Κουτιά, Μονοπάτια

&

Τα Φώτα της Ράμπας

Ένα από τα θεμελιώδη ζητούμενα της εκπαίδευσης (και της Παιδείας, γενικότερα) είναι η κριτική σκέψη. Συμπληρωματική της, αν και όχι απαραίτητα, η δημιουργική σκέψη. Για την δεύτερη, στην εκπαίδευση έχουμε τον, πασίγνωστο πλέον, όρο out-of-the-box. Δλδ, οι εκπαιδευτικοί να διδάσκουμε χωρίς να ακολουθούμε έναν σταθερά συμβατικό τρόπο (Μην ακολουθείτε τα coursebooks, μας έλεγαν στα σεμινάρια του Βρετανικού Συμβουλίου) με σκοπό τα παιδιά να μάθουν να σκέφτονται αντίστοιχα, δλδ με ευρύτητα, ελεύθερα, διαφορετικά, αντισυμβατικά. Όλες αυτές οι έννοιες είναι βέβαια οικείες σε εμάς τους ενηλίκους αλλά στα ίδια τα μικρά παιδιά (τα οποία, ούτως ή άλλως, δεν έχουν στεγανά, δεν έχουν ένα δομημένο, περιοριστικό, πλαίσιο σκέψης)  η συγκεκριμένη έκφραση δεν βγάζει νόημα. Τι είναι αυτό το κουτί;! Τί μου λέει τώρα;  θα αναρωτιέται ένα παιδί του δημοτικού σχολείου όταν ακούει να του λένε: Ας σκεφτούμε τώρα έξω από το κουτί! Κι αυτό είναι κάτι που ακούγεται συχνά στις σχολικές τάξεις . 

Αυτό ήταν το πρώτο που μου ήρθε στο νου παρακολουθώντας το Ρηξικέλευθο – την πρώτη από μία σειρά εκδηλώσεων του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών όπου ο καθηγητής Στάθης Καλύβας διερευνά τα όρια της δημιουργικότητας και της καινοτομίας στην επιστήμη, την τέχνη και το επιχειρείν. Μαζί του συμπράττουν δύο, διαφορετικά κάθε φορά, άτομα που έχουν διακριθεί σε αυτούς τους τομείς. 

Στην πρώτη συνάντηση, που διεξήχθη στις 27.01.2024, οι δύο προσκεκλημένοι του κυρίου καθηγητή ήταν μία οινολόγος-οινοποιός κι ένας αρχιτέκτονας οι οποίοι αφηγήθηκαν την προσωπική πορεία τους μέχρι σήμερα. Aκούγεται τετριμμένο και μονοσήμαντο. Ωστόσο, οι αφηγήσεις της Χλόης Χατζηβαρίτη και του Διονύση Σοτοβίκη περικλείουν, εκτός από τα δύσκολα πρακτικά-πραγματολογικά στοιχεία, και συναίσθημα και χιούμορ και ορισμένες δομικές λειτουργικές προδιαγραφές που αμβλύνουν ίσως, νοηματοδοτούν όμως σίγουρα, αυτό που αποκαλούμε, και είναι πράγματι, νέο/διαφορετικό/καινοτόμο/πρωτοποριακό. Όπως, πχ, πως είναι κάτι απλό, όχι όμως απλοϊκό ή απλουστευτικό. Δεν καταργεί το παρελθόν και τους θεσμούς αλλά τα αξιοποιεί. Δεν είναι άτεγκτα τελειομανές, αλλά ενσωματώνει και αξιοποιεί την κάθε ατέλεια. Σε αυτό το σημείο, μου άρεσε ιδιαίτερα η διευκρίνηση του κ. Καλύβα, πως η ατέλεια ως αποτέλεσμα τύχης, αδιαφορίας ή αμέλειας είναι διαφορετική από εκείνη που προκύπτει κατά λάθος μέσα από μια συνειδητοποιημένη και ουσιαστική διαδικασία. Το πρώτο, σκέφτομαι, είναι τσαπατσουλιά και κακές δεξιότητες ενώ το δεύτερο, εάν διατηρηθεί από επιλογή, είναι συστατικό της Τέχνης.  

Η σκηνοθεσία της εκδήλωσης είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη καθώς η Νατάσα Τριανταφύλλη ενσωματώνει και τον νεαρό μουσικό Δανιήλ Κολανιάν σε μια μίνιμαλ σκηνική παράσταση, εκτός της πιανιστικής του. Έτσι, το όλο υποβλητικό, ζωντανό κάδρο (με τις στάσεις/αφηγήσεις των συνομιλητών του πάνελ, την αλλαγή θέσεών τους και τον φωτισμό ο οποίος στις επόμενες συναντήσεις "συμμετέχει" πολύ περισσότερο με διαφορετικά χρώματα και την εναλλαγή τους σε ένταση κι αποχρώσεις), κρατούσε τους θεατές σε εγρήγορση.

Θα έλεγα πως η εκδήλωση ήταν μία εξαιρετική performance μικτής τεχνικής, ωστόσο είναι κάτι πολύ πιο ουσιαστικό και πολυσήμαντο διότι, παράλληλα με τις αφηγήσεις των κοινοτοπιών, οι δύο συνομιλητές προσδιόριζαν με έμμεσο τρόπο τα διάφορα "κουτιά" απ' όπου χρειάστηκε να βγουν – την οικογένεια με τις επιβολές της, την εγκύκλια εκπαίδευση και τις σταθερές κατευθύνσεις της, τον εργασιακό στίβο με τις πιεστικές προδιαγραφές του, τις διαπροσωπικές σχέσεις με τις προσδοκίες, τις απαιτήσεις και τις ματαιώσεις τους. Κι αυτό για να μπορέσουν, στη συνέχεια, να βαδίσουν εκτός της πεπατημένης· με άλλα λόγια, να κάνουν κάτι ρηξικέλευθο όπως πράγματι είναι οι επαγγελματικές δραστηριότητές τους.  

Το ίδιο μοτίβο αναδεικνύεται και στην δεύτερη συνομιλία που διεξήχθη στις 31 Μαΐου. Συνομιλητές του οικοδεσπότη της εκδήλωσης αυτή τη φορά ήταν η αρχαιολόγος και καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου  και ο ξενοδόχος Νίκος Καραφλός. Από την αφήγηση της πρώτης αναδύονται η διαθεματικότητα και η ευελιξία στην τυπική εκπαίδευση, αλλά και η διαχείριση των οικογενειακών υποχρεώσεων και της μητρότητας που πυροδοτεί την έμπνευση και την δημιουργία. Από την αφήγηση του δεύτερου, η ευρύτητα, η σφαιρικότητα, η πολυ-πολιτισμικότητα και οι διαφορετικές εκφάνσεις μιας  άτυπης εκπαίδευσης κι ευρύτερης παιδείας. Και οι δύο, ωστόσο, προβάλλουν την ύπαρξη και την ρευστότητα των ορίων, την αναγκαιότητα και το τελέσφορο του συνδυασμού θεωρείας και πρακτικής, και την αμφίδρομη κι αναπόδραστη διασύνδεση της επιστήμης με την καθημερινότητα. 

