"Ισχύει και για τον έρωτα ό,τι ισχύει για όλα.
Όταν παύεις να προχωρείς,
οπισθοχωρείς"

 

Το εξώφυλλο ενός βιβλίου συνήθως προϊδεάζει τον αναγνώστη για το τι πρόκειται να διαβάσει. Με πανάρι ή όχι, σοβαρό, χιουμοριστικό, αρτιστίκ, χάρτινο ματ ή γκλόσυ δίνει μια πρώτη γεύση του μυθιστορήματος αποτυπώνοντας με γραφικά, φωτογραφίες ή πίνακες ζωγραφικής το ύφος του. Από πολύ παλιά, χωρίς να το καταλαβαίνω στην αρχή, είχα αναπτύξει μια "περίεργη" σχέση μαζί τους. Τα βιβλία δεν τα ξεφυλλίζω μόνο για να διαβάσω τις περιλήψεις και τις σχετικές πληροφορίες. Το κάνω πιο πολύ για να χαϊδέψω τις ράχες τους, να σύρω τα ακροδάχτυλα στις όψεις του και να νοιώσω την υπέροχη αίσθηση του χαρτιού στις διαφορετικές υφές του. Τα δε παιδικά εξωφυλλα γίνονται, πολύ περισσότερο τώρα από παλιά, περιπέτειες για την αφή και την όραση! Δεν σας κρύβω ότι έχω αγοράσει δυο-τρία βιβλία για το εξώφυλλό τους και μόνο - με τόσο καλαίσθητα εξώφυλλα που κυκλοφορούν σήμερα, θα μπορούσα να έχω πολλά περισσότερα. Ωστόσο, δεν είναι αυτός ο καθοριστικός παράγοντας για να επιλέξει κανείς το βιβλίο που θα διαβάσει. Never judge a book by its cover. Έτσι, στις διακοπές του Πάσχα διάβασα το τελευταίο βιβλίο του Εβραίου Νομπελίστα συγγραφέα Ισαάκ Μπάσεβις Σϊνγκερ.

Το "Σκιές στον ποταμό Χάντσον" (Καστανιώτης, 2000) διαδραματίζεται κατά κύριο λόγο στην Νέα Υόρκη μεταξύ Δεκεμβρίου '47 και Δεκεμβρίου '49 - αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, στις απαρχές του Ψυχρού Πολέμου και πριν από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Η ατμόσφαιρα του βιβλίου δεν είναι τόσο ζοφερή όσο απεικονίζει το εξώφυλλό του, δεν είναι όμως και ιδιαίτερα ευχάριστη κι αυτό διότι το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω απο τις ζωές δύο εραστών που παλεύουν με τις αδυναμίες τους και παλινδρομούν συνεχώς.

Ο Χέρτς Ντόβιντ Γκρέιν, πρώην παιδί-θαύμα και νυν χρηματιστής, είναι παντρεμένος εδώ και χρόνια με τη Λέα που εκτιμά βαθύτατα κι έχουν δύο ενήλικα παιδιά. Αυτό όμως δεν του είναι αρκετό και διατηρεί μακροχρόνιο δεσμό με την Έστερ. Ή Άννα Μάκαβερ είναι κι αυτή παντρεμένη, δίχως όμως να εκτιμά τον σύζυγό της διότι "Μία γυναίκα γίνεται (πραγματική) σύζυγος μόνο του άντρα που αγαπά". Οι δυό τους γνωρίζονται από παλιά, όταν ο πρώτος βοηθούσε στα μαθήματα του σχολείου της την δεύτερη - από τότε παρέμεινε "ο πρώτος της έρωτας".

Η πλοκή ξεκινά από ένα εορταστικό δείπνο στο σπίτι του Μπόρις Μάκαβερ, εύπορου και ευσεβούς Εβραίου πρόσφυγα και πατέρα της Άννας, το οποίο θα γίνει η αφορμή για να πραγματοποιήσουν -ο Γκρέιν και η Άννα- τον αμοιβαίο τους πόθο: να σμίξουν ερωτικά. Για να αποφύγουν το αδιέξοδο μιας κρυφής σχέσης, αποφασίζουν να φύγουν και να ζήσουν μαζί αλλά δεν θα είναι τόσο εύκολο. Από το σημείο αυτό αρχίζουν να αναφύονται συνεχώς εμπόδια που τους κάνουν να αμφιταλαντεύονται συνεχώς για κάθε τους απόφαση.

