Wit beyond measure

Το κυριότερο στοιχείο που κάνει τον σουρεαλισμό ακατανόητο στους περισσότερους είναι η ασυναρτησία, η έλλειψη σύνδεσης της όποιας φόρμας και εικόνας του με την λογική πραγματικότητα. Αυτές οι εντελώς αυτόνομες κι ασυνήθιστες διαδρομές του νου είναι, ωστόσο, κατά έναν φυσιολογικό τρόπο, κατανοητές στα παιδιά που έχουν σαφώς πιο ελεύθερο πνεύμα από εμάς. Σε καμμία περίπτωση όμως ο σουρεαλισμός δεν αφορά μόνο αυτά.

Το "Ο Αμφίβολος Eπισκέπτης"  (μτφρ Σωτήρη Κακίση, Άγρα, 2012) είναι μία γκόθικ σουρεαλιστική ιστορία μόλις 14 δίστιχων που θα μπορούσε να είναι ιστορία για παιδιά αλλά δεν είναι. Παραμύθι για μεγάλους, ίσως. Αλληγορία για όσους θεωρήσουν ότι ο Edward  Gorey αναφέρεται στους σκοτεινούς καιρούς μας και τις κοινωνικές συμπεριφορές, ένας ορισμός και σχόλιο μιας εποχής, πιο πιθανό. Αλλά και πάλι. "Ο Αμφίβολος Επισκέπτης" ξεφεύγει κάθε ορισμού.

"Μες στα άγρια μεσάνυχτα, χειμώνα, ποιός χτυπάει;
Κανέναν δεν περίμεναν, κανένας δεν περνάει."

"Χτύπησε ξάφνου το κουδούνι, μες στ' άγριο του χειμώνα βράδυ.
Άνοιξαν έκπληκτοι την πόρτα κι αντίκρυσαν πυκνό σκοτάδι."

"Ύστερα είδαν κατιτίς επάνω στην υδρία:
Η όψη του αλλόκοτη έφερε ανησυχία."

Το πλάσμα που εμφανίζεται είναι αδιευκρίνιστου είδους με μικρά γουρλωτά μάτια, μύτη που μοιάζει με μυρμηγκοφάγου και πτερύγια πιγκουίνου αντί για χέρια ενώ φορά στα πόδια ελβιέλες κι ένα ριγέ κασκόλ  στο λαιμό. Ο επισκέπτης τούτος δεν προκαλεί στη συνέχεια εφιάλτες όπως περίμενα, σαν τον  Τζακ Σκέλινγκτον, είναι όμως κακότροπος με τον δικό του σιωπηλό και εκκεντρικό τρόπο κι αυτό προκαλεί μεγάλη αμηχανία στους ενοίκους της έπαυλης που τον φιλοξενούν - ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου του Έντουαρντ Γκόρεϋ είναι το ότι ο κόσμος του διαδραματίζεται σχεδόν πάντα σε επιβλητικές επαύλεις του 19ου αιώνα όπου οι ένοικοί τους διατηρούν τον διάκοσμο, τις εκλεπτισμένες τελετουργίες των γευμάτων και του τσαγιού καθώς και την χαρακτηριστική ψυχραιμία και εκλογικευμένη αντιμετώπιση των πάντων, μεταξύ των οποίων και του αμφίβολου επισκέπτη: εφόσον η ώρα ήταν περασμένη και ο επισκέπτης δεν έλεγε να φύγει, εκείνοι "..., δεν ξέραν τι να πούνε. / Ε, σταματήσαν τις φωνές, πήγαν να κοιμηθούνε." 

Εκτός από αμφίβολος, όμως, ο επισκέπτης τούτος είναι και επίμονος. "Συμπλήρωσε δεκαεφτά χρονάκια εδώ πέρα, / κι ακόμα δεν ξημέρωσε του χωρισμού η μέρα."  Σε αυτά τα 17 χρόνια που κατοικεί μόνιμα πλέον στο ξένο σπίτι, το μικρό απρόσκλητο πλάσμα συμπεριφέρεται εντελώς ασυνάρτητα, πράγμα που διαβάζοντάς το σε κάνει να χαμογελάς μαλακά μήπως και χαλάσεις την απρόσμενη απόλαυση που σου προσφέρει ο σουρεαλισμός αλά Γκόρεϋ - πνεύμα και  λέξεις που είναι σαν να γράφτηκαν από τον Ιονέσκο στο μακάβριο ύφος των χαρακτικών του Γκόγια.

Σημείο συνάντησης του παιδιού και του ενήλικα που ενέχει κάθε εαυτός, ο σουρεαλισμός είναι μια άλλη οπτική της ζωής και ο Έντουαρντ Γκόρεϋ ήταν η ανθρώπινη μορφή του. Από το ενημερωτικό, κι επίσης απολαυστικό, επίμετρο της έκδοσης διαπιστώνει κανείς πως ο συγγραφέας γνώριζε καλά πως να μην αποκοιμηθεί από τη λογική και τη συνήθεια - η ζωή του, τα βιβλία του και οι δεκάδες εικονογραφήσεις που φιλοτέχνησε (ανάμεσά τους και το βιβλίο του Αντρέ Ζιντ "Τα υπόγεια του Βατικανού"), αποτυπώνουν την κατάρριψη κάθε συμβατικότητας  ενώ ο ίδιος αρνιόταν συνεχώς ότι η έμπνευσή του προέρχεται από την καθημερινότητα. Ωστόσο, η Alison Lurie, στην οποία ο  Έ. Γκόρεϋ είχε αφιερώσει τον "Αμφίβολο Επισκέπτη", έχει την βάσιμη υπόνοια ότι το βιβλίο τούτο είναι το έμμεσο σχόλιό του σε κάτι πολύ συμβατικό - στην απόφασή της, πριν χρόνια, να κάνει παιδί. Όπως γράφει σε άρθρο της στο NY Review of Books, ο Ε.Γκ. το θεωρούσε ανεξήγητο, ακατανόητο. Χμμμ... "Ο Αμφίβολος Επισκέπτης" ως αντεπιχείρημα - αυτό κι αν κάνει το κείμενο σουρεαλιστικό!  Ακόμη κι έτσι όμως, η ιστορία παραμένει  ασυνάρτητη,  ενοχλητική, τρελά κωμική και σίγουρα εξαιρετικά πνευματώδης χωρίς να χάνει στιγμή την γοητεία και την ιδιαίτερη αισθητική της.

Έχοντας παιδευτεί τον τελευταίο καιρό με επιλογές βιβλίων που δεν ήταν  η ώρα τους να διαβαστούν, το "ο Αμφίβολος Επισκέπτης" ξεκούρασε στην κυριολεξία το μυαλό μου, του έδωσε αέρα και μια περίεργη αισιοδοξία ν' αναπνεύσει. Γι' αυτό, παρ'όλο το κλειστοφοβικό και κατηφή χαρακτήρα του, το βιβλιαράκι τούτο είναι από εκείνα που θα διαβάζω ξανά και ξανά με τον ίδιο ενθουσιασμό κι ελαφρύ μειδίασμα κάθε φορά.  




Σημείωση:  Ένα πρώτο  και πολύ πιο ολιγόλογο σχόλιο για το βιβλίο έκανε πριν λίγο καιρό  ο ναυτίλος στη σελίδα του στο facebook:  Έξοχο! "Childlike but not childish!"