Τα πιο πάνω στοιχεία ενυπάρχουν στις αφηγήσεις των συνομιλητών και στις δύο εκδηλώσεις. Διακρίνω, ωστόσο, μία κλιμάκωση στην ηλικία, την αναγνωρισιμότητα και τις εμπειρίες τους που μοιάζει να κορυφώνεται στην 3η και καταληκτική εκδήλωση της 9ης Οκτωβρίου. Όπου σε μια κατάμεστη αίθουσα ακούγονται οι χειμαρρώδεις αφηγήσεις της αρχαιολόγου Αγγελικής Κοτταρίδη, το όραμα και το έργο της οποίας επαναεισήγαγαν την επιδραστικότητα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον αρχαίο κόσμο, κάτι που αλλάζει, επίσης, την θεώρησή του σήμερα. Και του κβαντικού φυσικού και καθηγητή Στέφανου Τραχανά που βρίσκεται στην τρέχουσα επικαιρότητα με το πρόσφατο βιβλίο του – το Κύκλος (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2024) υπερασπίζεται την επιστήμη και τα επιτεύγματά της και με απλό λόγο και μεγάλη μεταδοτικότητα αντιμάχεται τον ανορθολογισμό και την ψευδοεπιστήμη που εξαπλώνονται ραγδαία στις μέρες μας.  

Ακούγοντάς τους, αλλά και τους υπόλοιπους τέσσερις επί σκηνής, συνειδητοποιεί κανείς πως η πρωτοπορεία τους οφείλεται στη συνέργεια πολλών συνθηκών και παραγόντων κι αυτό σε μία όχι-αγαστή ή ευθύγραμμη πορεία. Και ότι, εκτός των άλλων, για να πραγματοποιηθεί μία αντισυμβατική θέληση, ένα πρωτόγνωρο όραμα είναι απαραίτητο να διαθέτει κανείς αφενός ευρυγώνεια οπτική και μια δαιμονική θα έλεγα, περιέργεια που λειτουργούν ως επεξεργαστής ερεθισμάτων και προωθητής δράσης. Κι αφετέρου πεισματική θέληση και διάθεση για επίπονη και σχολαστική εργασία – αυτοπεποίθηση με ευθύνη το προσδιορίζει ο Στάθης Καλύβας. Από αυτή την άποψη θεωρώ πως το εγχείρημα τού να δείξει την ευρύτητα και τις ιδιαιτερότητες της έννοιας της Καινοτομίας είναι επιτυχημένο – αν μη τι άλλο, κατέδειξε πως μία καινοτομία μπορεί να μην είναι κάτι κοινό ή σύνηθες, δεν είναι όμως κάτι περιορισμένο ή περιοριστικό, εξωπραγματικό ή ανοίκειο.  

Το πιο σημαντικό, ωστόσο, των τριών εκδηλώσεων πιστεύω πως είναι άλλο. Στην εποχή των αλγορυθμικών ταχυτήτων, της εικονομηχανιστικής κι ανορθόγραφης σκέψης και της στυλιστικής ομοιομορφίας, τα έξι ετούτα πρόσωπα μας υπενθυμίζουν έμπρακτα πως όλα είναι δρόμος. Ευθύς ή τεθλασμένος, εντός κι εκτός ορίων (ταχύτητας, εγγύτητας, ηλικίας, πεδίου, κ.λπ.) και συνήθως μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας – και οι έξι συνομιλητές δεν εμφανίστηκαν από την μια στιγμή στην άλλη στο προσκήνιο. Ούτε καινοτόμησαν με επιφοίτηση της στιγμής ή ενός προβολέα,  κι αυτό είναι καλό να τονίζεται στις νεαρότερες κι ανυπόμονες ηλικίες. ΄Η, σε στιγμές ενήλικων κωλυμάτων. Οι τέσσερις δε από αυτούς προϋπήρχαν για χρόνια σε διάφορα πεδία και όχι μόνον στον τεχνολογικό/επιχειρηματικό/οικονομικό τομέα όπου προβάλλεται συνήθως ο όρος καινοτομία. Σε κάθε περίπτωση, ο δρόμος προς το διαφορετικό, την κοινωνική προσφορά και την αυτο-πραγμάτωση είναι μακρύς κι όχι εύκολος μα εμπλουτισμένος με τόσες εμπειρίες και στροφές που σε κάνει να σκέφτεσαι, εκ των υστέρων βέβαια, πως η ζωή εντέλει είναι αγρίως απίθανη. 

Δεν είναι; Δείτε τις βιντετοσκοπήσεις των τριών εκδηλώσεων ( 1η, 2η, 3η ). Κι ακούστε το ατμοσφαιρικό Tzinda – το πρώτο άλμπουμ της Billy Kark που σχολίασε την 2η εκδήλωση με τις συνθέσεις της που αποδίδουν σε ambient την μείξη της ηλεκτρονικής με την παραδοσιακή ηπειρώτικη μουσική. Ο Doxi που άνοιξε την 3η εκδήλωση είναι μουσικός της hip-hop. Ο ήχος του, ωστόσο, και οι στίχοι που γράφει ο ίδιος, διαφοροποούνται από το σύνηθες του είδους καθώς έχουν, παραδόξως για το συγκεκριμένο μουσικό στυλ, λυρική χροιά. 

Σημειώσεις: Η πρώτη εγκατάσταση είναι του Richard Long κι έχει τίτλο A Line Made by Walking – England, 1967 και η δεύτερη του Richard Serra  The Matter of Time (1994 - 2005). Η τρίτη του David Spriggs έχει τίτλο Vission II (2017) και πρόκειται για ακρυλικό σε φύλλα plexiglass σε στρώσεις. Για να αντιληφθείτε καλύτερα την τεχνική και τις διαστάσεις του έργου δείτε το βίντεο στο τέλος της σελίδας στον σύνδεσμο του έργου).  Τέλος, η φωτογραφία του Μνημείου της Ουγγρικής Επανάστασης του 1956 είναι του Miha Pavlin.  

 

 

 

Αριθμοί & Σημαίνοντα

     

 

 

Το 2013 μία ομάδα φίλων οραματίζονταν βιβλιοθήκες για όλα τα σχολεία της χώρας. Βιβλιοθήκες ενημερωμένες και προσβάσιμες σε όλα τα παιδιά. Βιβλιοθήκες που θα είναι ζωντανοί χώροι, συνδεδεμένοι με την σχολική ζωή. 

