Fiction &

Interference facts 

    

Ποιός ήταν ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ; Και πώς αλήθεια έμοιαζε; Μία απλή εγκυκλοπαιδική καταγραφή δίνει αρκετά στοιχεία που είναι λίγο-πολύ γνωστά και σχηματίζουν μια συγκεκριμένη, οικεία εικόνα του Βάρδου. Ωστόσο, ο Bill Bryson στη βιογραφία "Σαίξπηρ: Ολη η αλήθεια για τη ζωή του" (μτφρ. Ελένη Βαχλιώτη – Μεταίχμιο, 2Ο22 / β' έκδοση) ανατρέπει όσα γνωρίζουμε:

"Με τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ λοιπόν βρισκόμαστε στην περίεργη θέση να έχουμε τρεις διαφορετικές προσωπογραφίες από τις οποίες  προήλθαν όλες οι άλλες – δύο από αυτές δεν είναι πολύ καλές και είναι έργα καλλιτεχνών που έζησαν χρόνια μετά τον θάνατό του. Η τρίτη είναι πιο εντυπωσιακή ως πορτρέτο, αλλά μπορεί να παριστάνει ένα εντελώς διαφορετικό άτομο. Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι μάλλον παράδοξο. Όλοι αναγνωρίζουμε αμέσως μια προσωπογραφία του Σαίξπηρ μόλις τη δούμε, χωρίς όμως να ξέρουμε πραγματικά πώς έμοιαζε ο ίδιος. Το ίδιο συμβαίνει και με όλες σχεδόν τις πτυχές της ζωής του και του χαρακτήρα του. Είναι συγχρόνως το πιο γνωστό και το πιο άγνωστο πρόσωπο των αγγλικών γραμμάτων." 

Ο μόλις 2Ο3 σελίδων (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι Ευχαριστίες του συγγραφέα, οι υποσημειώσεις της μεταφράστριας και μία βασική βιβλιογραφία) τόμος είναι διαρθρωμένος σε εννέα κεφάλαια,  καθένα από τα οποία αφορά και μία διαφορετική χρονική περίοδο της ζωής του μεγάλου δραματουργού. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το τρίτο κεφάλαιο όπου ο συγγραφέας διερευνά τα "χαμένα χρόνια" – την βαρετή για πολλούς μελετητές περίοδο 1585-1592 όπου δεν υπάρχει κανένα ιστορικό ίχνος του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ εκτός από έναν υπαινιγμό ότι το 1592 ήταν μέρος της θεατρικής σκηνής του Λονδίνου. Κι αυτό είναι ένα από τα αξιοπρόσεκτα στοιχεία ετούτης της βιογραφίας – οι πολλές ιδιότητες του Άγγλου που εκτός από δραματουργός, υπήρξε σκηνοθέτης και ηθοποιός. "Ο Σαίξπηρ φαίνεται πως ήταν ηθοποιός σε όλη την επαγγελματική ζωή του..."  γράφει ο Μπράισον. Αναφέρεται επίσης και στην ύπαρξη της Anne Whateley – της νεαρής γυναίκας που υποτίθεται πως προοριζόταν για μελλοντική σύζυγος του Ουίλλιαμ πριν αυτός παντρευτεί την Ανν Χάθαγουέι. Αν και οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν πως η Ουότλι δεν υπήρξε ποτέ και πως το όνομά της σε ένα έγγραφο σχετικά με τον γάμο του Σαίξπηρ οφείλεται σε λάθος υπαλλήλου, αρκετοί είναι εκείνοι που πιστεύουν πως η Ουότλι υπήρξε πραγματικά και ήταν αντίζηλος της Χάθαγουέι.

