Στο μυαλό 

       του Βσέβολοντ Γκάρσιν

Ένας από τους πιο ξεχασμένους σήμερα Ρώσους συγγραφείς, ο Vsevolod Garŝin ήταν κάτι σαν σούπερ σταρ στην εποχή του - "Οι νέοι της γενιάς μου θεωρούσαν τον Γκάρσιν τον αγαπημένο τους συγγραφέα: σήμερα αυτό μοιάζει αδύνατο να το κατανοήσει κανείς. Κι εγώ ο ίδιος, άλλαξα το ξενικό μου  όνομα με το Βσέβολοντ, προς τιμήν του." αναφέρει ένας άλλος Ρώσος, σύγχρονός του, ο θεατρικός σκηνοθέτης Μέγερχολντ, πίσω στην δεκαετία του '30 για το πάθος του κοινού για τον συγγραφέα.  "Το κόκκινο λουλούδι" (μτφ από τα ρωσικά Δημήτρης Β.Τριανταφυλλίδης - Πόλις, 2014) αποτελεί το πιο δημοφιλές ανάμεσα στα περίπου είκοσι έργα του Ρώσου λογοτέχνη, κύριο γνώρισμα του οποίου είναι το ότι δεν προβάλει απλώς τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του πάνω στους ήρωες των διηγημάτων του και δεν τους αυτονομεί. Ο συγγραφέας είναι ο ήρωας/αφηγητής. 

Η υπόθεση είναι η εξής: ένας νέος άντρας συλλαμβάνεται και οδηγείται σε ψυχιατρικό άσυλο. Μετά την εισαγωγή του, θα υποστεί τις θεραπείες της εποχής και στην συνέχεια θα οδηγηθεί στο δωμάτιό του. Στις ήρεμες στιγμές των ημερών που θα ακολουθήσουν, ο ασθενής θα εντοπίσει στον κατάφυτο κήπο του ιδρύματος κάποιες παπαρούνες. "Λίγο πιο πέρα από το ξώστεγο, υπήρχαν τρεις θάμνοι κάποιας ιδιαίτερης ποικιλίας παπαρούνας. ήταν πολύ μικρότερες από τις συνηθισμένες και ξεχώριζαν από το ασυνήθιστα έντονο κόκκινο χρώμα τους. Το λουλούδι αυτό ήταν που προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στον ασθενή, όταν την πρώτη ημέρα μετά την εισαγωγή του στο νοσοκομείο κοιτούσε τον κήπο μέσα από την γυάλινη πόρτα.

      Βγαίνοντας για πρώτη φορά στον κήπο, πριν απ' όλα, χωρίς να κατέβει το σκαλοπάτι του ξώστεγου, κοίταξε  αυτά τα κατακόκκινα λουλούδια. Ήταν δύο όλα κι όλα. είχαν φυτρώσει τυχαία, μακριά από τα άλλα και σε απάνεμο σημείο, όπου τα περιέβαλλαν ζιζάνια και αγριόχορτα."

Στις ταραγμένες στιγμές του, ο νεαρός ασθενής θα συνδυάσει τα λουλούδια αυτά και το χρώμα τους με το Κακό του κόσμου και θα βάλει σκοπό να τα αφανίσει από το πρόσωπο της γης για να προστατεύσει την Ανθρωπότητα και τους ανθρώπους γύρω του, πάση θυσία. Ακόμη και της δικής του ζωής. Στις μόλις 32 σελίδες του διηγήματος αυτή η πάλη με το Κακό, οι φρενήρεις στροφές του μυαλού και η παράλογη μανία του νεαρού ασθενή γίνονται απολύτως αισθητά χάρη στην μεγάλη λιτότητα και την πυκνότητα της γλώσσας του Γκάρσιν. Μια φορτισμένη λυρικότητα καταφέρνει και αναβλύζει μέσα από τα βασανιστήρια της ψυχής, τον πόνο και τη βία που κυριαρχούν στις περιγραφές των σωματικών δοκιμασιών του ήρωα/αφηγητή/συγγραφέα - κάθε γράμμα στην κυριολεξία και μια σταγόνα από το αίμα του, όπως έγραψε κι ο ίδιος.

Στο επίμετρο της μικρής και κομψής τούτης έκδοσης δίνεται μια πρώτη -για μένα, τουλάχιστον- αποτίμηση του Γκάρσιν και του έργου του που έχει συγκριθεί μ' εκείνο του Ντοστογιέφσκι. Ένα από τα διηγήματά του, μάλιστα, θεωρείται πρόδρομος του Τσέχωφ. Ο μεταφραστής Δ.Τριανταφυλλίδης στον πρόλογό του βρίσκει, επίσης, συγγένειες με τον δικό μας Γεώργιο Βιζυηνό - συγγένειες που δεν περιορίζονται μόνο στις λογοτεχνικές ομοιότητες αλλά και σε εκείνες της κοινής ψυχικής ασθένειάς τους.  Εάν δεν ήταν τούτη η απάνθρωπη κατάσταση θα μπορούσαμε, στην περίπτωση του Γκάρσιν, να μιλήσουμε για πεζογραφία άφθαστης απλότητας και νατουραλισμού. 

Το τέλος θα είναι θριαμβευτικό για τον ασθενή που θα πάρει μαζί του στον θάνατο κι ένα τρίτο λουλούδι που ανακάλυψε στο ίδιο μέρος όπου ξερίζωσε τα άλλα δύο. Στον αναγνώστη ωστόσο μένει μια αίσθηση αδυναμίας - που ο Γκάρσιν δεν κατέφερε να γίνει Ρομαντικός όπως ο Αλεξάντερ Γκριν, που δεν κατάφερε να επιβιώσει περισσότερο από τα 33 χρόνια του. Ευτύχημα, λοιπόν, που υπάρχει το μικρό τούτο πεζό του για να αποδεικνύει την οδυνηρή σύνδεση ζωής και γραφής - την λογοτεχνία μασίφ.





Σημειώσεις: Οι δύο πρώτες εικόνες είναι από το εξώφυλλο της έκδοσης - λεπτομέρεια από το "Θριαμβευτικό κόκκινο", μια κινητική εγκατάσταση του Alexander Calder. Το πορτραίτο του συγγραφέα ανήκει στον Ilya Repin  και καλύπτει ολόκληρο (τι έκπληξη!) το αφτί του βιβλίου.