Η σιωπή του χεριού

Ένα από τα παιδικά βιβλία που αγαπώ πολύ είναι "Το Σκλαβί" (Κέδρος, 2000),  μια ασυνήθιστη ιστορία αγάπης που βασίζεται στο ομώνυμο παραμύθι του 18ου αι. από τη Σύμη και το οποίο η Ξένια Καλογεροπούλου ξαναέγραψε και διασκεύασε για το θέατρο, παράσταση η οποία τιμήθηκε με το βραβείο "Κάρολος Κουν" ως το καλύτερο ελληνικό θεατρικό έργο (στο σύνολο των θεατρικών έργων κι όχι μόνο των παιδικών) της περιόδου 2000-2001.
 

Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, ένας βασιλιάς αποκτά δύο γιούς - ένα βασιλόπουλο από την βασίλισσα κι έναν γιο από μια σκλάβα. Τα δύο παιδιά μεγαλώνουν μαζί στο παλάτι σαν αδέλφια αλλά είναι διαφορετικά μεταξύ τους σαν τη νύχτα με τη μέρα: το βασιλόπουλο είναι μαθητής-του-αύριο (από το "θα διαβάσω αύριο"), άμυαλος κι επιπόλαιος ενώ το Σκλαβί συνετό, προνοητικό και προστατευτικό προς τον αδελφό του. Σ' ένα καπηλειό που συνηθίζει να περνά τα βράδυα του παίζοντας ζάρια, το βασιλόπουλο βλέπει τη ζωγραφιά μιας βασιλοπούλας που κρατά ένα γαλάζιο ρόδο. Την ερωτεύεται τόσο που αρρωσταίνει. Το Σκλαβί ρωτάει τους πάντες για τα στοιχεία της κοπέλας και καταφέρνει να μάθει κάτι λίγα κι αόριστα. Το βασιλόπουλο, παρ' όλα αυτά και παρά τις αντιρρήσεις του βασιλιά-πατέρα του, ξεκινάει να τη βρει στα πέρατα του κόσμου. Στο ταξίδι, που είναι μακρύ και πολύ επικίνδυνο, τον συνοδεύει το Σκλαβί. Όταν κάποια στιγμή συναντήσουν τη βασιλοπούλα της ζωγραφιάς, εκείνη ετοιμάζεται να παντρευτεί. Μόλις το ακούει αυτό το βασιλόπουλο αρρωσταίνει βαριά και το Σκλαβί παρακαλά την δασκάλα της βασιλοπούλας να τον αφήσει να της μιλήσει. Η δασκάλα αρνείται στην αρχή αλλά τελικά κάτι σκαρφίζεται για να αποφύγουν τους στρατιώτες που την φρουρούν κι έτσι το Σκλαβί αντικρίζει τη βασιλοπούλα. Για να μην τα πολυλογώ και αποκαλύψω όλη την περιπετειώδη πλοκή, θα πω μόνο πως λίγο πριν από το τέλος το βασιλόπουλο και η βασιλοπούλα θα παντρευτούν παρόλο που η βασιλοπούλα δεν είναι ερωτευμένη μαζί του. Είναι ερωτευμένη με το "Σκλαβί" που ποτέ δε θα παραδεχτεί πως την αγάπησε.

"Το Σκλαβί" ανέβηκε στο  θέατρο τον Οκτώβριο του 2000 σε σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου με τον οποίο η Ξ.Κ. συνυπογράφει κατά κάποιο τρόπο και το βιβλίο: "...ξεκινήσαμε να το γράφουμε μαζί με τον Θωμά Μοσχόπουλο. Γρήγορα όμως φάνηκε ότι αυτό το έργο  -αντίθετα με τα άλλα δύο που είχαμε γράψει παλιότερα- χρειαζόταν μια μοναχική δουλειά. Αυτήν την ανέλαβα εγώ. Κι όταν μου είπε ο Θωμάς ότι το σωστό θα ήταν να το υπογράψω μόνη μου, συμφώνησα.  Αν δεν το είχα κάνει, θα ένιωθα αδικηγμένη. Τώρα όμως που βλέπω το όνομά μου μόνο του πάνω από τον τίτλο, σκέφτομαι ότι εκείνος θα ήταν ο αδικημένος αν δεν σημείωμα εδώ ότι υπάρχουν στο Σκλαβί λέξεις, φράσεις, ιδέες και εικόνες που είναι ολότελα δικές του."

