Ο χρήσιμος 

ελεύθερος χρόνος

κι ένα ψάρι

Ο "ελεύθερος χρόνος", το "ελεύθερο παιχνίδι" και η "εξερεύνηση" ακούγονται, και πρέπει να είναι, τρομακτικά για τους γονείς. Όπως, επίσης, και ο γονεϊκός τους ρόλος. Δεν μπορώ να εξηγήσω αλλιώς το πόσα βιβλία "χρήσιμης/πρακτικής"  θεματολογίας υπάρχουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Παρατηρώ εδώ και καιρό πως το κάθε ένα από αυτά ανταποκρίνεται σε πολύ συγκεκριμένες ανάγκες τους που έχουν να κάνουν με το μεγάλωμα των παιδιών: βιβλία για να φάει το παιδί το φαγητό του, για να πλένει τα χέρια και το σώμα του, για το νεογέννητο αδελφάκι, για την πρώτη μέρα στο σχολείο, για το πόσο μεγάλη είναι η αγάπη της μαμάς, κ.λπ. Όλα έχουν τις αντίστοιχες πολύχρωμες εικόνες και όμορφα λόγια, και είναι πράγματι χρήσιμα διότι, καταρχάς, συνδέουν τους νεαρούς αναγνώστες με τον γύρω κόσμο τους. Όσο βολικά, όμως, κι αν είναι τα συγκεκριμένα βιβλία για τους γονείς πόσο συμβατά είναι με την ανάπτυξη των ενδιαφερόντων των παιδιών και της περιέργειάς τους; Πόσο κατάλληλα είναι, εντέλει, για την καλλιέργεια της φαντασίας, της γλώσσας και του πνεύματος του παιδιού; 

Μία απάντηση βρίσκεται σε ένα παιδικό βιβλίο που δεν έχει καθόλου την ωφελιμιστική ή διδακτική γνώση που συναντούμε σε αρκετά του είδους. Εμπεριέχει, όμως, αρκετά περιπετειώδη στοιχεία: αγωνία, φαντασία και υπέρβαση της πραγματικότητας· τεχνολογία, εφευρέσεις και μικρές σκανταλιές· πιθανά μυστικά, κακοποιούς και υπερδυνάμεις. Στο "Τελικά θα γράψουμε τεστ;" (Ψυχογιός, 2018) όλα αυτά, όπου ο Βασίλης και ο Αργύρης, βρίσκουν τρόπο να μάθουν εάν και πότε θα γράψουν το επόμενο τεστ – με το πρωτοποριακό τάμπλετ του αδελφού του Αργύρη μπαίνουν στο μυαλό της δασκάλας τους για να δουν τί σκέφτεται. Αυτό, όμως, που οι δύο φίλοι βλέπουν είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που περιμένουν από την κυρία Περσεφόνη, και όχι μόνο ξαφνιάζονται αλλά βρίσκονται να παρακολουθούν στενά μια ληστεία και να μην μπορούν να αντιδράσουν. 

Η εκφραστική εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια ζωνταντεύει διάφορες σκηνές της ιστορίας με τρόπο που διευκολύνει την ανάγνωσή της αν και το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα, ούτως ή άλλως – το κείμενο δεν είναι μεγάλης έκτασης και έχει αρχή, μέση και τέλος· έξυπνους  διαλόγους και γλώσσα ρέουσα, αντίστοιχη της ηλικίας των παιδιών που απευθύνεται (περίπου 7-8 ετών), με σταθερό ρυθμό στην αφήγηση. Η πλοκή δημιουργεί αγωνία στους μικρούς αναγνώστες που διατηρείται μέχρι την τελευταία πρόταση η οποία είναι ερωτηματική. Και η οποία, ασφαλώς, μένει αναπάντητη. Τώρα που το ξανασκέφτομαι, το μικρό ετούτο βιβλίο της Ελένης Γεωργοστάθη έχει όλες τις αρετές, ακόμη και τις ανατροπές, ενός μυθιστορήματος για ενήλικες ενώ, παράλληλα, καλλιεργεί στους μικρούς αναγνώστες την αίσθηση της ανάγνωσης και την έξαψη της παρακάτω σελίδας. 

Μία δεύτερη απάντηση δίνει ένα βιβλίο της σύγχρονης γαλλικής παιδικής λογοτεχνίας. Στο  “Να ένα ποίημα που γιατρεύει ψάρια” (μτφρ. Αργυρώς Πιπίνη – Μικρή Σελήνη, 2018 - θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο) παρακολουθούμε τον μικρό Άρθουρ στην προσπάθειά του να διασκεδάσει την ανία του φίλου του - ενός κόκκινου ψαριού. Όταν ρωτά την μητέρα του τι να κάνει, εκείνη τον συμβουλεύει να πει στον φίλο του ένα ποίημα. Μα ο Άρθουρ δεν ξέρει τί είναι αυτό το ποίημα, ούτε που θα το βρει. Έτσι αρχίζει το ψάξιμο και η αναζήτηση μέσα στο σπίτι αλλά κι έξω, στην γειτονιά.

