Touching Wood

   

 

  

Η κατά Guillermo del Toro εκδοχή του Pinocchio που προβάλλεται αυτές τις μέρες είναι μία ιστορία μακράν διαφορετικότερη από εκείνη του Disney. Με τα γνωστά παράδοξα και σκοτεινά στοιχεία thriller του σκηνοθέτη που πρωτογνωρίσαμε στον Λαβύρινθο του Πάνα αλλά και μία συγκινητική ιστορία περίπου όπως στο Shape of Water είναι, ωστόσο, πιο τρομακτική κυρίως λόγω των κακόβουλων γκροτέσκων χαρακτήρων που εντάσσει ο σκηνοθέτης σε μια οικεία καθημερινότητα και οι οποίοι έρχονται σε αντίθεση με την ευθραυστότητα, στην κυριολεξία,  του αφελούς μικρού ξύλινου πρωταγωνιστή της.   

Η ιστορία ξεκινά στην διάρκεια του Α'ΠΠ – ο μικρός γιος ενός επιδέξιου ξυλουργού σκοτώνεται από βόμβα. Δεκαετίες αργότερα ο γερο-Τζεπέτο, μεθυσμένος από την θλίψη και το ποτό, κόβει ένα πεύκο και σκαλίζει πάνω του ένα λεπτό, μακρόστενο κουκλί το οποίο –με την βοήθεια ενός αστραφτερού μπλε ξωτικού που στην ταινία έχει την φωνή της Tilda Swinton–, ζωντανεύει και τον φωνάζει "μπαμπά". Είναι δε, αυτή η ζωντανή μαριονέτα, ένα τόσο ατίθασο, χαρούμενο, γενναίο, φιλοπερίεργο, σκληρό και full of life πλάσμα όσο κι ένα σάρκινο παιδί. 

Η ταινία είναι το ίδιο πολιτικά φορτισμένη με τις προηγούμενες δύο ταινίες του μεξικανού σκηνοθέτη και κυρίως με τον Λαβύρινθο του Πάνα με τον οποίο έχουν κοινή θεματική: το παιδί  και ο πόλεμος. Κι εδώ, η πλοκή συνεχίζεται μέχρι τα χρόνια του Β΄ΠΠ και σε μία σκηνή της ταινίας ο μικρούλης Πινόκιο, παίζει μπροστά στον Μουσσολίνι – ο κόμης Βόλπε τον ξεγέλασε και, έχοντας υπογράψει ένα ψεύτικο συμβόλαιο, ο Πινόκιο είναι αναγκασμένος να εργάζεται ασταμάτητα στο αποτυχημένο τσίρκο του Βόλπε για να αποπληρώσει το υποτιθέμενο βαρύ χρέος του γερο-Τζεπέτο.  Έχει, όμως, αλλάξει εντελώς τα κοστούμια και τα λόγια με αποτέλεσμα το χορευτικό σκετς να είναι προσβλητικό για τον ιταλό δικτάτορα. Εξόχως σατυρικό, θα το έλεγα, καθώς ταυτόχρονα ο ντελ Τόρο παίζει και με την εμμονή του Carlo Collodi με την πειθαρχία που υπερισχύει της ανυπακοής. 

 

     