Το βιβλίο κυλά με κινηματογραφικό και πολύ ευχάριστο τρόπο - οι στίχοι που παρεμβάλλονται είναι όμορφοι και μελωδικοί στην ανάγνωσή τους ενώ οι διάλογοί του είναι παιχνιδιάρικοι, πνευματώδεις και αστείοι όπως οφείλουν να είναι όλα τα παραμύθια. Ωστόσο, δεν είναι ένα εύκολο παραμύθι - κανένα από τα έργα της Ξένιας Καλογεροπούλου άλλωστε δεν είναι γιατί ωθεί τα παιδιά να σκεφτούν πέρα από τα φαινόμενα και, να μάθουν πως να αντιμετωπίζουν τα συναισθήματά τους και την πολυδιάστατη πραγματικότητα της ζωής.  Στο βιβλίο αυτό τους μιλά για τον έρωτα και την αγάπη με τρόπο εξαιρετικά λεπτό και διακριτικό που αναιρεί τις βαριές έννοιες των ενηλίκων και ελαφρύνει τις δύσκολες καταστάσεις που ζουν το βασιλόπουλο και το Σκλαβί. Το παραμύθι είναι μελαγχολικό με τον ήσυχο τρόπο του Ζοζέ Σαραμάγκου και όπως όλα τα λαϊκά παραμύθια, αφήνει να εννοηθούν πολλά ενώ λέει τα λιγότερα και μιλά σε καθέναν από τους αναγνώστες ανάλογα με την ωριμότητά του - ένα ακόμη χαρακτηριστικό της θεατρικής συγγραφέως η οποία πρώτη τόλμησε να μιλήσει στα παιδιά με σεβασμό και επί ίσοις όροις. Η εικονογράφιση του Τάσου Μισούρα συνομιλεί με το κείμενο ακολουθώντας το πνεύμα του παραμυθιού εντείνοντας σε κάποια σημεία την σκοτεινιά και το υπαινικτικό ύφος του κειμένου. Και για να προλάβω την επόμενη σκέψη περί δυσοίωνων και δυσάρεστων ιστοριών, θα σας υπενθυμίσω πως τα περισσότερα κλασικά παραμύθια έχουν το ίδιο ύφος - τα παραμύθια των αδερφών Γκριμμ κι εκείνα του πολυαγαπημένου παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν διαθέτουν απίστευτη σκληρότητα.

Όπως και στις παραστάσεις της, τα βιβλία της Ξένιας Καλογεροπούλου έχουν την υπέροχη αύρα που αναδίδει η σφιχτή, αφαιρετική γλώσσα και η αμεσότητα της γραφής της - ακόμη θυμάμαι την προσήλωση με την οποία παρακολουθούσα, μαθήτρια του Δημοτικού, τον Μιχάλη τον Σφυρίχτρα ενώ γύρω μου μαίνονταν ο "πόλεμος της αλάνας" - μόνο ποδόσφαιρο δεν έπαιζαν τα παιδιά που ανεβοκατέβαιναν φωνάζοντας στον εξώστη όπου καθόμουν, αλλά αυτό είναι μιαν άλλη ιστορία.

"Το Σκλαβί" είναι ένα γοητευτικό παραμύθι που διαβάζεται αυτόνομα, χωρίς να εξαρτάται από το αν παίζεται παράλληλα η παράσταση. Και με αυτή την αμεσότητα που χαρακτηρίζει το θέατρο και την πραγματικά έγκυρη λογοτεχνία, μού υπενθύμισε πως η ζωή έχει πολλές αποχρώσεις και διαδρομές και, πως κάποια πράγματα δεν έχουν ανταμοιβή. Αξίζει να τα κάνεις έτσι, για την απαίτηση της ψυχής σου. Όσο για τα διδάγματα που θα πάρει από αυτό ένας μικρός αναγνώστης, δεν μπορώ να τα περιγράψω - το τέλος του παραμυθιού είναι ανοιχτό και επιτρέπει στο κάθε παιδί να βγάλει μόνο του τα δικά του συμπεράσματα.  Θα το διαπιστώσετε και μόνοι σας αρκεί  να το πιάσετε απ' το χέρι και να το εμπιστευτείτε. Η κάθε ανάγνωση, άλλωστε, δεν είναι ίδια για τον καθένα μας.

Σημείωση: Στη φωτογραφία απεικονίζονται η Ξ. Καλογεροπούλου με τον Θ. Μοσχόπουλο ενώ οι δύο πίνακες είναι από την εικονογράφιση του βιβλίου.