Πως φτάσαμε ως εδώ;

 Εικαστικό:

The Audience: A cast of 24 

του Peter Greenaway

Σημειώσεις: Το εικαστικό όπως και ο τίτλος της ανάρτησης δανεικά από παλαιότερη παρουσίαση βιβλίου.

tempora
 et 
tagram

Λευκό πανί μονάχο φέγγει

σε θάλασσας γαλάζια αχλύ!

Τι αναζητά σε ξένη γη;

Και πίσω τι άφησε και φεύγει;

Μιχαήλ Λέρμοντοφ

Στην πιο πάνω στροφή του ποιήματος "Το πανί" (1832) του μεγάλου Ρώσου λυρικού βασίζεται το  "Το καραβάκι που ήθελε να ταξιδέψει ως την άκρη του κόσμου" (Καλειδοσκόπιο, 2014). 

Η συγγραφέας του, αρχιτεκτόνισσα Μάρω Κατσίκα, εμπνέεται όχι μόνο από τον Μιχαήλ Λέρμοντοφ  αλλά και από τον δικό μας Μανώλη Αναγνωστάκη για να περιγράψει την ατέρμονη περιπέτεια της ζωής. Ήρωάς της ένα μικρό καράβι που ταξιδεύει τον κόσμο και μαθαίνει να βλέπει τον κόσμο διαφορετικά. Και παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει συνεχίζει να θέλει να μαθαίνει και να ταξιδεύει μέσα στον κόσμο.

Περισσότερο από τα μικρά κείμενα, στο βιβλίο υπεριχύουν οι εικόνες που παραπέμπουν στον Κυβο-φουτουρισμό της Βαρβάρα Στεπάνοβα και την ζωγραφική της ρωσικής πρωτοπορίας των αρχών του 20ου αι., πηγές απ' όπου, επίσης, εμπνεύστηκε η συγγραφέας.  Οι σελίδες του βιβλίου είναι πολύχρωμες - άλλες φωτεινές κι άλλες σκοτεινές, όλες όμως προκαλούν μια αίσθηση παιχνιδιού ενώ τα γεωμετρικά σχήματα των εικόνων και ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται δίνουν άφθονο υλικό για διασκεδαστικά κολάζ κι ευρηματική ανάγνωση, κάτι που είναι απολύτως αναγκαίο για την δημιουργία μιας ευρύτερης και θετικής αντίληψης για την μάθηση και γι' αυτό πολύτιμο για τα παιδιά.

Σημείωση: Τάγκραμ είναι ένα αρχαίο κινέζικο παιχνίδι-σπαζοκεφαλιά που μοιάζει με παζλ - ένα τετράγωνο κόβεται σε επτά άλλα μικρότερα σχήματα (5 τρίγωνα, ένα πλάγιο παραλληλόγραμμο και ένα τετράγωνο) με τα οποία μπορούν να δημιουργηθούν άλλα σχήματα και εικόνες. Ο σχεδιασμός των εικόνων του βιβλίου παραπέμπει και σε αυτό.

The sound of simple

Μία μικρή, πικρή ιστορία για την προσωπική απομόνωση, τον θάνατο και την εξιλέωση είναι το "Το Βιολί του Ρότσιλντ" (σε μετάφραση από τα ρωσικά Αλεξάνδρας Ιωαννίδου - Άγρα, 2015, ο Άτακτος Λαγός-15, σειρά Β'). Ένα ολιγοσέλιδο διήγημα όπου ο Άντον Τσέχωφ αναδεικνύει με έναν συμπυκνωμένο ρεαλισμό που δεν του είναι καθόλου άγνωστος, την ματαιότητα του χρήματος και τις "κακοτεχνίες"  του μωσαϊκού της ρωσικής ζωής.

Ο 70χρονος Γιακώβ Ιβάνωφ ζει σε μια κωμόπολη κατασκευάζοντας ξύλινα φέρετρα. Οι δουλειές του δεν πηγαίνουν καλά και έχει συνεχώς ζημίες. Πολλές ζημίες. Μόνη διέξοδος το βιολί του. Όταν τον καλούν, και τον καλούν συχνά, ο Γιακώβ συμμετέχει σε μια εβραϊκή ορχήστρα που παίζει σε γάμους, κάτι που του αποδίδει ένα επιπλέον -ελάχιστο μα σημαντικό για εκείνον- έσοδο.  Αντί όμως να αξιοποιήσει την ικανότητά του να παίζει θαυμάσια μουσική και να αποκτήσει περισσότερα έσοδα, ο Γιακώβ γίνεται όλο και πιο γκρινιάρης, κλείνεται στον εαυτό του και απομονώνεται από τους πάντες. Ακόμα και από τους συμπαίκτες του μουσικούς στην ορχήστρα. Ιδίως από τον Ρότσιλντ - ο ισχνός κοκκινομάλλης φλαουτίστας με ένα δίχτυ ολόκληρο από μπλε φλεβίτσες στο πρόσωπο, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, του προξενεί από οργή και περιφρόνηση μέχρι και βίαιες αντιδράσεις.