Ήταν όμως η περίοδος του αυστηρού προγράμματος λιτότητας και τα αναγκαία κονδύλια για την πραγματοποίηση ενός τέτοιας έκτασης οράματος, δεν υπήρχαν. Υπήρχε, ωστόσο, η Susan Robbins και η πρωτοβουλία της – ένα πρόγραμμα συλλογής βιβλίων για τα υποβαθμισμένα σχολεία της Ν. Υόρκης. Με την δική της καθοδήγηση, και στόχο να οργανωθεί μία παρόμοια δράση στην Ελλάδα, ιδρύθηκε το Library4all. 

 

Από εκείνον τον Σεπτέμβριο του 2013, συμπληρώθηκαν ήδη:

 

· 10 δραστήρια χρόνια

 · 1.015.000 βιβλία

· Σε 6.800 σχολεία ( σε Ελλάδα και εξωτερικό! )

· Σε 334 φορείς

· Σε 8 παιδιατρικά νοσοκομεία

· Σε 43 δομές που φιλοξενούνται παιδιά πρόσφυγες

· Σε 24 δημοτικές βιβλιοθήκες και πολιτιστικούς συλλόγους.

 

 

 

Αυτό πρακτικά σημαίνει πως για περισσότερα από 356.700 παιδιά σε όλη την Ελλάδα (και το εξωτερικό) έχουν αυξηθεί οι ευκαιρίες και η πρόσβαση στη γνώση. Και πως το ελληνικό Δημόσιο έχει εξοικονομήσει σχεδόν 10.150.000 ευρώ – ποσό που, κατά μετριοπαθή προσέγγιση, αντιστοιχεί σε εκείνο που χρειάζεται για τον εξοπλισμό των σχολικών βιβλιοθηκών με βιβλία για 10 δέκα χρόνια.

 

Σπουδαίο το έργο της Library4all και τα γενέθλιά της ήταν η αφορμή να συναντηθούν οι φίλες και οι φίλοι του βιβλίου (συγγραφείς, εικονογράφοι, εκπαιδευτικοί, εκδότες, χορηγοί, άνθρωποι του βιβλίου και του εθελοντισμού), και να το γιορτάσουν. Κι έτσι έγινε στην εκδήλωση που διοργανώθηκε στις 23 Μαΐου, στο Κτήριο της Πειραιώς του Μουσείου Μπενάκη. 

 

 

 

Δεν μπόρεσα να παρευρεθώ αλλά η σκέψη μου ήταν μαζί τους, και είναι ακόμη τόσον καιρό μετά, ιδίως για τον επίλογο της γιορτής. Η Ελένη Γερουλάνου –πρόεδρος του Library 4all, εκπαιδευτικός και συγγραφέας η ίδια–,  έκλεισε εκείνη τη γιορτή με μία ευχή που εξέπληξε:  να αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, ώστε να πάψει να έχει νόημα η δράση του Library4all.

«Θέλουμε όλα τα σχολεία να έχουν καλύψει την ανάγκη τους σε βιβλία και να μην μας χρειάζονται πια. Nα έχουν μία προσβάσιμη, ενημερωμένη βιβλιοθήκη, συνδεδεμένη με τη ζωή του σχολείου, με ράφια γεμάτα βιβλία, με βιβλιοθηκονόμο και με ετήσια κονδύλια για αγορά βιβλίων. Μία βιβλιοθήκη πραγματικά για όλους και όλες, με όλους και με όλες».

Ευχής έργο θα ήταν να εκλείψει με αυτό τον τρόπο η ανάγκη των σχολείων για βιβλία. Μέχρι τότε, ωστόσο, ας συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε με όποιο τρόπο  τους στόχους της οργάνωσης. Όχι μόνον γιατί συμβάλλουμε στην δόμηση στιβαρών κι ανοιχτών μυαλών. Αλλά διότι έτσι δημιουργούμε μικρές γιορτές στο παρόν – αυτό συμβαίνει κάθε φορά που ένα δέμα με βιβλία φτάνει στον προορισμό του. Kι ετούτη η έκδηλη χαρά είναι επίσης τερπνή κι ωφέλιμη για τα παιδιά. Μακροπρόθεσμα για όλους μας. 

 

 

Σημειώσεις: Οι φωτογραφίες της ανάρτησης είναι από την εκδήλωση. / Το κολιμπρί (co + libri = cooperation + books) είναι η μασκότ της Library4all κι ένας πάρα πολύ καλός ιπτάμενος ταχυμεταφορέας. / Μπορείτε να δείτε το διαφημιστικό, μικρής διάρκειας βίντεο για την δράση της οργάνωσης εδώ.

 

Ως γεύση

   

 

Το όνομα της σημαίνει "συνομιλία" και έχει μια πολύ ωραία ιστορία. Είναι έμπνευση κάποιου άγνωστου ζαχαροπλάστη το 1774, με αφορμή την έκδοση εκείνη την χρονιά του βιβλίου "Les Conversations d' Emilie" της Louise d'Épinay – γαλλίδα,  κοσμική προσωπικότητα του Παρισιού και διανοούμενη, φίλη και συνομιλήτρια, μεταξύ άλλων, των Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, Βολταίρου, Ντιντερό και λόρδου Βύρωνα. 

Το βιβλίο, ένα σημαντικό πόνημα πάνω στην ανάπτυξη της παιδαγωγικής σκέψης του 18ου αι., πραγματεύεται την ελλιπή εκπαίδευση των κοριτσιών και η συγγραφέας χρησιμοποιεί ως παράδειγμα την εγγονή της, Εμιλύ, στην οποία καταφέρνει να ξυπνήσει τη δίψα για μάθηση. Μέσα από τις συνομιλίες με την εγγονή της, η Mme d' Épinay, όπως ήταν τότε γνωστή, εγείρει πρωτοποριακά ερωτήματα για την εποχή της και οι χιαστί χαρακιές πάνω στην τάρτα συμβολίζουν ακριβώς αυτό: τις έντονες συζητήσεις  που προφανώς προέκυπταν από το περιεχόμενο του βιβλίου, αφού οι συνομιλητές θα διασταύρωναν  τα ξίφη τους. Θα μπορούσε ωστόσο να συμβολίζουν και την αδιάκοπη, από την τρίτη δεκαετία του 19ου αι. όπως αναφέρει η ιστορικός Έφη Γαζή, διασταύρωση της επίσημης θρησκευτικής ζωής με την κοσμική Ελληνική ζωή – αυτό αποτυπώνει, μεταξύ άλλων, η καθιέρωση της σημερινής γιορτής των Τριών Ιεραρχών  ως πανεπιστημιακής γιορτής ή, για την ακρίβεια, Ημέρα Εκπαίδευσης στην χώρα μας. 

Για την γαστρονομία, είναι μια γαλλική τάρτα σφολιάτας, σκεπαστή, γεμιστή με αμυγδαλόκρεμα. Μακρινή εξαδέλφη, θα μπορούσαμε να πούμε, της απείρως γνωστότερης και πιο γιορτινής galette des rois.