Η διεισδυτικότητα του συγγραφέα στην ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά και στις έμφυτες αδυναμίες των ανθρώπων είναι αξιοσημείωτη. Χρησιμοποιεί ακόμη και την παραμικρή κίνηση, την πιο ασήμαντη πτυχή των ηρώων του για να θίξει ζητήματα για την ύπαρξη, τη γέννηση, τον θάνατο και οτιδήποτε μεσολαβεί στο ενδιάμεσο διάστημα. Η αέναη πάλη του Καλού με το Κακό, οι απόκρυφες πλευρές του εαυτού μας. Οι επιθυμίες και οι συγκυρίες. Το κυνήγι του παραδείσου και της απόλυτης ευτυχίας. Η εκτενής αφήγηση των ονείρων, οι ψυχαναλυτικού τύπου παρατηρήσεις και οι αναλύσεις των ασυνείδητων πράξεων των ηρώων παρουσιάζουν, επίσης, αρκετό ενδιαφέρον - υπάρχουν αναφορές στον Φρόιντ, τον Γιουνγκ, τον Σοπενάουερ, τον Πλάτωνα. Τα ιστορικά γεγονότα, η φιλοσοφία, ο μυστικισμός, η πολιτική, η βιολογία, η οικονομία, η δημοσιογραφία ακόμη και η χορτοφαγία (της οποίας ο Ι.Μ.Σϊνγκερ ήταν ένθερμος οπαδός) συμμετέχουν, επίσης, στην πλοκή της ιστορίας.

Τώρα θα σκεφτείτε, και δικαιολογημένα, ότι αυτό το βιβλίο παραείναι "βαρύ". Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι. Έχει πολλά επίπεδα ανάγνωσης και μπορείς να εστιάσεις σε εκείνο που σου τραβά το ενδιαφέρον. Εξάλλου, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί προσιτή γλώσσα, δίχως ακροβατισμούς και με αρκετές δόσεις χιούμορ και λεπτής ειρωνείας σε βοηθά να προχωρήσεις. Σε βάζει στο κλίμα της εποχής γράφοντας για τις ενδυματολογικές προτιμήσεις των ηρώων, τις διατροφικές τους συνήθειες, τη μόδα και τις επικρατούσες τάσεις σε πολλούς τομείς της επιστήμης. Επίσης, περιγράφει τη Νέα Υόρκη με τόση σαφήνεια που ο τόπος γίνεται εξαιρετικά οικείος - οι δρόμοι, οι στάσεις του μετρό, τα καταστήματα φέρουν τα πραγματικά τους ονόματα. Φαντάζομαι ότι όποιος έχει πάει στο Μεγάλο Μήλο, μπορεί να το διαπιστώσει διαβάζοντάς το.

Κεντρικός άξονας του Ι.Μ.Σίνγκερ είναι η ταυτότητα του εβραϊσμού στον καινούργιο κόσμο που δημιουργείται μετά τον πόλεμο, ο θρησκευτικός βίος και το πως αυτός ενσωματώνεται στη σύγχρονη ζωή. Είναι ενδιαφέρον (έως κουραστικό θα έλεγα) το πως η οποιαδήποτε σκέψη γεννιέται, το οποιοδήποτε γεγονός που συμβαίνει είναι άμεσα συνδεδεμένο με κάποια όψη, παραβολή, θρύλο ή θεσμό της εβραϊκής θρησκείας. Σε κάθε σελίδα γίνεται περισσότερο κι από έκδηλο το πόσο δυνατή κι ανασταλτική είναι η θρησκεία, η όποια θρησκεία τελικά, στην ζωή εκείνων των ανθρώπων που δεν έχουν κοινό νου. Τα πουριτανικά "πιστεύω" αναδύονται συχνότατα και το εκπληκτικό είναι ότι ο συγγραφέας τα αντικρούει με την ίδια επιμονή που προτάσσει και αναλύει την κάθε θρησκευτική επιταγή. Γι΄αυτό δεν υπάρχουν συγκεκριμένες απαντήσεις. Ο συγγραφέας κάνει σαφές ότι όλα είναι σχετικά και υποκειμενικά και προέχουν πάντα οι προσωπικές επιλογές.