Το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί μία  εισαγωγή στην ποίηση καθώς βοηθά τα μικρά παιδιά να κατανοήσουν την έννοια του ποιήματος, την πολιτιστική του δύναμη και  την διαδικασία  της σύνθεσης που προηγείται πριν το δουν τυπωμένο σε μια σελίδα. Με ενθουσίασε ο λυρικός κι ολιγόλογος τρόπος που ο γάλλος ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Jean-Pierre Siméon δίνει την ερμηνεία του ποιήματος – ένα μωσαϊκό με τις σκέψεις και τα βιώματα πολλών διαφορετικών ανθρώπων: ενός ρομαντικού ποδηλατά, μίας ρεαλίστριας φουρνάρισσας, ενός γηραιού μετανάσταση που ποτίζει με αφοσίωση τα ροδόδεντρά του, της μοντέρνας γιαγιάς του Άρθουρ και του παππού του που είναι ερασιτέχνης ποιητής. Ακόμη κι ενός εκφραστικού καναρινιού με το όνομα Αριστοφάνης. 

Όλο το κείμενο είναι τόσο γοητευτικό που ακόμη και οι ενήλικες, που θα το διαβάσουν στα πολύ μικρά παιδιά τους, θα μπουν στον πειρασμό να βάλουν την ιστορία σε εφαρμογή. (Το δοκίμασα και "λειτουργεί" απίστευτα όμορφα). Το βιβλίο έχει μια θεαματική ιμπρεσιονιστική εικονογράφηση  από τον Olivier Tallec και την φήμη ότι είναι  ο νέος “Μικρός Πρίγκιπας” – υπερβολικός χαρακτηρισμός, ωστόσο, η ιστοριούλα του μικρού που ψάχνει να βρει ένα ποίημα για τον φίλο του αποπνέει  μια εξίσου ονειρική αίσθηση απλότητας και σοφίας με το κλασικό κείμενο.

Καθώς έγραφα ετούτη την ανάρτηση σκεφτόμουν ένα αξίωμα που εμείς, οι μεγάλοι, το ξεχνούμε: όταν τα παιδιά εκτείθενται συνεχώς σε κάτι συγκεκριμένο, με λιμνάζον θέμα και στοχευμένα πρακτικό αποτέλεσμα, στο τέλος θα καταλήξουν, εντελώς εύλογα, να χάσουν τον ενθουσιασμό τους γι΄αυτό το κάτι. Κι εφόσον μιλάμε για το βιβλίο και την ανάγνωση, συνακόλουθα και μακροπρόθεσμα, αναφερόμαστε και στην γνώση/μάθηση και στην συνολική οντότητα του παιδιού. Γι' αυτό θεωρώ ζωτικής σημασίας τα "άχρηστα" βιβλία, εκείνα δλδ που δεν είναι εικονογραφημένες οδηγίες χρήσεως αλλά δίνουν τον χώρο –και την ευχαρίστηση– στα παιδιά να εξερευνήσουν τους εαυτούς τους, δλδ τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους, τις αισθήσεις τους, τις δυνατότητές τους, τις επιλογές τους. Να εκφράσουν την ύπαρξή τους, με άλλα λόγια, να επικοινωνήσουν – να στοχαστούν, για παράδειγμα, και να γράψουν το δικό τους ποίημα· ή να σκεφτούν μία άλλη τροπή για την πιο πάνω ιστορία των δύο φίλων. 

Η πραγματική λογοτεχνία έχει αρκετά οφέλη, όχι όμως φανερά αμέσως. Και το πιο σημαντικό από αυτά συντίθεται σταδιακά κι εμφανίζεται ολοκληρωμένο σε βάθος χρόνου – η καλλιεργημένη και ισορροπημένη προσωπικότητα ενός ενηλίκου. Ο Nuccio Ordine το έχει θέσει σε ανώτερο επίπεδο κι ευρύτερη κλίμακα ωστόσο τα δύο πιο πάνω βιβλία (και τα παρόμοιά τους) βάζουν τις βάσεις γι' αυτό με έμπνευση, την αβίαστη παιδικότητά τους και τις απαραίτητες δόσεις χιούμορ και στοχαστικότητας. Είναι στην ουσία τους βιβλία που διαμορφώνουν πραγματικά ελεύθερα πνεύματα, δηλαδή, ανθρώπους.











Σημειώσεις: Το πορσελάνινο βάζο με την μορφή τσαλακωμένης χαρτοσακούλας (Crinkle Bag Porcelaine Vase) είναι δημιουργία του ιάπωνα κεραμίστα Makoto Komatsu. Οι δύο επόμενες εικόνες είναι από την εικονογράφηση των βιβλίων.