"Καμία μορφή τέχνης δεν έχει επηρεάσει τη ζωή και το έργο μου περισσότερο από τα κινούμενα σχέδια και κανένας μεμονωμένος χαρακτήρας στην ιστορία δεν είχε τόσο βαθιά προσωπική σχέση μαζί μου όσο ο Πινόκιο", λέει ο καταξιωμένος Γκιγιέρμο ντελ Τόρο που, όταν έχασε τον πατέρα του το 2ΟΟ9, ένοιωσε την ανάγκη να ξαναγράψει το σενάριο της ταινίας προσθέτοντας ιδιαίτερο συναισθηματικό βάθος στην σχέση πατέρα-γιού – μία από τις βασικές θεματικές της ταινίας, όπως και, κατ' επέκταση, το τί σημαίνει να είσαι καλός γιος. Ή καλός πολίτης καθώς η σφύζουσα ειλικρίνεια του Πινόκιο, όπως και η κουρασμένη ωριμότητα του Τζεπέττο, έρχονται αντιμέτωπες με την εκκλησία και  τον φασισμό – δύο επιπλέον θεματικές που θίγει η ταινία. Η αξία του χρόνου που έχουμε με τα αγαπημένα πρόσωπα και το πόσο σύντομη είναι εντέλει η ζωή είναι ακόμη δύο, οι πιο σημαντικοί, άξονες της κινηματογραφικής αφήγησης.  

Διάφορες άλλες μικρο-θεματικές είναι, επίσης, εμφανείς καθώς αφορούν στα παιδιά και τις μεταξύ τους σχέσεις, αλλά και την συμπεριφορά των μεγάλων προς αυτά. Ιδίως για τους τελευταίους, η ταινία αποτελεί, επιπλέον, ένα ενδιαφέρον παίγνιο: υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές στις προηγούμενες ταινίες του ντελ Τόρο τις οποίες ο ενήλικος θεατής μπορεί να ανακαλύψει. Όπως πχ. τον Φαύνο από τον Λαβύρινθο του Πάνα σε ένα από τα παράθυρα.

Αν και δεν ήταν αυτή η πρόθεση του σκηνοθέτη και της ομάδας του, η ταινία είναι ένα εντυπωσιακό τεχνολογικό επίτευγμα. Δεν είναι μόνον που ο σχεδιασμός και η παραγωγή της ήταν μακρόχρονα και σχολαστικά – από την πρώτη σκέψη του ντελ Τόρο μέχρι την ολοκλήρωση της ταινίας χρειάστηκαν 15 χρόνια και πολλές αναθεωρήσεις· η μαριονέτα του Πινόκιο είναι κατασκευασμένη από τιτάνιο και διαθέτει πολλές αρθρώσεις για να παρέχει ένα ευρύ φάσμα κινήσεων και νατουραλιστικές εκφράσεις προσώπου ενώ παράλληλα διατηρεί τις ιδιότητες του ξύλινου παιχνιδιού. Είναι που όλες οι μαριονέτες παίζουν ρεαλιστικά, σαν πραγματικοί ηθοποιοί – η κίνησή τους είναι ρέουσα, με πολλές λεπτές διαβαθμίσεις και αποχρώσεις συναισθημάτων, που ωστόσο φαίνεται απλή, φυσική. Ξεχνάς ότι είναι μία stop-motion ταινία που βασίζεται στο παιδικό μυθιστόρημα "Οι περιπέτειες του Πινόκιο" το οποίο, παρεμπιπτόντως, είχε αρχικά δημοσιευτεί το 1881, σε συνέχειες, σε ένα από τα πρώτα ιταλικά εβδομαδιαία περιοδικά για παιδιά. 

Η κινηματογραφική αφήγηση είναι γραμμική με πολλές, ωστόσο, ατραπούς για το μικρό ξύλινο ανθρωπάκι που προσπαθεί να αποδείξει πως είναι ο καλύτερος γιος που έχει ο μπαμπάς του, ο οποίος, επιπλέον,  ψάχνει να τον βρει – το τσίρκο του Βόλπε, βλέπετε, κάνει συνεχώς περιοδείες και ο γερο-Τζεπέτο προσπαθεί να βρει τον μικρό για να τον σώσει από τα χειρότερα. Βρίσκεται, όμως, πάντα ένα βήμα πιο πίσω από αυτούς.  Ένας  μπλε ελεκτρίκ γρύλος ελαφρύνει το βαρύ κλίμα της διαδρομής – ο Sebastian J. Cricket. Ως συγγραφέας που είναι ετοιμάζεται να γράψει την αυτοβιογραφία του, και συνήθως ζει μέσα στον κορμό του Πινόκιο. Όταν, όμως, βγαίνει στον έξω κόσμο είναι απρόσεκτος και ατυχής γι' αυτό συχνά γίνεται χαλκομανία. Παρ' όλα αυτά, ο  χιουμοριστικά πομπώδης  γρύλος συνέρχεται κάθε φορά και λειτουργεί ως οδηγός και συνείδησή του Πινόκιο.  

