατάσταση είναι το "Proposal for Memorial, 2011" του Alexis Rockman.


Η συνέχεια εδώ

Σταδιακή εισαγωγή 

στο πνεύμα των Χριστουγέννων

από το σάιτ της Γκάρντιαν. Σύγχρονοι διακεκριμένοι συγγραφείς, όπως ο Τζόναθαν Φρέιζεν, η Μάργκαρετ Ντραμπλ, ο Τζούλιαν Μπαρνς και η Έλεν Σίμπσον, διαβάζουν ένα αγαπημένο τους  διήγημα από άλλον διάσημο συγγραφέα και στη μικρή συνέντευξη που ακολουθεί εξηγούν στην συντάκτρια της στήλης τον λόγο που  το επέλεξαν ο οποίος, απ' ότι καταλαβαίνετε, δεν έχει να κάνει με χριστουγεννιάτικα αντικείμενα και στολισμούς. 

Μέχρι τώρα έχουν ήδη ανέβει σε ποντ-καστ: 
11/12 - ο Μπιλ Πούλμαν να διαβάζει το "The Beauties"  του Αντόν Τσέχωφ (εδώ), 
12/12 - ο Ουίλλιαμ Μπόιντ  να διαβάζει το "My Dream to Fly to Wake Island" του Τζ. Ντ. Μπάλλαρντ (εδώ), 
13/12 - η Άνν Ένράιτ να διαβάζει το "Fat"  του Ρέημοντ Κάρβερ (εδώ), 
14/12 - ο Κολμ Τόιμπιν να διαβάζει το "Music at Annahuliοn" του  Γιουτζίν ΜακΆμπι (εδώ),  και σήμερα 15/12 η Μάργκαρετ Ντραμπλ διάβασε το "The Doll's House" της Κάθριν Μάνσφιλντ (εδώ).

Πιθανόν να σκεφτείτε πως δεν είναι εύκολο για όλους να παρακολουθήσουν την ακρόαση μιας ιστορίας μιας και είναι στα αγγλικά - μπορείτε, λοιπόν, παράλληλα να τη διαβάζετε από όσα λινκ μπόρεσα να βρω και παραθέτω πιο πάνω. Ακόμη, όμως, κι αν έχετε δυσκολίες, μην πτοηθείτε. Ακούστε την διακύμανση της έντασης, του ρυθμού, του χρώματος της φωνής του αναγνώστη. Ή, στην περίπτωση που δεν ξέρετε την γλώσσα, μπορείτε να αναζητήσετε πληροφορίες για τους συγγραφείς (και αυτούς που διαβάζουν κι εκείνους στους οποίους ανήκουν τα διηγήματα) και το έργο τους. Εκείνοι δε, που διαθέτουν περισσότερη όρεξη και χρόνο μπορούν να κάνουν και τα δύο. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι ένα διαφορετικό διάλειμμα, μια ξεχωριστή παρένθεση μισής ώρας (τόσο περίπου διαρκεί το κάθε ποντ-καστ) στην πεζή καθημερινότητα.

Το ανέβασμα των ποντ-καστς είναι καθημερινό, ξεκίνησε στις 11 Δεκέμβρη και θα διαρκέσει για 12 ημέρες συνεπώς υπάρχει αρκετή τροφή για γνώση και σκέψη. Και αρκετές παρενθέσεις για να ανοίξετε. 

Σημείωση: Διαβάστε όλο το πρόγραμμα των αναγνώσεων εδώ. 

Update:  Δεν μπόρεσα να βρω παρά μόνο μερικά από τα διηγήματα των ποντ-καστς  κι  αυτά είναι τα εξής: 
18/12 - ο Τζούλιαν Μπάρνς διαβάζει το "Ηomage to Switzerland" του Έρνεστ Χέμινγκγουέι  (σελ.292) (και το ακούτε εδώ), 
20/12 - η Έλεν Ντάνμορ διαβάζει το "My Oedipus Complex" του Φράνκ Ο΄Κόννορ (εδώ), 
21/12 - η Άλι Σμιθ διαβάζει το "Conversation With My Father" της Γκρέις Πέιλι (εδώ).