Snapposts

Η ζωή χωρίς υπολογιστή είναι θαυμάσια. Μόνο όμως όταν το έχεις προγραμματίσει. Εγώ δεν το είχα κι έτσι, στην θέα της μαύρης οθόνης βρέθηκα σε απόγνωση. Μόνη καταφυγή μου, στην κυριολεξία, τα βιβλία.

Μεταμοντέρνα σε μια εποχή που δεν είχε καν εφευρεθεί ο μοντερνισμός, η Jean Rhys είναι μία από τις συγγραφείς που δεν εκτιμήθηκε στην ώρα της. Το  "Η πλατιά θάλασσα των Σαργασσών" (μτφρ. Αργυρώς Μαντόγλου – Μελάνι, 2007)  είναι το βιβλίο με το οποίο επανεμφανίζεται στο λογοτεχνικό προσκήνιο μετά από απουσία 27 χρόνων.  Είχαν προηγηθεί πέντε μυθιστορήματα -που έγραψε από το 1927 και μέχρι το τέλος της δεκαετίας 1930- χωρίς να γνωρίσουν ιδιαίτερη απήχηση, κάτι που την απογοήτευσε και, σε συνδυασμό με την ήδη δύσκολη κι ανασφαλή επιβίωσή της, την οδήγησε σε ηθελημένη απομόνωση. 

Το μυθιστόρημα ασχολείται με την ζωή της κρεολής Αντουανέτ Κόζγουεϊ στις αρχές του 19ο αι., τον πρώτο καιρό που οι Βρετανοί αποικιοκράτες απελευθέρωσαν πλήρως όλους τους σκλάβους του νησιού – βρισκόμαστε στην Τζαμάικα και στο ζεστό, ηδονικό περιβάλλον της Καραϊβικής. Βασικό του θέμα η γυναικεία χειραφέτηση και σεξουαλικότητα στα πλαίσια του γάμου όπου η Ρυς τονίζει την σχέση εξουσίας μεταξύ των συζύγων – η Αντουανέτ παντρεύεται χωρίς την θέλησή της τον νεαρό ευειδή Ρότσεστερ κυρίως λόγω της περιουσίας του.  Μην μπορώντας να καταλάβει την ιδιοσυγκρασία της γυναίκας του αλλά ούτε και τις ιδιαίτερες συνθήκες ενός γάμου, ο Ρότσεστερ απιστεί και χρησιμοποιεί αυτήν την σχέση του για να την προκαλεί συναισθηματικά. Θα της αλλάξει το όνομα με το απλοϊκό Μπέρθα και λίγο αργότερα θα φύγουν για την Αγγλία. 

Εκτός από την φεμινιστική σκοπιά του, το μυθιστόρημα είναι σημαντικό διότι η Ρυς παρουσιάζει γλαφυρά και ρεαλιστικά το ιστορικό περιβάλλον της εποχής, δλδ το καθεστώς της αποικιοκρατίας, και από τις δύο πλευρές (των λευκών κατακτητών και των γηγενών, μαύρων σκλάβων) καθώς επίσης και το εμπόριο σκλάβων, θέματα που αποφεύγονταν στα μυθιστορήματα του είδους. Δίνει, επίσης, μία σαφή εικόνα της βρετανικότητας και της ενδο-οικογενειακής διαστρωμάτωσης που επικρατεί στην αγγλική κοινωνία καθώς στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος ο Ρότσεστερ, που αλληλογραφεί με τον πατέρα του, αφήνει να διαφανεί η δυσμενής θέση των δευτερότοκων παιδιών στο πατριαρχικό αυτό καθεστώς. 

"Η πλατιά θάλασσα των Σαργασσών" γράφτηκε ως απάντηση στην "Τζέιν Έυρ" και η αφήγησή του, στο μεγαλύτερο μέρος της, συνυφαίνεται με το κλασικό έργο της Έμιλυ Μπροντέ – με αρκετές προβολές στο μέλλον, η Ρυς συνδέει κι αιτιολογεί την ανερμάτιστη  -για τους Άγγλους- και άκρως επικίνδυνη συμπεριφορά της ηρωίδας της με την οποία, παρεμπιπτόντως, είχε πολλές ομοιότητες. Θεωρείται το prequel της Τζέιν Έυρ αλλά διαβάζεται κάλλιστα ως αυτόνομο έργο. Σημαντικό, από όποια μεριά και αν το δει κανείς. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: το εξώφυλλο της παρούσας έκδοσης είναι αναπαραγωγή εκείνου της αρχικής έκδοσης του βιβλίου, το 1966. 

