Α Great Thought

"There are two kinds of truth: the truth that lights the way and the truth that warms the heart. The first of these is science, and the second is art. Neither is independent of the other or more important than the other. Without art science would be as useless as a pair of high forceps in the hands of a plumber. Without science art would become a crude mess of folklore and emotional quackery. The truth of art keeps science from becoming inhuman, and the truth of science keeps art from becoming ridiculous."     

Raymond Chandler

Σημείωση: Η διάσημη ετούτη φωτογραφία είναι από την Μεγάλη Ύφεση του 1929 στις ΗΠΑ και την έχει τραβήξει η συγγραφέας Eudora Weldy. 

 Procedural Black 

 

Έντονο, δυναμικά ενορχηστρωμένο και εντελώς νουάρ είναι το  "Little Scarlet" (σε μετάφραση της ΄Αλκηστης Τριμπέρη - Πόλις, 2015). Θα έλεγα  πως είναι ένα  απολαυστικό page-turner αλλά ακούγεται λίγο για ένα βιβλίο που διαθέτει λογοτεχνικές αρετές και θεωρείται, επιπλέον, ένα από τα πιο πολιτικοποιημένα του Walter Mosley. 

Αύγουστος 1965 - ένας από τους συνηθισμένους οδικούς ελέγχους της αστυνομίας μετατρέπεται σε βίαιη εξέγερση που μαίνεται για έξι ημέρες και καταστρέφει ολοκληρωτικά την εμπορική συνοικία Watts, μία από τις πιο φτωχές μαύρες περιοχές στο κεντροδυτικό Λος Άντζελες.  Η αστυνομία, με ενισχυμένες τις δυνάμεις της, προσπαθεί να επαναφέρει την τάξη - περισσότεροι από χίλιοι τραυματισμοί, σχεδόν τέσσερις χιλιάδες συλλήψεις και 34 θάνατοι καταγράφηκαν στα επίσημα αρχεία της Πολιτείας. Στον μυθοπλαστικό κόσμο του Ουόλτερ Μόσλυ, ωστόσο, ένας από τους θανάτους παραμένει εκτός αρχειοθέτησης. Πρόκειται για εκείνον της Νόλα Πέιν που βρέθηκε άγρια δολοφονημένη στο σπίτι της και βασικός ύποπτος θεωρείται ένας λευκός άντρας που η όμορφη μαύρη κοκκινομάλλα έκρυψε στο διαμέρισμά της, το προηγούμενο βράδυ, σώζοντάς τον από το πλήθος που απειλούσε να τον λυντσάρει. 

Αυτή την υπόθεση καλείται να αναλάβει ο Ιεζεκιήλ "Ίζυ" Ρόουλινς. Μαύρος, ιδιωτικός ντετέκτιβ χωρίς κάποια εμφανή σύνδεση με τις Αρχές των λευκών και "παιδί του δρόμου", ο Ίζυ έχει την άνεση να κινηθεί στο γκέτο του Watts δίχως τον κίνδυνο να αναζωπυρώσει την εξέγερση, κάτι επικίνδυνα πιθανό στο μετέπειτα διάστημα των επεισοδίων - ένας λευκός αστυνομικός να διενεργεί έρευνα είναι εξ ορισμού κόκκινο πανί ενώ ένας λευκός δολοφόνος σίγουρο προσάναμμα. Η μη διενέργεια έρευνας για το θάνατο μιας μαύρης αδερφής θα θεωρούνταν εξίσου προκλητικό από την κοινότητα των μαύρων. Δύσκολη υπόθεση ακόμη και για έναν μαύρο που έχει την υποστήριξη του Μέλβιν Σαγκς, του λευκού επιθεωρητή της αστυνομίας που περνά τις διαχωριστικές γραμμές, "αξιοποιεί καταλλήλως" κάποιες άλλες και συνεργάζεται με τον Ίζυ ισότιμα καλύπτοντάς τον μέχρι τέλους.
 

