Roving Ulysses

 

Αυτές τις μέρες του πολέμου στην Ουκρανία, σκέφτηκα αρκετές φορές  το "Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα" (Πολιτιστική Εταιρεία "Πανόραμα, 1988 / επαυξημένη έκδοση: 'Αγρα, 2005) – μια καθηλωτική ανθρώπινη περιπέτεια που εκτυλίσσεται πέρα από τον Βόσπορο και είναι αληθινή. Βασίζεται στην αυτοβιογραφία του Γιάνκου Δανιηλόπουλου που γεννήθηκε  στην ανατολική Θράκη αλλά λόγω συνθηκών κάνει ένα ταξίδι επιβίωσης στον κόσμο της Μαύρης Θάλασσας. 

Το διάβασα πριν πολύ καιρό, στην αρχική του έκδοση και δεν θυμάμαι λεπτομέρειες, γι' αυτό αντιγράφω: "O ήρωας ανήκει στην τελευταία γενιά των Eλλήνων του Eύξεινου Πόντου. Γεννήθηκε το 1899 σ'ένα θρακικό χωριό της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας. Oι περιπέτειές του αρχίζουν το 1914, μετά τους Bαλκανικούς, όταν, μαθητής ακόμα, δίχως πατρίδα και περιουσία, πήγε στη Pουμανία να δουλέψει. O Πρώτος Πόλεμος τον βρήκε στην Kωνστάντζα. Έφυγε για το Γαλάτσι. Tο μέτωπο έσπασε. Aπό τον Δούναβη βρέθηκε στον Δόν. Mπερντιάνσκα στην Aζοφική. Ξέσπασε η Oκτωβριανή Eπανάσταση. Nοβορωσίσκ. Oι Λευκορώσοι αποχωρούν, οι Άγγλοι αποχωρούν. Aπό τον Kαύκασο βρέθηκε στην Πόλη λίγο πριν από την Kαταστροφή. Kωνστάντζα ως το '44. Bουκουρέστι μετά τον Δεύτερο Πόλεμο. Ώσπου, το 1950, εγκαταλείποντας πια τη Mαύρη Θάλασσα, έφτασε με τη γυναίκα του και δυο μικρά παιδιά στον ρουμανοπροσφυγικό καταυλισμό του Λαυρίου όπου στα πενηνταένα του, ο πρώην μεγαλέμπορος αρχίζει για έβδομη φορά τη ζωή του από την αρχή: αγρότης στο Κορωπί."

Δεν είναι όμως το μόνο βιβλίο που έγραψε η Μαριάννα Κορομηλά για την συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Η συγγραφέας, που ασχολείται με τον βιωμένο ελληνικό χώρο εκτός συνόρων (Μέση Ανατολή, Τουρκία, Μαύρη Θάλασσα και Βαλκάνια), έχει γράψει, επίσης, το σαφώς εξειδικευμένο "Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα: από την Εποχή του Χαλκού ως τις αρχές του 20ου αιώνα" (Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα, 2ΟΟ1). Ένα μικρό απόσπασμα: 

"Στο αρχαϊκό αέτωμα του πρώτου ναού των Δελφών, ο θεός, που επιστρέφει από τον μακρινό Βορρά, απεικονίζεται πάνω σ' ένα άρμα που το σέρνουν τέσσερις κύκνοι στο ποτάμι. Δεκατρείς χιλιάδες ζευγάρια κύκνοι ζούνε σήμερα στον προστατευμένο βιότοπο του Μπερεζάν, στις εκβολές του Δνείπερου. Εδώ κάπου, άλλωστε, ο μύθος τοποθετεί και την ετοιμόγεννη Λητώ. Την φιλοξένησαν οι λύκοι για να φέρει στον κόσμο τον Απόλλωνα και την Άρτεμη (μια άλλη εκδοχή τοποθετεί τη γέννα των διδύμων στη Δήλο). Πάντως οι Υπερβόρειοι έστελναν πάντα ιερές προσφορές στους κατοίκους της Δήλου για τα θρησκευτικά πανηγύρια τους.