&

Το παρελθόν συναντά το παρόν σε ένα κουτί με παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες  και μία γκραβούρα-αντιγραφή ενός διάσημου πίνακα στο πολυσέλιδο “Ο Πολωνός ιππέας” (μτφρ. Αγγελική Αλεξοπούλου - Καστανιώτης, 1994). Σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, το μυθιστόρημα εξετάζει όλα εκείνα που  διαμόρφωσαν τον τριανταπεντάχρονο διερμηνέα Μανουέλ, το alter ego του ισπανού Antonio Muñoz Molina, στο πέρασμα του χρόνου και της ιστορίας  - την ζωή στο ανδαλουσιανό χωριό όπου γεννήθηκε και τους μύθους  της περιοχής, τους προγόνους του και τους χωρικούς γονείς του οι οποίοι παρόλη την απλότητά τους ήταν υποστηρικτικοί στο όνειρό του να σπουδάσει, την ανάγκη του να ξεφύγει από το προδιαγεγραμμένο μέλλον του στο χωράφι, την αγάπη του για τις ξένες γλώσσες και τα ταξίδια. Αφορμή για ετούτη την σε βάθος ανασκόπηση του εαυτού, ο έρωτάς του Μανουέλ για την Νάντια Γκαλάθ την οποία συνάντησε σε ένα συνέδριο στην Νέα Υόρκη - άγνωστοι μεταξύ τους, μεταξύ αγνώστων. 

Το ύφος του Μουνιόθ Μολίνα μοιάζει με το σχινοτενές του Ζοζέ Σαραμάγκου και γι’ αυτό ίσως θεωρηθεί κουραστικό – οι συχνές εναλλαγές του χώρου και του χρόνου όπως και η έλλειψη διαλόγων εντείνουν αυτήν την αίσθηση. Ωστόσο, η δυναμική και η πολυπλοκότητα της αφήγησης σε κρατούν  στην ανάγνωση – οι προσωπικές αναμνήσεις του Μανουέλ αλληλλοσυνδέονται με εκείνες των υπόλοιπων χαρακτήρων κι έτσι αναδύονται διάφοροι μύθοι και παρεξηγήσεις του παρελθόντος. Ωστόσο, οι εμπειρίες του, οι συζητήσεις με την Νάντια και η επιμονή του να αναζητά πραγματολογικά στοιχεία ρίχνουν φως στους μύθους και αποσαφηνίζουν την μνήμη και τις πραγματικότητες της ζωής του. Εκτός αυτού, όμως, το μυθιστόρημα έχει και μερικούς εντυπωσιακούς χαρακτήρες  - την άσηπτη κόρη, τον φωτογράφο Ραμίρο Ρετρατίστα, τον λοχαγό Τσαμόρο που βοηθά τον πατέρα του αφηγητή στις γεωργικές ασχολίες του, και τον επιβλητικό ταγματάρχη Γκαλάθ που δεν διστάζει να υπερασπιστεί τις δημοκρατικές πεποιθήσεις του όταν καταλύεται το πολίτευμα.  

Το μυθιστόρημα ετούτο θεωρείται το tour de force του εξαιρετικά δημοφιλούς στην πατρίδα του Μουνιόθ Μολίνα καθώς ανασυνθέτει τέσσερις γενιές στην διάρκεια ενός αιώνα (η πλοκή εκτυλίσσεται στο διάστημα 1897 – 1990). Έχει αποσπάσει το βραβείο Planeta την ίδια χρονιά που εκδόθηκε (1991) και το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Ισπανίας την επόμενη, και στην γλώσσα μας έχουν ήδη μεταφραστεί οκτώ, συνολικά, βιβλία του. Παρόλα αυτά, δεν έχει ακουστεί σχεδόν καθόλου στο δικό μας λογοτεχνικό προσκήνιο και αναρωτιέμαι γιατί - απ’ ότι διαβάζω, ο Μουνιόθ Μολίνα έχει καταπιαστεί με ενδιαφέροντα θέματα, διάφορα λογοτεχνικά είδη κι έχει, επίσης, υιοθετήσει διαφορετικά στυλ γραφής.