 

Για τον λόγο αυτό, ο Ίζυ επιστρατεύει τους παλιούς γνώριμούς του - τον πάντα οπλισμένο κι ευέξαπτο Ρέυμοντ "Ποντικό" Αλεξάντερ που βρίσκει στα επεισόδια θαυμάσια ευκαιρία για να λεηλατήσει τα συντρίμμια και στη συνέχεια να μοσχοπουλήσει τη λεία του· και τον πανέξυπνο και αεικίνητο κομπιναδόρο Τζάκσον Μπλου που ψάχνει την χρυσή ευκαιρία για να φύγει από το γκέτο και να ζήσει με την φίλη του Τζούελ χωρίς τους μπελάδες που φέρνουν οι μικρο-δολοπλοκίες του. Με τις πληροφορίες τους, ο Ίζυ θα βρει τον λευκό ύποπτο ο οποίος θα αποδειχθεί πως ήταν εραστής της Λιτλ Σκάρλετ με απολύτως έντιμες, ωστόσο, προθέσεις. Η νεαρή, και πολύ ποθητή, Ζουάντα και ο επιθεωρητής Σαγκς θα του δώσουν, επίσης, πολύτιμες πληροφορίες  και θα τον κατευθύνουν στον πραγματικό δολοφόνο, τα κίνητρα του οποίου υποκρίπτουν μεγαλύτερη οργή και εκδικητικό πάθος απ' όσο ο Ίζυ θα μπορούσε να φανταστεί. Και περισσότερα του ενός θύματα όπως θα του αποκαλύψει ο επιθεωρητής Σαγκς που άνοιξε παλιούς φακέλους και συνδύασε εκ νέου τα στοιχεία τους. Στην διάρκεια της έρευνας θα εμφανιστούν και άλλοι, πολύ ενδιαφέροντες χαρακτήρες. Όπως η μικροσκοπική στο ύψος Μεγάλη Τζίνι Ράιτ στο μπαρ της οποίας ο Ίζυ θα αναζητήσει στοιχεία και με την ευκαιρία, θα προσπαθήσει με την λογική να "αποτοξινώσει" την Μπετίνα από το πάθος της για τον Ποντικό· η εντυπωσιακή Μάμα Τζο,  τα ματζούνια και τα περίεργα ελιξήρια της οποίας θα επαναφέρουν τα κόκκαλα του Ίζυ σε λειτουργική κατάσταση μετά από μία άγρια πάλη·  η Μαριάν Πλαμπ, η υπάλληλος υποδοχής-νοσοκόμα στην κλινική όπου φυλάσσεται το πτώμα της Νόλα Πέιν, η οποία σπα ένα ρατσιστικό ταμπού που διαρκούσε χρόνια· και ο λευκός τσαγκάρης Θίοντορ Στάινμαν που αντιμετωπίζει στωικά τα αποκαΐδια του μαγαζιού του.

To Little Scarlet  ξεφεύγει από τα όρια των κλασικών νουάρ καθώς ο Ουόλτερ Μόσλυ, με αφορμή την ανεύρεση ενός δολοφόνου, χαρτογραφεί με μειλίχια αλλά οξεία διορατικότητα το μαύρο κατεστημένο εκείνη την άκρως ταραχώδη χρονιά - πριν την εξέγερση του Watts έχει προηγηθεί, μεταξύ άλλων, η δολοφονία του Malcolm X, η πρώτη αμερικανική αποστολή στρατιωτών έχει αποβιβαστεί στο Βιετνάμ ενώ η υπόθεση του πολέμου δημιουργεί ολοένα και περισσότερες εστίες αντίδρασης· ταυτόχρονα, το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα των μαύρων αρχίζει να κορυφώνεται με την διπλή πορεία διαδηλωτών -υπέρμαχων των πολιτικών δικαιωμάτων- από την πόλη Σέλμα στο Μοντγκόμερυ υπό την ηγεσία του Martin Luther King Jr.  Εκείνες τις ημέρες ο συγγραφέας ήταν 13 χρονών και ζούσε στο δυτικό ΛΑ για έναν χρόνο. Έχοντας, λοιπόν, την αυθεντική εμπειρία της κατάστασης, αλλά και ακούγοντας τις ιστορίες των φίλων και συγγενών του όπως ο ίδιος αναφέρει σε συνέντευξή του, μεταγράφει το γεγονός με έντονη ενδοσκοπική χροιά - η πρωτοπρόσωπη αφήγηση σε βάζει στο μυαλό του Ίζυ και την ίδια στιγμή είναι σαν να ακούς voice-over σε ταινία για την ζωή του συγγραφέα. 