Για την λογοτεχνία και την κάθε μορφής μάθηση, η τάρτα αποτελεί μία πρώτης τάξεως καύσιμη ύλη που τροφοδοτεί την ανάγνωση, την σκέψη και τις επακόλουθες συζητήσεις – πχ για τα έμφυλα στερεότυπα που επιμένουν να υφίστανται σήμερα, τρεις αιώνες μετά την έκδοση του βιβλίου της Mme d' Épinay. 

Σημείωση: Πληροφορίες έχουν αντληθεί από τον έντυπο γαστρονόμο (τ52 - Φθινόπωρο 2021) όπου και θα βρείτε την συνταγή. Μία άλλη συνταγή είναι τούτη, στα γαλλικά όμως. / Η φωτογραφία, αντλήθηκε τυχαία από το διαδίκτυο.

 

Η καλλιέργεια αυγών

 

Η δημιουργικότητα είναι μία σημαντική κι αναγκαία στις μέρες μας δεξιότητα. Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι με την αξία και την σημασία της στην εκπαίδευση, δεν υπάρχει καν ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της λέξης. Ο καθένας δίνει την δική του ερμηνεία στον όρο και αναπόφευκτα υπάρχουν και παρανοήσεις – μερικοί νομίζουν ότι είναι μία κατάσταση ατέρμονου παιχνιδιού (που συνήθως αποβαίνει χαοτικό και θορυβώδες)· άλλοι ότι αφορά μόνον στη ζωγραφική, οι περισσότεροι ότι δεν είναι απαραίτητη σε όσα παιδιά ακολουθήσουν θετική κατεύθυνση στο σχολείο, κ.ά.

Ουσιαστικά, η δημιουργικότητα – η δημιουργική σκέψη, για την ακρίβεια– είναι μία "άναρχη ιδέα"  και ο τρόπος που την διαχειριζόμαστε, μικροί ή μεγάλοι. Για τους πρώτους, ο αμερικανός Kobi Yamata έγραψε το "Τι μπορείς να κάνεις με μια ιδέα;" (Α. Α. Λιβάνη, 2015) όπου αφηγείται με απλά λόγια την ιστορία ενός μικρού αγοριού που νιώθει άβολα με μια παράξενη ιδέα η οποία επιμένει να τον ακολουθεί παντού. Παράλληλα, η ασπρόμαυρη και πυκνή σε νοήματα εικονογράφηση της Mae Besom αναπαριστά εύγλωττα το πως μια ιδέα από κάτι άυλο κι ανεπιθύμητο γίνεται –με πολλή σκέψη, φροντίδα και θάρρος– κάτι απτό και χρήσιμο για τους πολλούς, και πηγή ευτυχίας κι αυτοπεποίθησης για τον μικρούλη. 

Η  ικανότητα του νου να παράγει μια διαφοροποιημένη από το σύνηθες σκέψη δεν θεωρείται πλέον ταλέντο, δηλαδή κάτι κεραυνοβόλο κι ανεξιχνίαστο. Είναι ένας τρόπος λειτουργίας του που καλλιεργείται με πολύ χρόνο και χώρο, επιμονή, χιούμορ και παιχνίδι. Και βεβαίως, τα κατάλληλα βιβλία που λειτουργούν, εκτός από πνευματική τροφή, όπως μια μίζα αυτοκινήτου: το  "Τι μπορείς να κάνεις με μια ιδέα;" μπορεί να πυροδοτήσει συζητήσεις φιλοσοφικής φύσεως με τους μικρούς αναγνώστες –ένα εξίσου απαραίτητο δομικό υλικό για την ανάπτυξη της σκέψης–, ενώ το καλαίσθητο "Μικρός οδηγός βιβλίων" (Ίκαρος, 2Ο2Ο) ενθαρρύνει στην πράξη την "αυθάδη" σκέψη και εμπνέει παιγνιώδεις σκανταλιές. Αρχής γενομένης από τον τίτλο του – την πρώτη φορά που τον διάβασα θεώρησα πως το βιβλίο είναι ένα είδος καταλόγου, κάτι σαν ευρετήριο για παιδικά βιβλία. Λάθος. Όχι ακριβώς, διότι πρόκειται μεν για ένα δειγματολόγιο με τις διάφορες χρήσεις ενός βιβλίου αλλά είναι, επίσης, η ιδιότητα του μικρού Έντυ – το ποδήλατό του έχει ένα καροτσάκι και μ' αυτό μεταφέρει  τα βιβλία του. Και διασκεδάζει αφάνταστα καθώς, όπως λέει, τα βιβλία ποτέ δεν είναι αυτό που φαντάζεσαι! Πράγματι. Θα μπορούσατε εσείς να φανταστείτε ότι με ένα βιβλίο γίνεσαι αόρατος; Βέβαια μία μακριά μπέρτα, όπως ήθελα όταν ήμουν μικρή, θα ήταν μια πιο ζεστή λύση με συμπαγή αόρατα αποτελέσματα, αλλά ο Έντυ μας δείχνει στην πράξη πως το βιβλίο είναι εξίσου άνετο, πιο πρακτικό και με πολλαπλά οφέλη: σου δίνει πόντους στο ύψος και στο πινγκ-πονγκ, σου ανοίγει πόρτες, σου δείχνει τον δρόμο, σε πηγαίνει σε κορυφές βουνών. 

  

Τα πολύχρωμα, σαν από κολάζ, ανθρωπάκια που εικονογράφησε η Ντανιέλα Σταματιάδη μοιάζουν να ξεπήδησαν από κάποια ναΐφ σύνθεση και μέσα στο υπόλευκο, αφαιρετικό, φόντο της κάθε σελίδας συνοδεύουν με σκέρτσο και ζωηράδα το λιτό και πνευματώδες κείμενο  της Σταυρούλας Παγώνα – μοιάζει σαν διάλογος με έναν ενήλικα και τις γνωστές θεωρίες (πλεονεκτήματα) για το βιβλίο, από τη μια· κι από την άλλη, τον  Έντυ να τις ανατρέπει με την φαντασία του και την αντισυμβατική χρήση του βιβλίου. Αυτό το χαριτωμένο αντιμίλημα, που αποδεικνύεται στην πράξη σωστό κι ενέχει την έμφυτη αμεσότητα και αντιδραστικότητα ενός παιδιού, προκαλεί αβίαστα μικρούς στοχασμούς, έκπληξη, γέλιο και την αυθόρμητη διάθεση στο παιδί να συνεχίσει το παιχνίδι που διαδραματίζεται στις σελίδες του βιβλίου. Ή, να διαβάσει ξανά το βιβλίο. Ή, να διαβάσει ακόμη ένα τέτοιο βιβλίο. Η ενστάλαξη της φιλαναγνωσίας σε ένα τρίχρονο (ηλικία στην οποία απευθύνεται καταρχάς το βιβλίο) με αυτό τον πηγαίο και απολαυστικό τρόπο δεν είναι καθόλου αμελητέο επίτευγμα, αν σκεφτεί κανείς ότι αρκετά βιβλία αυτού του είδους τείνουν να αποθαρρύνουν τα μικρά παιδιά από την ανάγνωση – είτε περιλαμβάνουν διδακτικές ασκήσεις στις τελευταίες σελίδες τους που υποδεικνύουν την υποχρέωση για την συμπλήρωσή τους, ή  το κείμενό τους είναι τόσο εκτενές που αγγίζει τα όρια της φλυαρίας ή της κούρασης των γονιών που τα διαβάζουν μαζί τους. 

