Le voleur de nostalgie

Ένα από τα πιο σύνθετα, ευρηματικά και γοητευτικά βιβλία είναι το "Ο κλέφτης της νοσταλγίας" (Opera, 1999, σε λεπτοδουλεμένη μτφρ. Αχιλλέα Κυριακίδη). Στο δεύτερο τούτο βιβλίο του Hervé Le Tellier, οι ανατροπές διαδέχονται τις συνταγές μαγειρικής και το παρελθόν συνυφαίνεται  με το παρόν  με πολύ στυλ και ένταση.

Ένας δημοσιογράφος γράφει συνταγές για ζυμαρικά υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Τζιοβάνι ντ' Αρέτσο. Μετά την δημοσίευση της πρώτης του συνταγής σ' ένα γαλλικό εβδομαδιαίο περιοδικό, δέχεται μια επιστολή από έναν συνονόματό του αναγνώστη από την Φλωρεντία. Σαν κάτι πολύ φυσολογικό, του απαντά. Θέλοντας όμως να μάθει ποιός ακριβώς είναι ο άγνωστος με τον οποίο αλληλογραφεί, ο δημοσιογράφος στέλνει τρεις επιστολές σε όσους έχουν το ίδιο όνομα με το ψευδώνυμό του. Θα λάβει απαντήσεις από τους δύο - έναν 26χρονο έγκλειστο στις φυλακές της Πίζας κι έναν συνταξιούχο καθηγητή γαλλικών από την Μπολόνια. Ο τρίτος είναι εκείνος που του έστειλε το γράμμα στο γραφείο του περιοδικού. Από το ημερολόγιο που κρατά ο δημοσιογράφος, μαθαίνουμε πως  θα διατηρήσει τακτική αλληλογραφία (πάντα με το ψευδώνυμό του) και με τους τρεις ανταλλάσσοντας σκέψεις και στιγμές της καθημερινότητάς του. Με τον Γάλλο καθηγητή δε, θα μοιραστεί το πάθος του για ορισμένες αινιγματικές σημειώσεις που διάβασε στο περιθώριο ενός πολύ παλιού αντίτυπου του "Vita Nuova" του Δάντη. 

Είναι πρόκληση να διαβάζεις ένα επιστολικό μυθιστόρημα με τόσους διαφορετικούς αποστολείς κι ομολογώ πως στην αρχή, μέχρι να ξεχωρίσω τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ψευδώνυμου προσώπου χρειάστηκε να επιστρέψω στις αρχικές σελίδες δυο και τρεις φορές.  Ο συγγραφέας όμως φροντίζει να αποζημιώσει τον αναγνώστη γι' αυτή την μικρή "δυσκολία" με ισορροπημένες δόσεις "βραδυφλεγούς" έντασης και  ανατροπών - όταν ο ένας αρχίζει να υποκλέπτει την ζωή του άλλου και να οικειοποιείται ανθρώπους, συναισθήματα και καταστάσεις του, η ανάγνωση αλλάζει ρυθμούς. Τούτος ο τυχωδιοκτισμός δι' αλληλογραφίας εμπλουτίζεται και μ' ένα κυνήγι γνώσεων και σημειώσεων ώστε ο δημοσιογράφος να μπορέσει ν' αποκαλύψει το (υποτιθέμενο;) μυστικό που κρύβεται στον πίνακα του Πάολο Βερονέζε  "ο Γάμος της Κανά".

"Ο κλέφτης..." θεωρείται φόρος τιμής στον Ίταλο Καλβίνο κι αυτό είναι σε μεγάλο ποσοστό ενδεικτικό του ύφους του λε Τελιέ - οι αφηγηματικές τεχνικές εναλλάσσονται, η κορύφωση της πλοκής δεν είναι γραμμική αλλά διασπασμένη και η διαμόρφωση της φόρμας είναι προσεκτικά σχεδιασμένη να ακολουθεί ένα υποδόριο μοτίβο - εδώ αφορά σ'ένα στρατιωτικό παιγχνίδι. Η προσήλωση του συγγραφέα σε ένα σταθερό μοτίβο είναι άλλωστε ένα από τα χαρακτηριστικά της λογοτεχνικής ομάδας Oulipo στην οποία ανήκει και ο Ερβέ λε Τελλιέ. Τα μέλη του Εργαστηρίου Δυνητικής Λογοτεχνίας συνδυάζουν την λογοτεχνία με τα μαθηματικά κι έχουν ως κεντρικό άξονα δημιουργίας τις δεσμεύσεις. Ο λε Τελλιέ λέει πως τον ενδιαφέρει η λογοτεχνία που γράφεται με δεσμεύσεις διότι οι δεσμεύσεις είναι ένα εργαλείο που διευρύνει τη δημιουργικότητα και δεν χρειάζεται να είναι πάντα ορατές - ακόμη κι αν  ο αναγνώστης δεν το ανακαλύψει, το κείμενο παραμένει εξίσου απολαυστικό. Για παράδειγμα, στο σημείο που ο ψευδώνυμος από την Φλωρεντία εξηγεί την ανάπτυξη του στρατιωτικού παιχνιδιού με μια αλγεβρική εξίσωση, εγώ που ως γνωστό έχω δυσκολία με την κατανόηση των μαθηματικών, απλώς γύρισα τη σελίδα χωρίς να υποστώ καμμία αναγνωστική "επίπτωση".

Ο Ερβέ λε Τελιέ, αυτοσυστήνεται ως κάποιος που  "του αρέσουν οι μελαγχροινές γυναίκες, τα μακαρόνια και το κόκκινο κρασί, όχι κατ' ανάγκην με αυτή τη σειρά." Ο αναγνώστης, ωστόσο,  θα διαπιστώσει σε τούτο το βιβλίο κι άλλα συστατικά που καθιστούν την γραφή του αξιομνημόνευτη: τα φουζίλι, τα νιόκι και τα μπουκατίνι "αναμειγνύονται" με έναν λεπτό ερωτισμό και  φιλοσοφικούς στοχασμούς ενώ συνδιάζονται επίσης με το χιούμορ και μια διακριτική διακειμενικότητα. O  "Κλέφτης..." διαβάζεται απνευστί κι εκείνο που τελικά μένει είναι η αίσθηση πίσω από τις λέξεις: μια απροσδιόριστη θλίψη, μία νοσταλγία για ένα κάτι που σου διαφεύγει. Όπως και στις μελωδίες των γαλλικών chansons.

Σημειώσεις: Αφορμή για την γνωριμία μου με  τον Ερβέ λε Τελιέ υπήρξε το πιο πρόσφατο βιβλίο του, το "Αρκετά μιλήσαμε γι' αγάπη" για το οποίο διάβασα εδώ. Ο συν-blogger Librofilo στην εκτενή παρουσίασή του διαπιστώνει το πως έχει ωριμάσει το απολαυστικό ύφος του Γάλλου συγγραφέα δεκατρία βιβλία μετά. Η φωτογραφία ανήκει στον Tsalapetino και απεικονίζει σκαναρισμένα σπαγγέτι. Έχει τίτλο "Τοπίο - Ευδαίμων Αρκαδία" και το άντλησα από εδώ.