Waiting for

Time Anew

“What did Time smell like? Like dust and clocks and people. And if you wondered what Time sounded like, it sounded like water running in a dark cave and voices crying and dirt dropping down upon hollow box lids, and rain. And, going further, what did Time look like? Time looked like snow dropping silently into a black room or it looked like a silent film in an ancient theater."

              

                                                                                        Ray Bradbury

How do we know where

we ourselves begin or end?

Τα δύο προηγούμενα μυθιστορήματά της την είχαν καθιερώσει στην αναγνωστική μου συνείδηση ως μία εξαιρετική συγγραφέα που γνωρίζει να ερευνά σε βάθος και με ένταση το θέμα της. Στο "Δάσος Σκοτεινό" (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδου – Μεταίχμιο, 2018), το τρίτο μυθιστόρημα της Nicole Krauss που εκδίδεται στα ελληνικά, η συγγραφέας προχωρά σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος και με, επίσης, μεγαλύτερη ένταση στην εξερεύνηση των προσωπικών ρωγμών, των οικογενειακών πλαισίων και των θρησκευτικών επιβολών. Καταλύτης όλων, η λειτουργία της συγγραφής. 

Δύο είναι οι βασικοί πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος. Η Νικόλ, μία συγγραφέας στην τέταρτη δεκαετία της ζωής της που περνά την κρίση της μέσης ηλικίας σε πολλά πεδία –στην συζυγική συμβίωση, στον ρόλο της ως μητέρα και την συγγραφική της συνέχεια. Και ο Τζούλιους Έπστιν – ένας 68χρονος μεγαλοδικηγόρος του Μανχάταν που νιώθει μία υφέρπουσα υπαρξιακή ανησυχία την οποία δεν μπορεί να προσδιορίσει και η οποία παίρνει τεράστιες διαστάσεις μετά τον διαδοχικό θάνατο των γονιών του. Ανίκανοι να βρουν την οποιαδήποτε ισορροπία ή παρηγοριά στις συνήθεις ασχολίες τους –έρωτα, συσσώρευση πλούτου και εξουσίας, συγγραφή– οι δύο πρωταγωνιστές  παρατούν τα πάντα πίσω τους και κατευθύνονται, με έναν ενστικτώδη και ψυχαναγκαστικό τρόπο, στο Χίλτον του Τελ Αβίβ μιας και το ξενοδοχείο έχει καίρια σημασία για την ζωή και των δύο. 

Στην συνέχεια, ο καθένας τους θα βρεθεί χωρίς να το θέλει υπό την προστασία θλιβερών κι επίμονων μεντόρων που τους υπόσχονται να τους μεταφέρουν σε υψηλότερα πνευματικά επίπεδα. Από τη μια, ο ραββίνος Κλάουσνερ προσπαθεί να πείσει τον Έπστιν  ότι είναι απόγονος του βασιλιά Δαβίδ και να τον μυήσει στον εβραϊκό μυστικισμό. Από την άλλη, ο Ελιέζερ Φρίντμαν, ένας συνταξιούχος καθηγητής λογοτεχνίας που ίσως έχει δεσμούς με την Μοσάντ, εμπιστεύεται στην Νικόλ –μάλλον, της επιβάλλει με την επιμονή του– το μεγαλόπνοο σχέδιό του: η διαπρεπής συγγραφέας να αφιερωθεί ψυχή τε και σώματι στα ανέκδοτα γραπτά του Φραντς Κάφκα και να γίνει έτσι η λογοτεχνική κληρονόμος του. 

Οι δύο ιστορίες εκτυλίσσονται παράλληλα στην αφήγηση, με κεφάλαια που εναλλάσσονται. Στη μία, ο Τζούλιους Έπστιν αφού εγκαταλείψει το Χίλτον, θα μείνει αναγκαστικά στον ξενώνα του ραββίνου Κλάουσνερ. Όταν ξεφεύγει από εκεί, νοικιάζει ένα άθλιο μικρό διαμέρισμα και προσπαθεί να επανεξετάσει τα πράγματα ενώ παράλληλα, αναλαμβάνει την παραγωγή μίας κινηματογραφικής ταινίας με θέμα τον βασιλιά Δαβίδ. Στην άλλη, η Νικόλ ακολουθεί τον καθηγητή Φρίντμαν: στην αρχή να παίρνει τα χειρόγραφα του τσέχου συγγραφέα από τα χέρια της κόρης της ερωμένης του και μετά να κατευθύνεται προς μία αδιευκρίνιστη συνάντηση. 