Με λίγα λόγια, και παραβλέποντας ορισμένα κακώς κείμενα της ταινίας, πρόκειται για μια οπτικά εντυπωσιακή μεταφορά του κλασικού βιβλίου που αγκαλιάζει το σκοτάδι του αρχικού υλικού και, παρ' όλα αυτά, διαπνέεται από ακατάβλητη αισιοδοξία και μία comedia dell' arte ευασθησία που αφοπλίζει. 

Σημειώσεις: Σε συνδυασμό με την ταινία, το MoMA έχει διοργανώσει μία μοναδική, πολυδιάστατη έκθεση με τίτλο "Crafting Pinocchio". Οι επισκέπτες της θα είναι σαν να βρίσκονται σε ένα από τα  κινηματογραφικά πλατό της ταινίας και θα βλέπουν από πρώτο χέρι τον τρόπο που μία μεγάλη ομάδα τεχνικών και καλλιτεχνών (σχεδιαστές, τεχνίτες, κομίστες, ηλεκτρονικοί) από πολλά μέρη της γης, συνεργάστηκαν για να πραγματοποιήσουν ένα κοινό όραμα. Υπάρχει, επίσης, μία πληθώρα εκδηλώσεων, εγκαταστάσεων και μικρο-εκθέσεων που λειτουργούν παράλληλα στο ίδιο μουσείο και συστήνουν στους επισκέπτες τον Πινόκιο, τα παρασκήνια της ταινίας αλλά και την προηγούμενη φιλμογραφία του ντελ Τόρο. Η έκθεση θα τρέχει μέχρι τις 15 Απριλίου 2Ο23. //  Η φωτογραφία του τίτλου είναι της σύγχρονης τσέχας εικαστικού Michaela Bartoňová η οποία, μεταξύ άλλων, φιλοτεχνεί ξυλόγλυπτες μαριονέτες. 

 

 

Λίγο ψωμί

 

 

Οι Ιταλοί έχουν το panetone, οι Γερμανοί το stollen, οι Γάλλοι το berawecka (pompe à huile) και το coquille de Noël και οι Άγγλοι την Christmas pudding – γλυκές ζύμες με πολλά διαφορετικά κόντιτα (φρουί γλασέ, ζαχαρωμένα ή αποξηραμένα φρούτα σε κομματάκια). Εμείς έχουμε το καρυδόψωμο με προζύμι – ένα ψωμί με ιδιαίτερη γεύση που αγαπούσε η Εύη Βουτσινά, του Γαστρονόμου, για την πολυεπίπεδη νοστιμιά του, το ρωμαέλο προζύμι και τους χριστουγεννιάτικους συμβολισμούς των υλικών του: θέρμη, πνευματική δύναμη, ευζωία, αναγέννηση. 

Λίγες φέτες ψωμιού, λοιπόν, για τους "...δικούς μας που αγαπάμε, για όλους εκείνους που δουλεύουν, για τους άστεγους του κόσμου, για τους στρατιώτες που πολεμούν..." 

 

Καλά Χριστούγεννα!

 

 

 

Σημείωση: Η πρόταση της τελευταίας παραγράφου είναι ερανίσματα από το "Το βαλς των Χριστουγέννων" (μφρ Σπύρος Γιανναράς, Δ. Παπακώστας – Ποταμός, 2019), το παιδικό βιβλίο που έγραψε ο Boris Vian  και εικονογράφησε η εικαστικός Natalie Choux.