Όλο το βιβλίο, και ιδίως το πρώτο κεφάλαιο, έχει ένα πλήθος λέξεων, τελετών και τελετουργιών της εβραϊκής θρησκείας που μπορεί πολύ εύκολα να αναχαιτίσει τον αναγνώστη. Το γλωσσάρι στις τελευταίες σελίδες βοηθά γιατί είναι απλό και κατανοητό ωστόσο, σε αποθαρρύνει λόγω της συχνότητας που πρέπει να ανατρέξεις σ΄αυτό, τουλάχιστον στην αρχή. Αν μπορέσετε να ξεπεράσετε αυτόν τον σκόπελο, το βιβλίο θα σας κρατήσει. Η ατμόσφαιρα στα τέλη της δεκαετίας του '40 είναι ελκυστική. Ακόμη και τα ονόματα των ηρώων (Σλόιμελε, Σόλομον Μάργκολιν, Χέρμαν Μάκαβερ, Μέναχεμ, Τσάντοκ Χάλπεριν, Ρέιτζε, Φρίντα Ταμάρ κ.ά) είναι τόσο εύηχα που προσθέτουν μουσικότητα στο κείμενο.

Η περίοδος που διαδραματίζονται τα γεγονότα του μυθιστορήματος (Δεκ.΄47-Δεκ.'49) είναι εποχή μεγάλων πειραματισμών στην τέχνη. Λόγω του πολέμου, η Αμερική έχει συγκεντρώσει πλήθος καλλιτεχνών που έχουν μεταναστεύσει από την Ευρώπη και δημιουργούν ασταμάτητα. Ανάμεσά τους, ο Εβραίος ζωγράφος Μάρκ Ρόθκο που έχει τραβήξει το ενδιαφέρον κοινού και κριτικών με την πρωτοποριακή δουλειά του. Τον Δεκέμβριο του '47 μάλιστα, έχει ήδη ζωγραφίσει τα τελευταία σουρεαλιστικά έργα του σε χαρτί κλείνοντας έτσι έναν πρώτο κύκλο δημιουργίας.

Από το διάστημα αυτό κι έπειτα, αρχίζει να γίνεται όλο και περισσότερο "αφηρημένος" σύμφωνα με την γνώμη των κριτικών της εποχής...




για να καταλήξει στο ύφος που ξέρουμε σήμερα ως αντιπροσωπευτικό του.

Ο ίδιος ο Μάρκ Ρόθκο όμως, απέρριπτε μετά μανίας τον τίτλο του "αφηρημένου" ζωγράφου: "Δεν ζωγραφίζω αφηρημένα. Δεν με ενδιαφέρει η σχέση ανάμεσα στη φόρμα και στο χρώμα. Αυτό που με απασχολεί είναι να εκφράσω τα βασικά συναισθήματα του ανθρώπου: την τραγωδία, την έκσταση, την μοίρα".

Κάτι που κάνει και ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ με τις λέξεις.

Μικρό βιογραφικό: ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ γεννήθηκε (1902-1991) στην Πολωνία και μετανάστευσε στην Αμερική το 1935. Εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη όπου εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Έγραψε νουβέλες, παιδικά βιβλία, απομνημονεύματα, δοκίμια και άρθρα πάντα στα γίντις (τη γλώσσα των Εβραίων της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης). Κέρδισε το βραβείο Νόμπελ το 1978. Το "Σκιές στον ποταμό Χάντσον" δημοσιεύτηκε αρχικά σε συνέχειες στην εφημερίδα The Forward ενώ η τελευταία δημοσίευσή του ήταν το 1991 ως "ανακεφαλαίωση" της θεματικής όλου του έργου του.

Σημείωση: Οι πίνακες, με την σειρά που έχουν αναρτηθεί, είναι οι εξής: 1) Άτιτλο, 1944/45,2) Άτιτλο, 1948, 3) Νο.3/Νο.13 (Magenta,Black, Green on Orange), 4) No.24 (Άτιτλο), 1951, 5) Άτιτλο, 1959, 6) Σχέδιο για την "Tοιχογραφία Νο.4" (Orange on Maroon), 7) Seagram Murals, Rothko Room-Seven Mourals, Kawamural Memorial Museum of Art, Japan.