!

Και μετά από ένα long-read 700 σελίδων, λίγες αταξίες. "Αταξίες μέσα στην τάξη" είναι μία σειρά έξι βιβλίων που υπογράφει ο Γιώργος Παναγιωτάκης ο οποίος ασχολείται με όλα εκείνα που συμβαίνουν σε μια σχολική τάξη σ' ένα συνηθισμένο ελληνικό σχολείο και στην συνέχεια επηρεάζουν, όπως είναι φυσικό, την εκτός σχολείου καθημερινότητα των παιδιών. 

Το τελευταίο βιβλίο της σειράς έχει τον προβοκατόρικο τίτλο "Αγόρια εναντίων κοριτσιών" (με εικονογράφηση  Χρήστου Δήμου - Κέδρος, 2017).  Από τη μια, παραπέμπει στην σύγκρουση των φύλων (και φίλων) που στις μικρές ηλικίες είναι πολύ έντονη καθώς περιλαμβάνει κοινωνικά στερεότυπα και συμπεριφορές που πρέπει να κατανοήσουν και να παρακάμψουν τα παιδιά - όχι εύκολη υπόθεση  που, ωστόσο, καθορίζει την στάση του παιδιού στις μετέπειτα σχέσεις του.  Κι από την άλλη, σε προϊδεάζει για μια μεγάλη περιπέτεια. Και πράγματι, στην ιστορία γίνονται πολλά – ο Πάνος ανακαλύπτει το μυστικό αλφάβητο των κοριτσιών, η Κίκη αντεπιτίθεται, ο Πάνος με τον Ιορδάνη τις κατασκοπεύουν εκ μέρους όλων των αγοριών, ο Θεμιστοκλής ο γάτος τούς παρακολουθεί, ο μικρότερος Σούλης τους καρφώνει όλους και  η Κίκη, η Άννα, η Ζολέν, η Πάτι, η Ειρήνη και η Αλεξάνδρα τους πιάνουν στα πράσα ενώ η μονίμως αγριεμένη Κλάρα τους κλείνει τον δρόμο. Θα ξεφύγουν όμως, παρόλα αυτά, και την επόμενη ημέρα, εκεί που η αγοροπαρέα σχολιάζει την υπεροχή της, εμφανίζονται τα κορίτσια και τους προκαλούν σε αναμέτρηση. Τα αγόρια δέχονται – ο ποδοσφαιρικός αγώνας ανάμεσα στις δύο ομάδες θα γίνει την Παρασκευή, στο μεγάλο διάλειμμα. 

Η ιστορία είναι καλογραμμένη, με φρεσκάδα, αληθοφάνεια και μια σφιχτή, γρήγορη αφήγηση. Εκτός από την σύγχρονη, ωραία γλώσσα, το κείμενο έχει επίσης πολύ χιούμορ. Ιδίως όταν ο συγγραφέας μιλά με την "νευριασμένη" αργκό των παιδιών και περιγράφει τις επιθετικές συμπεριφορές τους - ένα σημείο που το χάρηκα. Για την ακρίβεια, γέλασα πολύ. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ότι ο Παναγιωτάκης αφήνει τους χάρτινους πρωταγωνιστές του -και κατ’ επέκταση τους μικρούς αναγνώστες του-  να συλλογιστούν, να αρθρώσουν την σκέψη τους ελεύθερα και στην συνέχεια να πάρουν θέση επίσης ελεύθερα, μόνοι τους -- καίρια τακτική που οδηγεί τους αναγνώστες (κάθε ηλικίας) στον σεβασμό και την αποδοχή του άλλου φύλου. Στην ισοπ... στην ισότητα.

Ήδη έχουν περάσει δεκαπέντε ημέρες χωρίς να έχω πρόσβαση στα αρχεία και τις σημειώσεις μου. Με τον υπολογιστή σε κατάσταση επισκευής εν αναμονή και την θερμοκρασία να ανεβαίνει, οι αναγνώσεις συνεχίζονται...






Σημειώσεις: Το εικαστικό είναι μία φωτογραφική σύνθεση του David Hockney, η "David Hockney, Billy and Audrey Wilder, Los Angeles" (April 1982). Η φωτογραφία του Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα αντλήθηκε από εδώ.