Όταν η γριά γυναίκα του αρρωσταίνει, ο Γιακώβ θα αναγκαστεί να βγει λίγο από το καβούκι του. Θα την πάει στον γιατρό και όταν μετά από λίγο πεθάνει θα της φτιάξει ένα ξύλινο φέρετρο χωρίς ιδιαίτερη γκρίνια - είχε καταφέρει το κόστος του ξύλου και της τελετής να είναι αμελητέα. Η μιζέρια όμως τού έχει γίνει δεύτερη φύση και μένοντας μόνος, ο Γιακώβ θα πέσει σε κατάθλιψη. Στη συνέχεια,  θα αρρωστήσει και ο ίδιος και ο επικείμενος θάνατός του θα τον φέρει αντιμέτωπο με το παρελθόν. Ο Γιακώβ θα θυμηθεί την γυναίκα του να χαμογελά και το μωρό τους που πέθανε. Θα θυμηθεί όμως και την τόσο ψυχρή, εχθρική συμπεριφορά του στον περίγυρο και τούτο θα τον κάνει να αναθεωρήσει την προηγούμενη στάση του με τον δραστικό τρόπο του Εμπενίζερ Σκρούτζ, στην πιο θλιμμένη όμως εκδοχή του.

"Γιατί να μην μπορεί να ζήσει κανείς τη ζωή του χωρίς τις χασούρες και τις ζημίες; Αναρωτιέσαι γιατί άραγε να έκοψαν τις σημύδες και το πευκόδασος. Γιατί να είναι έτσι παρατημένο το βοσκοτόπι; Και γιατί οι άνθρωποι κάνουν πάντα αυτό ακριβώς που δεν πρέπει να κάνουν; Γιατί ο Γιακώβ όλη του τη ζωή έβριζε, φώναζε, ορμούσε στον κόσμο με τις γροθιές του, προσέβαλλες τη γυναίκα του, για ποιό λόγο είχε λίγο πριν βρίσει και κατατρομάξει τον Εβραίο; Γιατί τελικά οι άνθρωποι εμποδίζουν ο ένας τον άλλον να ζήσει; Εκεί ήταν οι μεγάλες ζημίες! Οι τρομακτικές ζημίες! Αν δεν υπήρχαν η ζήλια και η κακία, οι άνθρωποι θα αποκόμιζαν μεγάλα κέρδη ο ένας από τον άλλον. "

Με τούτο το διήγημα, μια καλαίσθητη έκδοση της Άγρας με γαλάζιες σελίδες που περιλαμβάνει ένα σύντομο μα κατατοπιστικό για το έργο του συγγραφέα βιογραφικό, ο Άντον Τσέχωφ μοιάζει να δίνει ένα μάθημα σε επίδοξους συγγραφείς για το πώς το προσωπικό στοιχείο αντανακλά το κοινωνικό. Η βαθιά γνώση των ανθρώπινων χαρακτήρων που αποκόμισε o Ρώσσος κλασικός από τα δυστυχισμένα παιδικά του χρόνια αλλά και από την εργασία του ως γιατρός δίνει αλήθεια και ένταση στις περιγραφές των ηρώων του και κάνει τη συγκεκριμένη αντανάκλαση αριστοτεχνική. Αποδεικνύει, επίσης, πως το απλό, λιτό ύφος του δεν έχει καμμία σχέση με την απλοϊκότητα - θαυμάσιος ρυθμός, ενιαίο ύφος πλούσιο σε εικόνες και λέξεις, πλήθος λεπτομερειών που ο συγγραφέας ενσωματώνει στο κείμενο δίχως να αποπροσανατολίζει την αφήγηση.

Η μουσική αντικαθιστά εδώ το χιούμορ που συνήθως επιστρατεύει ο Τσέχωφ για να τονίσει τις τυχαίες ειρωνείες της ζωής και στο τέλος, συμφιλιώνει τους δύο μουσικούς - στην τελευταία αναλαμπή της συνείδησής του ο Γιακώβ θα κληροδοτήσει το βιολί του στον Ρότσιλντ ο οποίος θα παίζει, από τότε και στο εξής, μόνο αυτό. Κι έτσι,  ο ήχος του βιολού  γίνεται το σύμβολο της κατανόησης και της ανοχής.  Αυτός δεν είναι άλλωστε κι ένας από τους ρόλους της καλής λογοτεχνίας;

Σημειώσεις: Το σκίτσο ανήκει στον Alexander Vaisman. Η φωτογραφία αντλήθηκε από το διαδίκτυο και είναι από το βίντεο του, και λογοτέχνη, Edgardo Cozarinski για την ανάγνωση του διηγήματος. (Ακούστε/δείτε το εδώ· είναι σε γαλλική μετάφραση).