Αφροαμερικανός Εβραίος με καταγωγή από την πλευρά της μητέρας του από την Ρωσσία, ο Ουόλτερ Μόσλυ μεγάλωσε σε ένα μη-πολιτικοποιημένο περιβάλλον παρόλο που οι φυλετικές αντιπαραθέσεις μαίνονταν γύρω του. Εγκατέλειψε πολλές φορές το σχολείο και στην συνέχεια το πανεπιστήμιο για να εργαστεί. Κάποια στιγμή εγγράφεται σε ένα πρόγραμμα δημιουργικής γραφής του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης κι εκεί, η καθηγήτριά του τον ενθάρρυνε τόσο ώστε ο Μόσλυ ολοκλήρωσε το πρώτο του βιβλίο με πρωταγωνιστή έναν μαύρο που, όπως θα αποδειχθεί στην συνέχεια, μεγαλώνει σε κάθε έκδοση νέου μυθιστορήματος - στον Διάβολο με το Μπλε Φόρεμα, όπως τιτλοφορείται της σειράς το οποίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με επιτυχία, ο Ίζυ ήταν βετεράνος του ΠΠ2, άνεργος με γραμμάτια να διαμαρτύρονται και ιδιωτικός αστυνομικός από ανάγκη. Οκτώ βιβλία μετά, στο Λιτλ Σκάρλετ, είναι μεσήλικας, με σύντροφο και δύο παιδιά, έχει μόνιμη εργασία ως επιστάτης σε γυμνάσιο, και σταθερό -μη δηλωμένο- εισόδημα από ένα συγκρότημα πολυκατοικιών. Και παρόλο που για εννέα βιβλία παραμένει χωρίς επίσημη άδεια ιδιωτικού αστυνομικού, ο Ίζυ αποτελεί πρότυπο Αμερικανού πολίτη και οικογενειάρχη.  

Έλεγα όμως για τον συγγραφέα και τις ολοζώντανες περιγραφές του που δεν περιορίζονται μόνο στο προφανές αλλά αγγίζουν τις αθέατες, ολωσδιόλου όμως αληθινές διαστάσεις των γκέτο αποκαλύπτοντας την ρίζα του προβλήματος - διακρίσεις, ανισότητες, φτώχεια, εκμετάλευση, αμορφωσιά, αποκλεισμός, βία. Η αποδοχή ή μη της μαύρης ταυτότητας αποδεικνύεται ισχυρότατος παράγοντας επιβίωσης που φαίνεται πως ισχύει μέχρι και σήμερα, αν και σε διαφορετικές παραλλαγές.  