     Σε όλη αυτή την περιοχή, η λατρεία του Απόλλωνα ήταν κυρίαρχη. Στα ελληνιστικά  χρόνια μάλιστα, ο θίασος των Βοραϊκών στην Ολβία λάτρευε τον θεό με το επίθετο Βόρειος ως μία και καθολική θεότητα –μία πρώιμη μορφή μονοθεϊσμού.

    Η Άρτεμις κυριαρχούσε νοτιότερα: στο ΝΔ άκρο της Κριμαίας (στην πόλη-κράτος των Χερσονησιτών) αλλά και στα απέναντι μικρασιατικά παράλια, στα πυκνά δάση της ευξεινοποντιακής Βιθυνίας και Παφλαγονίας."

Αρκετά βιβλία αναφέρονται στην καίρια γεωπολιτική θέση της Ουκρανίας και την πλουτοπαραγωγική υπόστασή της και μας βοηθούν να καταλάβουμε την σημερινή εμπόλεμη κατάσταση. Τα δύο πιο πάνω ωστόσο, και παρά τις όποιες ενστάσεις και αδυναμίες των κειμένων (ιδίως του "Οδυσσέα", μας δίνουν εικόνες και στοιχεία για να αντιληφθούμε, με ενάργεια και ενσυναίσθηση, το βάρος της ιστορίας στην ανθρώπινη συνθήκη, το ζωοποιές παρελθόν και την σπουδαιότητα ενός σύγχρονου τόπου που ισοπεδώνεται αυτή τη στιγμή όπως και οι κάτοικοί του. 

Σημειώσεις: Εκτός από τα βιβλία, μπορείτε να διαβάσετε την πρόσφατη ανάρτηση της συγγραφέως στο FB όπου παραθέτει περισσότερα αποσπάσματα και δύο σχετικούς χάρτες. / Το εικαστικό είναι ένα βελούδινο χαλί από καθαρό παρθένο μαλλί της Sonia Delaunay (c.1975) – η γεννημένη το 1885 στην Οδυσσό της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας ζωγράφος και σχεδιάστρια υπήρξε η πρώτη εν ζωή γυναίκα καλλιτέχνης με αναδρομική έκθεση του έργου της στο Λούβρο (1964).

Ode to Liberty

Henceforth, oh, kings learn, and know this true:

That neither flattery nor halters

Make sturdy barricades for you,

Neither prison walls, nor holy altars.

Be ye first to bow your head down

Beneath the canopy of Law eternal.

The people joyous, their freedom vernal

Will forever save the nation’s crown.

* *

Στο εξής, ω βασιλιάδες, μάθετε και να ξέρετε ετούτη την αλήθεια:

Πως ούτε οι κολακείες, ούτε τα καπίστρια

Γίνονται γερά οδοφράγματα δικά σας,

Ούτε τα τείχη φυλακών, ούτε οι ιεροί βωμοί.

Πρώτοι εσείς κλίνατε την κεφαλή σας

Κάτω από τον θόλο του διηνεκή Νόμου.

Ο λαός χαρούμενος, η ελευθερία του εαρινή

Για πάντα θα σώσει το στέμμα του έθνους. 

*

Σημείωση: Η πιο πάνω στροφή είναι η καταληκτική της Ωδής στην Ελευθερία – το ποίημα που έγραψε σε νεαρή ηλικία ο Alexander Pushkin και το απήγγειλε στην αποφοίτησή του από το Λύκειο. Ακολούθησαν κι άλλες δημόσιες απαγγελίες της Ωδής που εξόργισαν τους τότε κυβερνώντες και οδήγησαν τον τσάρο Αλέξανδρο Ι να εξορίσει, για πρώτη φορά το 182Ο,  τον ρώσο Ρομαντικό. Ο οποίος Ρώσος αργότερα, μετά την απόδοση χάρητος και πριν εξοριστεί για δεύτερη φορά, έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Το απόσπασμα αντλήθηκε από εδώ όπου μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το ποίημα στην αγγλική μετάφρασή του. Η απόδοση των στίχων στα ελληνικά είναι (βιαστική και) δική μου. / Η φωτογραφία της ανάρτησης μοιάζει να αντικατοπτρίζει την αντίσταση των Ουκρανών. Ανήκει στον Ernst Hass κι έχει τίτλο "Wild Horses (Nevada, 1957).