What a difference 

a book makes...

Ήταν μία από εκείνες τις μέρες με το πρώτο δυνατό κρύο του φθινοπώρου - η υγρασία τρυπούσε τα κόκκαλα, η στοίβα με τα αδιάβαστα είχε μειωθεί επικίνδυνα, το δέμα με τα βιβλία δεν είχε φτάσει ακόμη και η βιβλιοθήκη ήταν κλειστή για 5η εβδομάδα λόγω απεργίας. Όχι ακριβώς αυτό που θα λέγαμε μια καλή μέρα.

Πήγα σ΄ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο που δεν πολυσύχναζα για να αλλάξω διάθεση - μετεγκαταστάθηκε πρόσφατα και υπέθεσα -κακώς- πως μαζί με τον χώρο και τον διάκοσμο θα είχε ανανεωθεί και με καινούργιες εκδόσεις και θα είχε, επίσης, αλλάξει και τον τρόπο εξυπηρέτησής τους προς το πιο βιβλιοφιλικό. Τριγυρνούσα για ώρα τα ράφια και τις προθήκες  προσπαθώντας  να καταλάβω τον τρόπο με τον οποίο τα βιβλία ήταν τοποθετημένα -very challenging I would say- ώσπου, εκεί που ψαχούλευα, το χέρι μου έπιασε ένα μικρό τομίδιο στο βάθος ενός ραφιού και πριν καλά-καλά δω τα στοιχεία του ένιωσα μια περίεργη χαρά.  Όταν διάβασα το εξώφυλλό του χάρηκα ακόμη περισσότερο...

  
Ο Χόρχε Λουί Μπόρχες υπήρξε για πολλά χρόνια συγγραφικό ζευγάρι με τον Αντόλφο Μπιόυ Κασάρες. Υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Μπούστος Ντομέκ και με την ιδιότητα του κριτικογράφου, οι δύο συγγραφείς έγραψαν σατυρικά πεζογραφήματα προσφέροντας ανακούφιση στους καλλιεργημένους Λατινοαμερικάνους καθώς κάτω από την παιγνιώδη  διάθεση και το χιούμορ τους μετέφεραν ένα σαφές μήνυμα κατά της πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε στην Αργεντινή το 1942 αλλά και πολύ αργότερα - μέχρι το 1977 που εξέδωσε το τελευταίο του βιβλίο, ο Μπούστος Ντομέκ συνέγραψε επτά βιβλία μεταξύ των οποίων ήταν και η ανά χείρας συλλογή διηγημάτων, το "Αφηγήσεις του Μπούστος Ντομέκ" (μτφρ. Τ. Δενέγρης - ύψιλον, 1989). Αντιγράφω ένα κομμάτι στην τύχη, καθώς είναι δύσκολο να απομονώσω κάποιο απόσπασμα χωρίς να αλλοιωθεί η αίσθηση του κειμένου.

  
"Gradus ad Parnasum

Επιστρέφοντας από κάτι σύντομες αλλά κάθε άλλο παρά δυσάρεστες διακοπές στο Κάλι και στο Μεντεζίν της Κολομβίας, ένα τραγικό νέο με πρόφτασε στο γραφικό μπαρ του αεροδρομίου Εσέισα. Μπορούμε να πούμε πως, όταν κανείς φτάσει σε μια ηλικία, έτσι και γυρίσει πίσω το κεφάλι του, θα δει κάποιον να πέφτει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αναφέρομαι, όπως καταλαβαίνεται, στον Σαντιάγκο Γκίνσμπεργκ.
     (...)
     Παρόλο που μερικοί "κριτικοί", μ' όλα τα καλά και τα κακά τους, φαίνεται να έχουν ξεχάσει ότι το πρώτο βιβλίο που έγραψε ο Γκίνσμπεργκ ήταν η ποιητική συλλογή Κλειδιά για σένα και για μένα, η απέριττη προσωπική μου βιβλιοθήκη διατηρεί ένα αντίτυπο της πρώτης έκδοσης non bis in idem του τόσο ενδιαφέροντος μικρού τεύχους. Αυστηρό χρωματιστό εξώφυλλο, πορτρέτο του από τον Ρόχας, τίτλος που πρότεινε ο Σάμετ, τυπωμένο στο τυπογραφείο Μποντίνι, κείμενο γενικά χωρίς λάθη. Επιτυχία με μια λέξη!
    Ημερομηνία: 30 Ιουλίου 1923 μετά Χριστόν. Το αποτέλεσμα προβλεπόμενο: κατά μέτωπο επίθεση των ουλτραϊστών, χασμουρητό και περιφρόνηση της επίσημης κριτικής, κάποια είδηση εν συντομία, χωρίς συνέχεια και, τελικά, η αναγκαία συνεστίαση συμφυλίωσης στο ξενοδοχείο Μαρκόνι της πλατείας Όνσε. Κανείς δεν κατάφερε να παρατηρήσει σ' αυτή τη συλλογή σονέτων τις καινοτομίες σε βάθος, που κάνουν κάθε τόσο την εμφάνισή τους κάτω από την πληκτική επιφάνεια. Ξεχωρίζω μερικές:

Μαζεμένοι στη γωνιά οι φίλοι

 Το βράδυ φεύγει με μανσέτες. 