Οι αποστάσεις μεταξύ ιστορίας, πολιτικής, κοινωνιολογίας και μυθοπλασίας που καλύπτει ο Ουόλτερ Μόσλυ είναι μεγάλες και δύσκολες διότι, εκτός αυτών, ο Μόσλυ με το στακάτο ύφος που θυμίζει Graham Greene (μία από τις επιρροές που ο συγγραφέας έχει παραδεχθεί) και την αργκό των μαύρων -αρκετά εκλεπτισμένη στα σημεία- παρεμβάλλει και ζητήματα ηθικής και δικαιοσύνης. Ένα από αυτά είναι η συμμετοχή ή όχι στα γεγονότα - ανάμεσα στα τόσα θύματα, τον παραλογισμό της βίας, τον άκρατο ρατσισμό και τον άδικο θάνατο ο Ίζυ προσπαθεί πολύ να διατηρήσει την ψυχραιμία του ενώ θέλει απλώς να αφεθεί στα οργισμένα αντανακλαστικά του. Τούτη η εσωτερική πάλη του Ίζυ προέρχεται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, από την ίδια αντίδραση του πατέρα του στη εξέγερση του Watts η οποία φαίνεται πως ευθύνεται για τις ισορροπίες που εντέλει κρατά ο συγγραφέας και κάνουν το "Little Scarlet" κάτι παραπάνω από ακόμη-ένα-νουάρ· αν και γι' αυτό (τον όρο "νουάρ") έχω κάποιες ενστάσεις - ο Μόσλυ δεν καταγραφει μόνο την μαύρη ή την άσπρη πλευρά της εξέγερσης αλλά και τα πολλά άλλα χρώματα κι αποχρώσεις που έχει ο ρατσισμός - αυτό μοιάζει να υποδηλώνουν και τα υπόλοιπα βιβλία της σειράς με πρωταγωνιστή τον Ίζυ τα οποία διαθέτουν από ένα χρώμα στον τίτλο τους. 

Ένας φόνος σε 51 μικρά κεφάλαια με ρέουσα, γοργή αφήγηση· συν μια σφιχτοδεμένη γλώσσα με θαυμάσιες, ασυνήθιστες μεταφορές· συν ένας ήρωας με συναισθηματική νοημοσύνη, χαρακτήρα κι ετοιμότητα - όλα τούτα συνθέτουν ένα επιτυχημένο μυθιστόρημα. Θα αρκούσε να πω μόνο αυτό αλλά δυστυχώς δεν αρκεί - μισό αιώνα μετά την εξέγερση στο Watts, το να έχεις σκούρο χρώμα δέρματος εξακολουθεί να είναι πολύ δύσκολο. Έως αβίωτο (βλ. 1 & 2). Το Little Scarlet, λοιπόν, διαβάζεται όχι μόνο για την απόλαυση που σού δίνει ως ένα πολύ καλό μυθιστόρημα που "τυχαίνει" να είναι αστυνομικό, αλλά και ως υπενθύμιση πως η δικαιοσύνη, όπως αποδεικνύει ο άτυχος Θίοντορ Στάινμαν στις πρώτες κιόλας σελίδες του μυθιστορήματος, δεν είναι κάτι απλό.  Και σίγουρα δεν έχει χρώμα.

Σημειώσεις: Από αυτό ακριβώς το κλίμα, των πολιτικών διεκδικήσεων των μαύρων στην δεκαετία 1960, προέκυψε η ιδέα της διαδικαστικής δικαιοσύνης (Procedural Justice) η οποία μόλις πρόσφατα έχει αρχίσει να εφαρμόζεται. Αφορά στην επίλυση διαφορών και την διανομή πόρων και βασίζεται στην παρατήρηση του κοινωνικού ψυχολόγου Tom R. Tyler ότι οι άνθρωποι υπακούν στους νόμους όταν υπάρχει εμπιστοσύνη σε εκείνους που αποδίδουν δικαιοσύνη - ένας παραβάτης, με άλλα λόγια, είναι πολύ πιθανό να εφαρμόσει τον νόμο που του επιβάλλει το δικαστήριο και να απέχει από κάθε παράνομη πράξη στο μέλλον εάν αισθανθεί ότι του συμπεριφέρονται με σεβασμό και εντιμότητα, ασχέτως με την απόφαση του δικαστή. // Η πρώτη φωτογραφία απεικονίζει λεπτομέρεια από τοιχογραφία-γκράφιτι των Αμερικανών El Mac, Kofie και Retna που βρίσκεται στους δρόμους του Χόλλυγουντ. Η δεύτερη εικόνα είναι λεπτομέρεια από το εξώφυλλο του βιβλίου ενώ η φωτογραφία που ακολουθεί είναι από τις ημέρες της εξέγερσης - οι μαύροι της περιοχής που περνούσαν μέσα από την πολεμική ζώνη συνεννοούνταν με το σήμα της νίκης: ένα δάχτυλο σήμαινε ότι ήσουν από το Watts, δύο από το Compton και τρία από το γειτονικό Willowbrook. Όποιος δεν γνώριζε το σήμα κινδύνευε να βρεθεί άγρια δαρμένος, ακόμη και να θανατωθεί.  To εικαστικό που ακολουθεί αντλήθηκε τυχαία από το διαδίκτυο και ακολουθεί εκείνη του ηθοποιού και συναρπαστικού χορευτή κλακέτας Gregory Hines στον οποίο είναι αφιερωμένο το βιβλίο.