Η  αναρχία του νου, δηλαδή η ευελιξία του να σκεφτεί κάτι πέρα από κανόνες και οδηγίες, να κρίνει, να αποφασίζει και να παίρνει πρωτοβουλίες όπου είναι απαραίτητο, δεν περιορίζεται μόνο στα Γράμματα και τις Τέχνες. Αφορά και στην Επιστήμη, την Ιατρική, τις επιχειρήσεις, την κοινωνία. Γι' αυτό, όποια ερμηνεία κι αν επιλέγει κάποιος να δώσει στην λέξη "δημιουργικότητα", αυτή δεν μπορεί να είναι ξέχωρη από την καθημερινότητα και το βιβλίο. Για τα μικρά παιδιά, απόδειξη είναι ο μικρός ετούτος οδηγός – ένα βιβλίο που παιχνιδίζει. Ή, για να ακολουθήσω το πνεύμα της αφήγησης, ένα πολυχρηστικό αντικείμενο με σελίδες που διαβάζεται. 

Σημειώσεις: Το εικαστικό είναι ένα πρόσφατο Άτιτλο του Τζουλιάνο Καγκλή. Οι επόμενες δύο εικόνες είναι από την εικονογράφηση του κάθε βιβλίου. 

Summer in the city 

Δεν ήταν το πρώτο καλοκαίρι που πέρασα εντός των τοιχών. Ήταν όμως το μόνο όπου δεν διάβασα όσο και όπως θα ήθελα – ξέρετε, να ανοίγεις ένα βιβλίο και να το κλείνεις για να πιάσεις το επόμενο. Διαλείμματα μόνο για βουτιές στη θάλασσα, ένα ποτήρι νερό, ένα φρούτο. Ίσως και μια-δυο κουβέντες, για να βεβαιωθείς ότι δεν έχει ατονίσει η ικανότητα ομιλίας. 

Φέτος, προς μεγάλη μου απογοήτευση κυριάρχησε το διαδίκτυο – από άρθρο σε άρθρο και από ρουμπρίκα σε μουσικό βιντεάκι του youtube, το σύννεφο ανέπτυξε πανεύκολα την επιρροή του. Υπήρξαν, ωστόσο, καλά αναγνωστικά διαλείμματα. Εύκολα στην αρχή, όπως το "Adlerian Theory: an introduction" (Createspace, 2009) και το "L2 Learning & Language Teaching" (Routledge, 2013) – βιβλία που φρεσκάρισαν τις γνώσεις μου και μου υπενθύμισαν τους λόγους που εξακολουθώ να διδάσκω στην εξω-λογοτεχνική πλευρά της ζωής μου.

Συνέχισα με παιδική λογοτεχνία κι ένα βιβλίο που προορίζεται για την εκπαίδευση. Το "Έρικα" (μτφρ. Μαρίζα Ντεκάστρο - Καλειδοσκόπιο, 2015)  είναι η  βιογραφία μίας γυναίκας που γλίτωσε από το Ολοκαύτωμα όταν ήταν μωρό – η μητέρα της πήρε την γενναία απόφαση να την πετάξει από το τραίνο που μετέφερε εκείνη κι εκατοντάδες άλλους Εβραίους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το μωρό σώθηκε από ανθρώπους που την μεγάλωσαν σαν δικό τους παιδί κι έζησε ευτυχισμένα μέχρι τις μέρες μας για να πει την ιστορία της στην συγγραφέα Ruth Vander Zee την οποία γνώρισε τυχαίως το 1995. Η συγγραφέας, αφού παράλλαξε το όνομα της γυναίκας, μετέφερε την ιστορία της με ευσύνοπτο τρόπο σε τούτο βιβλίο. Λόγω της δομής, της μικρής έκτασης και της απλότητας του κειμένου το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά από 8 ετών και άνω· τονίζω το "και άνω" διότι κάλλιστα διαβάζεται και από μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά (όπως βεβαίως και από ενήλικους αναγνώστες) καθώς λειτουργεί ως ιστορία αφύπνισης για τα σημάδια ρατσισμού και αντισημιτισμού  που εμφανίζονται με ανησυχητική συχνότητα και σφοδρότητα στις μέρες μας. Η υπέροχη, φωτορεαλιστική και δεικτική εικονογράφηση του Roberto Innocenti  συμπληρώνει το κείμενο και του δίνει μια υποβλητική ατμόσφαιρα που σε εμπλέκει συναισθηματικά στην αφήγηση η οποία, παρόλο το ζοφερό θέμα της, αναδίδει ελπίδα. Το "Έρικα" θα μπορούσε να διαβαστεί και ως συνέχεια του "Πως φτάσαμε ως εδώ;"  για να καταδειχτεί, εκτός της ομοιότητας και της μεγάλης συνάφειάς του παρελθόντος με το παρόν, και η δυναμική μιας απόφασης. Η ιστορία, τελικά, αφορά άμεσα και τα παιδιά.

Σε περίοδο πολέμου και η επόμενη επιλογή. Ο Σάκης Σερέφας μας υπενθυμίζει ότι οι λέξεις "πολυπολιτισμικότητα" και "πολυφυλετικότητα" είναι  σύγχρονοι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν κάτι παλιό και οικείο – την ομαλή συμβίωση ανθρώπων πολλών διαφορετικών εθνικοτήτων. Στο πρόσφατο "Έξω χιονίζει" (Πόλις, 2016) με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων από την έλευση των ξένων στρατιωτών στη Θεσσαλονίκη (οι δυνάμεις της Αντάντ αποβιβάστηκαν στην πόλη τον Οκτώβριο του 1915 με τη δικαιολογία να παράσχουν υποστήριξη προς την Σερβία και τη Ρωσία στο Μεγάλο Πόλεμο) διοργανώνεται μία θεατρική παράσταση. Στην σκηνή γνωστού κινηματοθεάτρου, ένα μέντιουμ με διάφορα τεχνάσματα εμφανίζει στο κοινό τα εκτοπλάσματα έξι στρατιωτών της Αντάντ. Οι Άγγλοι Richard Johnson και John Smith, ο Γάλλος Achille Breton, ο Ιταλός Pietro Loretti, ο Ρώσος Nikita Smirnov και ο Ινδός Bambalam αφηγούνται χαρακτηριστικά περιστατικά από την καθημερινότητά τους και δίνουν την αίσθηση και τον ρυθμό της εποχής. Για τις ζωντανές, περιεκτικότατες μαρτυρίες τους, βέβαια, ευθύνεται  η συγγραφική δεξιοτεχνία του Σερέφα και το πολύ ιδιαίτερο, στροβοσκοπικό αφηγηματικό ύφος του που συνδέει την Ιστορία με το παρόν σε μία νουβέλα που απομυθοποιεί και καυτηριάζει εν μέσω ψύχους και απάθειας.