     Ο πατήρ Φέιχο (Κανάλ), χρόνια μετά (Πραγματεία του Επιθέτου στην Περιοχή της Λα Πλάτα, 1941), θα σημειώσει τη λέξη μανσέτα που του φαίνεται ασυνήθιστη, χωρίς όμως να σκεφτεί ότι η λέξη αυτή υπάρχει σε όλες τις γνήσιες εκδόσεις του Λεξικού της Βασιλικής Ακαδημίας. Την αποκαλεί τολμηρή, επιτυχή, φανταστική και κάνει την υπόθεση - horresco referens - ότι πρόκειται για επίθετο. Άλλο ένα παράδειγμα:

 Χείλη της αγάπης, που θα σμίγαν στο φιλί

προσφέραν, όπως πάντα, νοκομόκο.       

    Σας ομολογώ στην τιμή μου ότι, με μια πρώτη ματιά, η έννοια του νοκομόκο μού διέφευγε." 

Είκοσι ένα άρθρα που σχολιάζουν τα παράδοξα  της λογοτεχνίας, της ποίησης, της μουσικής, της αρχιτεκτονικής, της γλυπτικής, του θεάτρου και των πιο ποικίλων ενδιάμεσων μορφών και εκφράσεών τους - μυθιστορήματα του ενός τίτλου, αρχιτεκτονική μη κατοικήσιμη, ρούχα που δεν φοριούνται, μηχανήματα που παράγουν ένα τίποτα. Ο Μπούστος Ντομέκ γράφει για όλα αυτά με απόλυτη φυσικότητα παρουσιάζοντάς τα ως βαρυσήμαντα καλλιτεχνικά επιτεύγματα. Από τις πρώτες κιόλας γραμμές, όμως, ο μυημένος αναγνώστης  αντιλαμβάνεται τις μεταφυσικές ανησυχίες του Μπιόυ Κασάρες που  συνταιριάζονται άψογα με την αγάπη του Μπόρχες για το παράδοξο και το άλογο.
 

Κι ωστόσο, είναι εντυπωσιακό το πως η συνεργασία των δύο τούτων σπουδαίων Αργεντίνων συγγραφέων δεν καταλήγει σε κάτι αναγνωρίσιμο. Αντίθετα, τα κείμενα του Μπούστος Ντομέκ δεν μοιάζουν καθόλου στο ύφος του καθενός ή έστω σε έναν ευρέως αναγνωρίσημο συνδυασμό τους αλλά είναι  σαν να έχουν γραφτεί από ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο το οποίο στην εποχή του θεωρήθηκε ένας από τις πιο σημαντικούς Αργεντίνους συγγραφείς. Τόσο σημαντικός που επηρρέασε τον αντι-Μπορχεσιανό Λεοπόλντο Μαρεκάλ  και τον Χούλιο Κορτάσαρ για την επινοημένη γλώσσα του και  την αργκό που χρησιμοποίησε στο "Κουτσό" του.   

Η σαφήνεια και η αποφυγή κάθε σκοτεινού κλίματος, όπως και η αυστηρή δομή των κειμένων με την δοκιμιακή μορφή και την ειρωνία σε όλες τις αποχρώσεις της, κάνουν τα κείμενα αυτά πραγματική αναγνωστική απόλαυση. Αν σκεφτείτε τώρα και το κείμενο ανάμεσα στις γραμμές -τα πραγματικά γεγονότα δλδ που συνδέονταν με και τροφοδοτούσαν το ασυνάρτητο των άρθρων- εύκολα μπορείτε να διαπιστώσετε την ένταση με την οποία ο Μπούστος Ντομέκ κρατούσε, είμαι βέβαιη, αιχμηρή την διάθεση για πνευματική αντίσταση των Αργεντινών της  Διαβόητης Δεκαετίας. 

Κι αυτό μπορώ -τηρουμένων των αναλογιών πάντα- να το βεβαιώσω - διαβάζοντας τα κείμενα εξαλείφθηκε κάθε ίχνος κακής διάθεσης για τον θλιβερό καιρό εκείνης της εβδομάδας και ανανεώθηκε η αναγνωστική μου διάθεση. Μέχρι που ξέχασα την απαράδεκτη συμπεριφορά της πωλήτριας του βιβλιοπωλείου. Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία...




ΥΓ.: Για να καταλάβετε το πόσο πολύ χάρηκα, σκεφτείτε πως το συγκεκριμένο τομίδιο έχει αποσυρθεί από την κυκλοφορία κι επιπλέον, τα συγκεκριμένα κείμενα των Μπόρχες-Κασάρες δεν υπάρχουν ούτε στον συγκεντρωτικό τόμο των Απάντων Πεζών του Χ.Λ.Μπόρχες (σε επιμέλεια και μετάφραση Αχ. Κυριακίδη - Ελληνικά Γράμματα, 2005)


Σημειώσεις: Το πρώτο εικαστικό είναι του Τζόρτζιο ντε Κίρικο που τα κείμενα μού θύμισαν έντονα αν και τώρα που το ξανασκέφτομαι οι Αφηγήσεις θα μπορούσαν να υπογράφονται κι από έναν ακαδημαϊκό Μπόρις Βιαν. Στην φωτογραφία εικονίζεται, βεβαίως, ο Μπούστος Ντομέκ.