The Maybe

"Είναι κάποιες μέρες που προσπαθώ με κάθε τρόπο να κάνω το μυαλό μου να δουλέψει. Το καλοπιάνω με παρακάλια κι εκείνο με αγνοεί ταπεινωτικά.  Το απειλώ με το φάσμα της ανέχειας κι αυτό μου λέει "Εγώ ποτέ δεν θα πεινάσω". Του τάζω διακοπές κι αυτό μου απαντά "Μα διακοπές κάνω και τώρα". Πάω να το ξεκουνήσω διαβάζοντας κάτι το ωραίον κι αυτό θέλει μόνο να διπλώνει κάλτσες. Το βράδυ, εκείνο κοιμάται μέσα στην αξιοπρέπειά του κι αφήνει εμένα να βολοδέρνω σκεπτόμενη χαμένες μέρες και άλλα παρόμοια χαζά."

Το πιο πάνω απόσπασμα είναι από το "Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας" (Πόλις, 2014), το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο που έγραψε η καταξιωμένη μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου η οποία είχε την οξυδέρκεια, την ετοιμότητα και το συγγραφικό σθένος να καταγράψει μικρές και χιουμοριστικές βινιέτες και σχόλια γα εκείνη την όψη της ζωής που μας διαφεύγει συνεχώς. 

Η συλλογή μάς εισάγει στο flash fiction ή short short story όπως ήταν παλιότερα γνωστό το συγκεκριμένο είδος των διηγημάτων που χαρακτηρίζεται από ακραία συντομία και, όπως παρατηρώ, απότομη αίσθηση συνειδητοποίησης της ιδέας του κάθε μικρο-μικρο-διηγήματος. Αυτό διαπιστώνει κανείς διαβάζοντας τις 7 ενότητες του βιβλίου  μερικές από τις οποίες έχουν επίσης σύντομους κι ευφάνταστους τίτλους, όπως: "Αυτά"  όπου συνηθισμένα αντικείμενα αυτονομούνται· "Αυτοί" όπου τρεις ανθρώπινοι χαρακτήρες λειτουργούν ως άβαταρ του facebook-ικού κόσμου συγκεντρώνοντας μερικές από τις πιο ενοχλητικές παθογένειες (sic) των κοσμικών· "Εντοιχισμένη ενηλικίωση" όπου ξαφνικά η πραγματικότητα ωριμάζει σε αβάστακτο βαθμό και πρέπει να την δεχτείς· "Εκτός λεξικού" όπου η Ζαχαριάδου επινοεί ένα δικό της ξεκαρδιστικό γλωσσάρι που, οφείλω να ομολογήσω, λάτρεψα.  