Αλλαγή κλίματος με κάτι πιο θερμό. Ως γνήσιος εκπρόσωπος του βρόμικου ρεαλισμού, ο Pedro Juan Gutiérrez χρησιμοποιεί τις γνωστές αναφορές του σε ιδρώτα-αίμα-σπέρμα με αναπάντεχο, εξαιρετικά ελλειπτικό τρόπο, ως μοτίβο για μία συλλογή 55 μικρο- (έως μικρο-μικρο-) διηγημάτων που αναδίδουν την ποιητική ατμόσφαιρα ενός ασπρόμαυρου φιλμ. Οξύμωρο, αν σκεφτεί κανείς ότι οι ήρωες τού Η Μελαγχολία των Λιονταριών (μετάφραση και επίμετρο Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη - Μεταίχμιο, 2012) είναι, όπως και στο υπόλοιπο έργο του Κουβανού συγγραφέα, οι συνηθισμένοι βρομο-διάβολοι – ένας άντρας που δηλητηριάζει συστηματικά τη σύζυγό του, ένας ηλικιωμένος γιατρός που ειδικεύεται σε εκτρώσεις και παρθενορραφές, λιοντάρια του τσίρκου που βυθίζονται σε κατάθλιψη όταν δεν τρέφονται στην ώρα τους, τραβεστί, αυτόχειρες, φυλακισμένοι, και άλλοι έκπτωτοι που αγωνίζονται να οξύνουν την αίσθηση της ζωής μέσα τους. Ανάμεσά τους μερικά σοκολατένια ποντίκια, και ο ίδιος ο Γκουτιέρες που, σαν άγγελος του Βιμ Βέντερς, περιπλανάται σ' ετούτο το γκροτέσκο σύμπαν και καταγράφει τις περιπέτειες ψυχών και σωμάτων με υποδειγματική συμπύκνωση, καίρια επιλογή λέξεων και μια ισχυρή δόση σκεπτικισμού. Μαγικός παρακμιακός ρεαλισμός.

Το πρώτο βιβλίο της Margaret Drabble που διάβασα ήταν ένα έργο της ωριμότητάς της και στάθηκε αφορμή για το δεύτερο, εκείνο που θεωρείται το πιο ώριμο, από άποψη δομής, εμβάθυνσης και ολοκλήρωσης χαρακτήρων – το The Needle's Eye  (Penguin Modern Classics 2011) πρωτοεκδόθηκε το 1972 και συνοδεύτηκε από  διθυραμβικές κριτικές. Εκείνο που με προσέλκυσε, ωστόσο, ήταν η δήλωση της συγγραφέως ότι για πρώτη φορά τότε -είχαν προηγηθεί πέντε μυθιστορήματά της- μπόρεσε να συμπεριλάβει κάποια σημαντικά για εκείνη πράγματα με τρόπο συνειδητό και σχεδόν αποστασιοποιημένο. Τριτοπρόσωπη, πολυεπίπεδη αφήγηση και πολυδιάστατοι χαρακτήρες συνθέτουν το μυθιστόρημα τούτο που αρχικά θεωρήθηκε φεμινιστικό. Η ιστορία της Ρόουζ Βασιλείου, όμως, είναι επίσης χιουμοριστική, πολυθεματική και πολύ ανθρώπινη – στοιχεία που χαρακτηρίζουν έντονα το σύνολο του μέχρι τώρα έργου της. Η Ρόουζ αρνείται, με περιπετειώδη τρόπο, τα πλούτη της οικογένειάς της και αναλαμβάνει την ευθύνη της ζωής της και των τριών παιδιών της. Οι αντισυμβατικοί όροι που έχει θέσει αρχίζουν να κλονίζονται όταν ο πρώην σύζυγός της κινείται νομικά για να της αποσπάσει την κηδεμονία των παιδιών. Ο Σάιμον Κάμις, άτολμος κι εσωστρεφής δικηγόρος που έχει συμβιβαστεί με έναν ανούσιο γάμο, θα της προσφέρει νομικές συμβουλές. Οι δύο αυτοί, εκ διαμέτρου αντίθετοι, χαρακτήρες θα δημιουργήσουν μια στέρεη, πλατωνική σχέση η οποία, ωστόσο, δεν θα μπορέσει να αποτρέψει την επανασύνδεση της Ρόουζ με τον Κρίστοφερ.

Και ο απαραίτητος κλασικός για το καλοκαίρι – ο  Joseph Conrad να καταγράφει σκέψεις για την οικογένειά του, την εφηβική του ηλικία και την εκπαίδευσή του στη ρωσική Πολωνία, το πρώτο μπάρκο στην Μασσαλία και τα ταξίδια του στην Αφρική, την μεγάλη επιρροή που είχε πάνω του ο θείος Ταντέους. Να εξομολογείται τις αιτίες που τον οδήγησαν στις κομβικές αποφάσεις της ζωής του, μεταξύ των οποίων και η επιλογή της αγγλικής γλώσσας – πόσο τον κατανοώ ως προς αυτό! Να σημειώνει, επίσης, παρατηρήσεις για την συγγραφή, την λογοτεχνική κριτική και την ανθρώπινη φύση.  Στο "Προσωπικό Ημερολόγιο" (μτφρ. Ν. Ντινοπούλου, Α.Κουτσού - Printa, 2000) αναβιώνει μια μεγάλη  χρονική περίοδο που εκτείνεται από την εποχή του Ναπολέοντα έως και το 1895 (έτος συγγραφής του "Η τρέλλα του Άλμαγιερ") και οι αρκετές σημειώσεις της έκδοσης επεξηγούν και διευκρινίζουν με ακρίβεια τις ιστορικές, γενεαλογικές, κ.ά. λεπτομέρειες της εποχής και της ζωής του συγγραφέα. Ο ίδιος έγραψε και τα δύο προλογικά σημειώματα  που υπάρχουν στην ελληνική έκδοση και τα οποία είχαν αρχικά, συνοδεύσει δύο διαφορετικές εκδόσεις του "Ημερολογίου" στα αγγλικά – κάτι που προσθέτει ενδιαφέρον στο βιβλίο. Δεν θα έλεγα το ίδιο, όμως, για το επίμετρο του νομπελίστα Czeslaw Milosz που αναλύει διεξοδικά την ζωή και την ποίηση του πατέρα του Κόνραντ, εκτός κι αν συμπεριελήφθη για λόγους εγκυκλοπαιδικής ενημέρωσης.