Το βιβλίο δεν γράφτηκε για να συνεισφέρει νέα βιογραφικά στοιχεία για τον άγγλο δραματουργό αλλά για να συμπληρώσει την σειρά βιβλίων μεγάλου εκδοτικού οίκου η οποία περιλαμβάνει βιογραφίες  σημαντικών προσωπικοτήτων. Ωστόσο, ο λόγος συγγραφής του μοιάζει να είναι  η ανατροπή της κάθε βεβαιότητας που έχουμε για τον Άγγλο. Ο Μπράισον, σε όλη την έκταση του βιβλίου, χρησιμοποιεί τις ελάχιστες επιβεβαιωμένες πληροφορίες που υπάρχουν για τον Σαίξπηρ και, βασιζόμενος μόνο σε πρωτογενείς πηγές και αποκωδικοποιημένα αρχεία της εποχής, φωτίζει τις συνθήκες διαβίωσης του Βάρδου ενώ αντικρούει, επίσης, τις όποιες σκοτεινές θεωρίες κυκλοφορούν για το έργο του χωρίς να προβεί στην παραμικρή κριτική για την λογοτεχνικότητά του. Κι επιπλέον, δίχως να κάνει τις συνήθεις συνδέσεις βίου κι έργου, όπως οι υπόλοιποι βιογράφοι του Σαίξπηρ τους οποίους επικαλείται.          

Θα περίμενε, λοιπόν, κανείς πως ο αμερικανο-βρετανός Μπράισον, ως ακαδημαϊκός και δημοσιογράφος που είναι, γράφει με στεγνό, ενημερωτικό τρόπο και γι'αυτό ανιαρό. Πολύ περισσότερο δε τη στιγμή που χρησιμοποιεί ακαδημαϊκό υλικό και συγκεκριμένη μεθοδολογία με συστηματικό κι εκτενή τρόπο. Ωστόσο, ο Μπράισον είναι επίσης ένας χαρισματικός συγγραφέας ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, ιδιαίτερα δημοφιλής, και κάνει εδώ αυτό που ξέρει να κάνει πολύ καλά – μιλά για το αντικείμενό του τοποθετώντας το στο αντίστοιχό του χρονικό πλαίσιο και αναλύοντάς το περιμετρικά και με κάθε λεπτομέρεια. Από τις διατροφικές συνήθειες, τις ενδυματολογικές μόδες και τον καλλωπισμό· την κοινωνική διαστρωμάτωση και τις υγειονομικές συνθήκες (βλ. πανώλη) μέχρι την τυπογραφία, την ιστορία του θεάτρου στο Λονδίνο, τις θεατρικές πρακτικές και τις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες του Γκλόουμπ έως την ορθογραφία, την χρήση και την εξέλιξή της αγγλικής γλώσσας και την δημιουργία του Σίτι. 

Έτσι το βιβλίο, που απευθύνεται στο γενικό κοινό και όχι σε αναγνώστες με επαγγελματική ειδίκευση, θα μπορούσε να είναι μία δελεαστική και edutaining εισαγωγή στο έργο του μεγάλου Βάρδου. Ένα πυκνό και πράγματι συναρπαστικό αφήγημα με πολύ γνώση, πνευματώδεις παρατηρήσεις και σασπένς που αναβιώνει δύο εποχές (ελισαβετιανή και ιακωβιανή) και περιβάλλει τον αναγνώστη με την αύρα τoυς. Και αν, στο τέλος της ανάγνωσης, μας διαφεύγουν η αληθινή, φωτορεαλιστική εικόνα του προσώπου του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ και οι πολλές επακριβείς λεπτομέρειες για την ζωή του σε όλες τις εκφάνσεις της, μας μένει ανεξίτηλη η αίσθηση του πνεύματος και του χαρακτήρα του – ευγενική φύση, δυναμικός μα ελκυστικός σκεπτικισμός κι ένα χάρισμα (για τις λέξεις και την αφήγηση) ασυναγώνιστο, ακόμη και στην εποχή μας. 

Σημειώσεις: H πρώτη εικόνα είναι λεπτομέρεια από χειρόγραφο του "Οι Δαιμονισμένοι" όπου ο  Fyodor Dostoevsky έχει σκιτσάρει  ένα μικροσκοπικό πορτρέτο του Σαίξπηρ σε προφίλ. Στο κολάζ βλέπετε τις τρεις γνωστές προσωπογραφίες και το γλυπτό που αναφέρονται στο βιβλίο και αποδίδουν την υποτιθέμενη μορφή του Σαίξπηρ. Τέλος, η επιχρωματισμένη μεζοτίντα του M. Rapine δείχνει τα χρώματα που εμφανίζονται σε μια σαπουνόφουσκα από την παρεμβολή των ανακλώμενων ακτίνων φωτός.