Κρύωμα και ατέλειωτες δουλειές. Συναγχωμένη. 
Διαπληκτρισμός, ο: Ο γραπτός διά πληκτρολογίου σκυλοκαβγάς στο facebook.
Βροχάδην: Η γελοιωδώς ατσούμπαλη τρεχάλα προκειμένου να μη γίνεις μούλια από τη βροχή και να μην πατάς σε λακκούβες, με αποτέλεσμα να γίνεσαι μούλια και να πατάς σε όλες τις λακκούβες. 
Ραφιάνος: Ο άνθρωπος που πρώτη (και ενίοτε μοναδική) έγνοια του μόλις μπει σε ένα ξένο σπίτι είναι να διατρέξει ενδελεχώς τα ράφια της βιβλιοθήκης αναζητώντας φίλους. Ανάλογα με τα αποτελέσματα της έρευνας διαμορφώνεται και η στάση του ραφιάνου απέναντι στον ένοικο του σπιτιού, ως ασφαλέστερο κριτήριο για το ποιόν του. Δίκιο έχει.
 
Στην τελευταία, ωστόσο, ενότητα "Ιστορίες από το Σαχλαμαράν" η Ζαχαριάδου φανερώνει την έφεσή της (και) στην συγγραφή καθώς οι εκτενέστερες ιστορίες, μικρά διηγήματα, τα οποία παραθέτει απομακρύνονται από την σπιντάτη ευφυολογία και αποκαλύπτουν μια διαφορετική, ελαφρώς δραματική και γι' αυτό ενδιαφέρουσα, πρόζα.

Το βιβλίο προέκυψε, όπως γράφει η ίδια η συγγραφέας στο προλογικό σημείωμα της έκδοσης, από μια παράδοξη εξωστρέφεια - "...εδώ και χρόνια που χρησιμοποιώ το facebook, συναντιέμαι κάθε μέρα με το ίδιο ερώτημα στον ΄τοίχο' μου: Τι σκέφτεσαι;"  Σ' αυτό απαντά με τρόπο άκρως πνευματώδη και διατυπώνει τις σκέψεις της για το παράδοξο της ζωής, την τριβή με τις λέξεις και τις επιπτώσεις μιας ανήσυχης γλώσσας στην καθημερινότητα, κάτι που σου επιτρέπει να διαφύγεις στο παράλληλο σύμπαν της σουρεαλιστικής μυθοπλασίας παραμένοντας, ωστόσο, ταυτόχρονα στο παρόν με τους ζωντανούς ανθρώπους και τα χρηστικά αντικείμενά τους.  

"Αγαπώ τα βιβλία και τις ταινίες που, εκεί κάπου στην αρχή τους, μας υπενθυμίζουν τη βασική περί του βίου αλήθεια: "Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας"."   

Η ζωή, όπως έχει πει η Μαργαρίτα Καραπάνου, είναι αγρίως απίθανη και το βιβλίο ετούτο το αποδεικνύει περίτρανα. Όπως και το Παρόν που ακολουθεί - το σήμερα κάνει την  μυθοπλασία να μοιάζει με τον μόνο τρόπο να διαφύγουμε...






Σημειώσεις: Ο τίτλος της ανάρτησης είναι από ομότιτλη performance της Cornelia Parker  με την συμμετοχή της Tilda Swindon. Η εικαστικός, που ασχολείται με το ζήτημα των μεταμορφώσεων της ύλης και την αναγκαιότητάς τους η μη, έχει δημιουργήσει και την εγκατάσταση της φωτογραφίας που έχει τίτλο Mass (Cold Dark Matter: An Exploded View, 1991).

One morning,

when Gregor Samsa woke from troubled dreams, 

he found himself... 

Σημειώση: Η ανάρτηση είναι η εναρκτήρια πρόταση της "Μεταμόρφωσης" του Franz Kafka (στην αγγλική του μετάφραση από τον David Wyllie) ο οποίος σχεδίασε και το σκίτσο. Για την ακρίβεια, πρόκειται για μία από τις βιαστικές "μουντζούρες" που ο συγγραφέας σχεδίαζε στα ημερολόγιά του δίχως την πρόθεση να δημοσιευτούν. Όταν τα γραπτά του τελικά δημοσιεύτηκαν, παρά την θέλησή του, τα σκαριφήματα τούτα κατέληξαν να κοσμούν τα εξώφυλλα των βιβλίων του.