Κάπως έτσι, η ισχύς του διαδικτύου εξουδετερώθηκε αργά και σταθερά, όπως λένε. Θα ήταν, ωστόσο, πολύ καλύτερα αν ακολουθούσα την συμβουλή της Zadie Smith και αποσυνδεόμουν εντελώς διότι όλη αυτή η προσήλωση σε μια οθόνη δημιούργησε σκέψεις, αρκετά στενόχωρες, για οριστική αναστολή  των αναρτήσεων – το διαδίκτυο αναλώνει πολύ χρόνο, αλλοιώνει την ικανότητα διεξοδικής σκέψης και αφαιρεί από την "ελεύθερη", απρόσκοπτη ανάγνωση. Κι αυτό το τελευταίο μου έχει λείψει.

Διασκέδασα, λοιπόν, τις προθέσεις μου με ένα ψυχαγωγικό αστυνομικό, το "Το τέλος του δρόμου"  (με εικονόγραφηση του Μιχάλη Γάλλια - Άγρα, 2016) ενός συγγραφέα που γνώρισα μόλις το 2012. Τότε, στο "Καλοκαίρι του Φόβου" (ΔΟΛ), με εξέπληξαν ευχάριστα οι λιτές περιγραφές του  Γιάννη Μαρή οι οποίες, ωστόσο, σε τοποθετούν με ακρίβεια και στυλ στην εποχή και στην ατμόσφαιρα της υπόθεσης. Το "Τέλος..." όμως δεν είναι ένα από τα γνωστά αστυνομικά μυθιστορήματα του συγγραφέα. Είναι μια ερωτική ιστορία στην Αθήνα του 1956 – περίοδος κατά την οποία το μυθιστόρημα γράφτηκε και δημοσιεύτηκε (τον επόμενο χρόνο, για να είμαι ακριβής) σε συνέχειες στην εφημερίδα "Ακρόπολις". Δεν το έχω τελειώσει ακόμη –διασκέδαση γαρ– ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι παρόλο που το βιβλίο δεν είναι στην επικράτεια του Αστυνόμου Μπέκα, η επιδέξια γραφή του Αθηναίου συγγραφέα ίσως αποκαλύψει τη λύση ενός άλλου μυστήριου – εκείνου της υπονόμευσης του εαυτού.









Σημείωση: Το πρώτο εικαστικό είναι η λιθογραφία City of Words του Αμερικανού Vito Acconci. Ακολουθεί λεπτομέρεια από άτιτλο έργο φωτοχημικής ζωγραφικής του Δημήτρη Μεραντζά που μου έφεραν στο νου οι θάλασσες του Κόνραντ. Τέλος, ένα ανθρωπομετρικό του Yves Klein, το Anthropométrie sans titre (ANT 19, 1960).

Η πρόκληση
της λογοτεχνίας

Ο χώρος του παιδικού και νεανικού βιβλίου έχει αποδειχθεί αρκετά παραγωγικός  τελευταία μιας και οι καιροί της κρίσης προσφέρουν πολλά ερεθίσματα για δημιουργικές γραφές και θεματικές προσεγγίσεις που αποκωδικοποιούν το παρόν των νεαρών αναγνωστών με νέο αέρα. Το "Μια καινούργια μέρα αρχίζει" (Κοντύλι, 2013) της  εκπαιδευτικού Σταυρίνας Λαμπαδάρη είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση που ωστόσο προβληματίζει με το περιεχόμενό του αλλά και την κατηγοριοποίησή του ως λογοτεχνία.

Πρόκειται, κατ' αρχάς, για μία πολύ προσεγμένη έκδοση. Το εξώφυλλο είναι εικαστικά πολύ όμορφο και οι ζωγραφιές στις μέσα σελίδες του που έγιναν από την ομάδα μαθητών της συγγραφέως-εκπαιδευτικού είναι επίσης ωραίες και μίνιμαλ. Το ίδιο και  τα τυπογραφικά στοιχεία και το όλο στήσιμο του βιβλίου που προέκυψε όπως αναφέρει  η ίδια η συγγραφέας στο οπισθόφυλλο, ως "αντίδωρο προς τους μαθητές μου της ΣΤ΄ τάξης της χρονιάς 2001-2002 στο Δημοτικό Σχολείο Κρυονερίου Ανατολικής Αττικής". Οι 181 σελίδες του χωρίζονται σε ενότητες με τίτλους όπως "Φροντίζω την υγεία μου", "Οι αισθήσεις μου", "Υγιείς συμπεριφορά", "Σχέσεις χτισμένες με σεβασμό", "Η γλώσσα μου", "Η τεχνολογία στη ζωή μου", "Σε κάθε μου βήμα δίνω χώρο στο καλό" καλύπτοντας σχεδόν όλους τους τομείς της καθημερινότητας ενός παιδιού του σήμερα. Στη συνέχεια, δίνονται με πρωτοπρόσωπη προστακτική οι αντίστοιχες συμβουλές για  κάθε ενότητα, δλδ για τα πάντα - από το τί θα φάει και τι θα πιει το παιδί, πως θα πρέπει να περπατά, να μιλά και να επικοινωνεί, πως να παίζει και πως να συμπεριφέρεται στην οικογένειά του, στους φίλους του και στους ξένους μέχρι τον τρόπο που πρέπει να κρατά σημειώσεις για τα μαθήματά του και να διαβάζει ποίηση ή λογοτεχνία.

Το βιβλίο πρακτικά εισάγει τους νέους στο πεδίο της γενικής ψυχολογίας με όρους  εκλαΐκευσης και είναι προσαρμοσμένο στο επίπεδο αντίληψης ενός προεφήβου. Αυτό  δεν είναι κακό μιας και η αυτοβελτίωση στην οποία στοχεύει η Στ. Λαμπαδάρη είναι ένα ζητούμενο για όλους μας και ξεκινά -κι αυτό - από την μικρή ηλικία. Στο παρελθόν είχαμε τα βιβλία Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής και Οικιακής Οικονομίας που εξυπηρετούσαν εν μέρει αυτόν το σκοπό και το "Μια καινούρια μέρα αρχίζει" μπορεί να θεωρηθεί ένας σύγχρονος συνδυασμός τους με μια σημαντική, όμως, διαφορά. Εκείνα τα βιβλία ήταν γεμάτα επιστημονικές πληροφορίες, φωτογραφίες και παραδείγματα που υποδείκνυαν ένα σκεπτικό και αποδείκνυαν του λόγου το αληθές, ασκήσεις κι όλα τα υπόλοιπα που συναρτούν ένα εκπαιδευτικό εργαλείο και που σκοπό έχουν να ενεργοποιήσουν και να εξελίξουν την αντίληψη των παιδιών. Εδώ, ο λόγος του συγκεκριμένου βιβλίου είναι μονοδιάστατος κι επιτακτικός, με αρκετές λογοτεχνίζουσες και μεροληπτικές έως αφελείς εκφράσεις που μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνες εάν παγιωθούν στην αντίληψη ενός  παιδιού. Για παράδειγμα:

• 361. Θέλω να αγαπώ και να με αγαπούν χωρίς διαπραγματεύσεις και όρους (σελ.176)
• "Ευχαριστώ τον Θεό..." (σελ.69)
• 257. Αγαπώ την εξυπνάδα και τη σοφία μου αγαπώ το μεγαλείο της ψυχής μου, (...) και, πάνω απ' όλα, αγαπώ την αγνότητα και την ομορφιά της συνεχούς μου προσπάθειας. (σελ 130)

Το γενικό ύφος του βιβλίου δίνει, σε μένα τουλάχιστον, την εντύπωση ότι απευθύνεται σε ψυχικώς ασταθή άτομα με προβληματική νοημοσύνη ή και αδύναμες κοινωνικές δεξιότητες, που χρειάζονται έναν οδηγό ζωής για να πορευτούν.  Ή στην καλύτερη περίπτωση να μην μπορούν να οριοθετήσουν μόνα τους τις  συναισθηματικές τους αντιδράσεις, πράγμα σχετικά αδύνατο για παιδιά της έκτης τάξης του δημοτικού. Η επιβολή των ορίων και η κατανόηση και η χρήση των καλών τρόπων πρέπει να έχουν γίνει ήδη μέχρι την ηλικία περίπου των τεσσάρων χρόνων ώστε η κοινωνικοποίηση του παιδιού να γίνει με ευκολία όταν πάει στο σχολείο. Όχι ότι μετά  είναι αργά να τα μάθει κανείς αλλά η νηπιακή ηλικία είναι η πιο δεκτική κι εύπλαστη  περίοδος για αυτό το σκοπό. Έτσι, τα βιβλία εθιμοτυπίας που απευθύνονται στα μικρά παιδιά είναι πολύ ελκυστικά – οι ιστορίες τους είναι ρεαλιστικές και η υπόδειξη της  καλής συμπεριφοράς γίνεται με λογοτεχνικό αφηγηματικό ύφος ενώ συνοδεύεται από παιγνιώδη και ζωηρή εικονογράφηση. Ενδεικτικά αναφέρω το “Εγώ και οι καλοί τρόποι” του Μάριο Κόρτε και τη σειρά του Μισέλ Πικμάλ “Ο μικρός φιλόσοφος”. Υπάρχει επίσης και το ανατρεπτικό χιούμορ και η αμεσότητα της Σοφίας Ζαραμπούκα η οποία στο “Καλοί τρόποι ή γουρουνιές” δεν αρκείται στην χαριτωμένη καταγραφή οδηγιών αλλά εμπλέκει στην πράξη μικρούς και μεγάλους αναγνώστες.

Η ηλικία στην οποία απευθύνεται το "Μια καινούρια μέρα αρχίζει", το ενδιάμεσο μεταξύ παιδικότητας και εφηβείας, είναι μια ιδιαιτέρως αντιδραστική περίοδος κι οποιαδήποτε συμβουλή γίνεται δεκτή με πολύ αμφισβήτηση. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιο πεζογράφημα για τα παιδιά τούτης της ηλικίας που να είναι αμιγής οδηγός καλής αγωγής - κάθε εφηβικό μυθιστόρημα υποδεικνύει τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς για συγκεκριμένα θέματα τη φορά. Εκτός αυτού όμως, σε τούτη την περίοδο οι νέοι έχουν επιτακτική ανάγκη από συζητήσεις που θα τους επιτρέψουν να εκφραστούν, να αλληλεπιδράσουν με τους μεγαλύτερούς τους, να μοιραστούν εμπειρίες με τους συνομηλίκους τους και να ασκήσουν την κρίση και την παρατηρητικότητά τους μαθαίνοντας συγχρόνως να εστιάζουν στη σωστή και χωρίς προκαταλήψεις εξέταση της σπουδαιότητας της κάθε σκέψης, ιδέας ή γεγονότος που προκύπτει κάθε στιγμή, σε κάθε  πτυχή της ζωής τους.

Είμαι σίγουρη πως προηγήθηκαν τέτοιες συζητήσεις με τα παιδιά της τάξης της πριν η συγγραφέας καταλήξει στην καταγραφή των συμπερασμάτων τους και την μετατροπή τους σε βιβλίο. Ωστόσο, το "Μια καινούρια μέρα..." δεν περιέχει ούτε μία από αυτές τις συζητήσεις καταγεγραμμένη ως παράδειγμα σκεπτικού, ούτε κάποιο άλλο υλικό που θα έδινε τροφή για σκέψη, ψυχαγωγία έστω. Κι έτσι, ο νεαρός αναγνώστης που θα θελήσει να το διαβάσει, θα στερηθεί ουσιώδεις νοητικές διεργασίες που οδηγούν στην εκβάθυνση του κάθε θέματος και συνεπώς στην εκγύμναση συγκεκριμένων πνευματικών, κυρίως, ικανοτήτων,  απαραίτητων για την ισορροπημένη ανάπτυξη του ατόμου. Κι αυτό που τελικά θα διαβάσει είναι οδηγίες καλής συμπεριφοράς και διαχείρισης των πάντων - μα, αυτό δεν κάνουν και οι γονείς στο σπίτι; 

Επανέρχομαι, όμως, στο λογοτεχνικό πεδίο διότι αυτό είναι η αφορμή του άρθρου.  Το "Μια καινούρια μέρα αρχίζει" έχει χαρακτηριστεί ως λογοτεχνία και βρίσκεται  στις προθήκες του τομέα της εφηβικής λογοτεχνίας ενώ δεν τηρεί την βασικότερη  προϋπόθεση γι' αυτό - την ύπαρξη μιας ιστορίας ή ενός μύθου που να συμβάλλει ταυτόχρονα και στην παιδεία και στην αυτογνωσία του νεαρού αναγνώστη. Η πραγματική λογοτεχνία, σε όποια ηλικιακή ομάδα κι αν απευθύνεται -παιδιά, εφήβους ή ενήλικες- το κάνει αυτό με τρόπο απείρως πιο διασκεδαστικό και αποδοτικό από το ξεφύλλισμα ενός εγχειριδίου ορθής διαβίωσης. Ας μην τα συγχέουμε.



Το κείμενο γράφτηκε για τον πάντα εξαιρετικό Αναγνώστη όπου και δημοσιεύτηκε την Δευτέρα 2 Ιουνίου.




Σημείωση: Οι δύο εικόνες συνιστούν έναν πίνακα της Μεξικανής εικονογράφου Erika Kuhn.