Το αύριο που κρατά μόνο μία ημέρα

Είμαι αρνητική με όλους αυτούς τους εορτασμούς της μίας ημέρας όπως η αυριανή και με τις γραφικότητες που τις συνοδεύουν (βλ. δωράκια, κομπλιμέντα, κ.λπ., κ.λπ.) ως ένδειξη μιας εκτίμησης που εξατμίζεται σε λιγότερο από είκοσι τέσσερις ώρες. Ο λόγος όμως που γράφω τούτη την ανάρτηση είναι για να προτείνω μία νουβέλα της κλασικής ελληνικής λογοτεχνίας που "ταιριάζει" να διαβαστεί.

"Η Τιμή και το Χρήμα" του Κων/νου Θεοτόκη γράφεται και δημοσιεύεται, αρχικά σε συνέχειες στο περιοδικό "Νουμάς", από τον Αύγουστο έως τον Δεκέμβριο του 1912 - δύο χρόνια μετά την Διεθνή Συνδιάσκεψη Γυναικών της Κοπενγχάγης όπου καθιερώνεται η ημέρα της Γυναίκας. Σύμφωνα όμως με τον ίδιο τον συγγραφέα, το έργο γράφτηκε πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους σε μία περίοδο που, ζώντας στο Μόναχο, είχε επηρρεαστεί βαθύτατα από τις σοσιαλιστικές ιδέες και αναπτύξει έντονη κοινωνική δράση. Συνεπώς είναι ένα βιβλίο στο πνεύμα της εποχής του. Και της πραγματικής ημέρας της Γυναίκας.

Η ιστορία είναι η εξής: στην Κέρκυρα των αρχών του περασμένου αιώνα, η σιόρα Επιστήμη παλεύει να μεγαλώσει τα παιδιά της. Η μεγαλύτερη κόρη της, η Ρήνη, ερωτεύεται τον Ανδρέα, ξεπεσμένο άρχοντα του τόπου. Ο Αντρέας, ερωτευμένος κι αυτός, θέλει να την παντρευτεί αλλά δεν έχει χρήματα. Έτσι, ζητά προίκα περισσότερη από εκείνη που αναλογεί στη Ρήνη μα η σιόρα Επιστήμη αρνείται να του τα δώσει. Ο Ανδρέας για να πιέσει τα πράγματα, παίρνει την Ρήνη σπίτι του. Η Ρήνη μένει έγκυος και η σιόρα Επιστήμη αναγκάζεται να δώσει τα χρήματα για να σώσει την τιμή της κόρης της. Μόνο που η Ρήνη δεν θέλει πια να παντρευτεί τον Ανδρέα γιατί "...για λίγα χρήματα ήσουνε έτοιμος να με πουλήσεις, και χωρίς αυτά δε μ' έπαιρνες", όπως του λέει. Επιλέγει να εργαστεί και να μεγαλώσει το παιδί της ως ανύπαντρη μητέρα, στηριζόμενη αποκλειστικά στις δικές της δυνάμεις.
 

Αυτές οι περίπου εκατό σελίδες είναι ένα προκλητικό έργο. Για την εποχή του βέβαια. ΄Οχι μόνο γιατί περιγράφει τον έρωτα του Ανδρέα και της Ρήνης – μια αγάπη που πηγαίνει κόντρα στις επιταγές της κλειστής κοινωνίας του τόπου. Μπορεί σήμερα να ακούγεται αρκούντως μπανάλ και ανιαρό, τότε όμως ήταν σκανδαλιστικά ανεπίτρεπτο να μην συμβιβάζεσαι με τους κανόνες της τιμής και της νροπής. Ούτε και για το ότι σχολιάζει ευθέως το καθεστώς που επικρατεί για τις γυναίκες και των δύο κοινωνικών τάξεων: «Ήθελε να μ' είχε καθισμένη στην καρέκλα, για να κάνω την κυρά, μήπως κι εξευτελιζότουνε τ' όνομά του, γιατί οι γυναίκες του σπιτιού του ήτανε μαθημένες να μη δουλεύουνε. Τι σάπιες, τι σκουριασμένες ιδέες! Γι αυτό και η φτώχεια τον κατέβαλε».

 

Ήταν επίσης, αν όχι περισσότερο, τολμηρό και για δύο ακόμη λόγους: πρώτον, την στάση του (ανδρός) συγγραφέα που παίρνει θέση σ' ένα θέμα επικίνδυνο για το ελληνικό κατεστημένο, την γυναικεία χειραφέτηση, δείχνοντας με σεβασμό και κατανόηση στις γυναίκες τον δρόμο για την κοινωνική τους απελευθέρωση. Και δεύτερον διότι χρησιμοποιεί την δημοτική εμπλουτίζοντάς την με το τοπικό λεκτικό ιδίωμα της Κεφαλονιάς σε μια περίοδο όπου το γλωσσικό ζήτημα χωρίζει τη χώρα στα δύο. Για να αντιληφθεί κανείς το τόλμημα αυτό, αρκεί να σκεφτεί ότι από ετούτη την γλωσσική διαμάχη-διγλωσσία, που κορυφώθηκε στο 1911, θα υπερισχύσει η καθαρεύουσα με νόμο και θα διατηρηθεί μέχρι το 1970 (!) Όσο για την γυναικεία χειραφέτηση, το δικαίωμα της ψήφου δόθηκε στις Ελληνίδες μόλις το 1952... 

Εάν πάλι δεν έχετε διάθεση για διάβασμα, μπορείτε να δείτε την ταινία της Τόνιας Μαρκετάκη που είναι πιστή μεταφορά της νουβέλας στο εκράν, με την υπέροχη μουσική επένδυση της Ελένης Καραΐνδρου και μια Άννυ Λούλου συγκινητική. 

 

* * * 
 

ΥΓ1: Η ημέρα της Γυναίκας σκοπό έχει να διατηρήσει την ανάμνηση της πρώτης διαδήλωσης των Αμερικανίδων το 1857 και συμβολίζει τους αγώνες των γυναικών για τα εργασιακά τους δικαιώματα και την διεθνή αγωνιστική τους αλληλεγγύη. Και θα έπρεπε να μνημονεύεται όχι μόνο κάθε 8 του Μάρτη ή όταν έχουμε περιστατικά όπως αυτό της Κων/νας Κούνεβα, αλλά να τιμάται έμπρακτα όλες τις μέρες του χρόνου.  

ΥΓ2: Τώρα που συζητείται το ενδεχόμενο (;) εκλογών, αξίζει να δείτε στις σελίδες του βιβλίου τις πελατειακές σχέσεις των πολιτικών εν Ελλάδι που εξακολουθούν να παραμένουν (λίγο-πολύ) ίδιες από τότε... 

ΥΓ3: Επίσης, (πολύ πολύ) επίκαιρη (δυστυχώς) είναι και η διάβρωση του χαρακτήρα των ανθρώπων από το χρήμα.

 

Σημείωση
Ο πίνακας είναι λεπτομέρεια από το έργο "Κακές ειδήσεις" (π.1880) του Αριστείδη Οικονόμου.

Διόρθωση: η Ημέρα της Γυναίκας είναι 5 ημέρες μετά την ανάρτηση αυτού του ποστ κι όχι η "αυριανή" που αναφέρω.