Οι δύο πρωταγωνιστές, ωστόσο, δεν συναντιούνται κι αυτό είναι εντελώς συμπτωματικό σε ένα μυθιστόρημα όπου το καθετί έχει το αντίστοιχό του στην σημειολογία του εβραϊσμού και τις μεταφυσικές ανησυχίες που εκφράζει. Με την έννοια αυτή, τo "Δάσος Σκοτεινό" είναι μία περιήγηση στις εβραϊκές δοξασίες. Και στην εβραϊκή πνευματική και λογοτεχνική σκηνή, επίσης – από την περιπλάνηση των αρχαίων Ισραηλιτών στην έρημο έως τα πολυσύμπαντα του Ντεκάρτ, τον Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, τον Σπινόζα και την ερημωμένη ιδιοκτησία του Φραντς Κάφκα. Ο οποίος Κάφκα εντέλει αναδεικνύεται ένας άτυπος πρωταγωνιστής του βιβλίου καθώς είναι κομβικό θέμα της αφηγήτριας. Σύμφωνα, λοιπόν, με τις πληροφορίες του καθηγητή, ο Κάφκα δεν πέθανε στην Πράγα το 1924 και δεν έχει ενταφιαστεί εκεί αλλά αυτό ήταν το πρόσχημα για να δραπετεύσει από το σπίτι των γονιών του και να μεταφερθεί μυστικά στην  (υπό Βρετανική Εντολή) Παλαιστίνη. Αυτή είναι μία παραδοσιακή μεν, ξεπερασμένη δε άποψη των Εβραίων που θέλει τον Κάφκα να είναι ένας δυστυχής υπαλληλίσκος που περνούσε τις μέρες του σφραγίζοντας και προωθώντας έγγραφα ενώ το μόνο που ήθελε ήταν να γράφει. Στην πραγματικότητα, όμως, ο Κάφκα ήταν ένας ανώτερος υπάλληλος και κάποιοι μελετητές τον περιγράφουν ακόμη και ως αρχι-γραφειοκράτη ερωτευμένο με τον γραφειοκρατικό μηχανισμό και όχι μία χαμένη ψυχή σε αναζήτηση καταφυγίου, φυσικού ή μεταφυσικού.  Πίσω στο μυθιστόρημα, ο καθηγητής  πληροφορεί την Νικόλ πως ο Κάφκα έζησε στην Παλαιστίνη με το ψευδώνυμο Άνσελ Πέλεγκ ως κηπουρός σε ένα κιμπούτζ· αργότερα μετακόμισε στο Τελ Αβίβ και κατόπιν στην έρημο όπου πέθανε ήσυχα το 1956. Τέλος της εξηγεί  ότι η Παλαιστίνη ήταν το μόνο μέρος που ήταν "unreal όσο η λογοτεχνία", κι έτσι βόλευε τον Κάφκα ο οποίος ένιωθε ότι υπήρχε μόνο μέσα στην unreality της λογοτεχνίας.  

H αμφισβήτηση των ορίων της μυθιστορηματικής αφήγησης είναι η επίμονη αναμέτρηση της Νικόλ με τον εαυτό της.  Έχοντας συνειδητοποιήσει τις ρεαλιστικές διαστάσεις της "δύναμης του έρωτα" και της "αξιοπιστίας της αφήγησης" προσπαθεί να αντικαταστήσει αυτή την αίσθηση  της απομάγευσης θολώνοντας τα όρια μεταξύ αφήγησης και πραγματικότητας – σε όλο το κείμενο υπάρχουν διάσπαρτα αληθινές καταστάσεις της ζωής της Κράους: από το όνομα της πρωταγωνίστριας έως τα συζυγικά προβλήματα, την διάσταση και το διαζύγιό της, και το συγγραφικό μπλοκ – το "Δάσος..." είναι το πρώτο βιβλίο που εκδίδει η Κράους σε επτά χρόνια. Η συγγραφέας βέβαια υποστηρίζει σε συνέντευξή της ότι η Νικόλ δεν είναι αυτή. Ακόμη και ο δεικτικός τίτλος του βιβλίου, που θα μπορούσε να παρεξηγηθεί, βασίζεται σε στίχους του Δάντη, όπως η ίδια διευκρινίζει στην τελευταία σελίδα της έκδοσης. Ωστόσο, ακόμη κι εκεί, τα όρια μεταξύ ρεαλιστικής γραφής και πραγματικότητας παραμένουν δυσδιάκριτα. Γι' αυτό δεν μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα αν πρόκειται για ένα αυτοαναφορικό βιβλίο ή σκέτη μυθοπλασία.

Οι εμμονές και οι φόβοι. Η έλλειψη, η μοναξιά, το ανεκπλήρωτο και ο θάνατος – μερικά από τα γνώριμα θέματά της Κράους είναι κι εδώ παρόντα. Ωστόσο, αυτή τη φορά, το μυθιστόρημα είναι εντυπωσιακά εσωστρεφές κυρίως λόγω της ενδοσκόπησης των δύο πρωταγωνιστών και της ριζικής τους αμφισβήτησης των πάντων. Η Νικόλ αμφισβητεί την λειτουργία και τους κανόνες της συγγραφής και τον εαυτό της ταυτόχρονα – μετά από μια περιπέτεια με τον ισραηλινό στρατό, καταλήγει στο ερημωμένο σπίτι του Κάφκα όπου ξεκινά να γράφει κάτω από άθλιες συνθήκες και άρρωστη ενώ μετά από ένα αδιευκρίνιστο διάστημα, και ούσα σε άσχημη κατάσταση, επιστρέφει στην οικογένεια και τα παιδιά της. Και ο  Έπστιν, τα φυσικά όρια του κόσμου του – χωρίζει την σύζυγό του, χαρίζει πολύτιμα αντικείμενα σε φίλους, σκέφτεται διάφορα σχέδια για να εξανεμίσει την περιουσία του, είναι ένα βήμα πριν την γενναία χρηματοδότηση ενός τεραστίων διαστάσεων άγαλμα, χρηματοδοτεί την δημιουργία ενός δάσους σε μια άγονη βουνοπλαγιά στην έρημο κι ενώ συμμετέχει στην παραγωγή μίας ταινίας χάνεται στην συνειδησιακή του αναζήτηση φορώντας το στέμμα του κινηματογραφικού κοστουμιού του Δαβίδ. 

Η Νικόλ Κράους παραμένει μία συγγραφέας που δεν σου δίνεται εύκολα, με μία ανάγνωση.  Αυτό ισχύει και στο "Δάσος Σκοτεινό" – μία μεταμυθοπλασία που δίνει το στίγμα της συγγραφικής και στοχαστικής δεινότητάς της καθώς σε τούτο το μυθιστόρημα ερευνά πεδία βαθύτερης εννοιολογικής σημασίας με την επιδεξιότητα και την ευφυΐα ενός Μαγκρίτ. Αξιέπαινη προσπάθεια. Ωστόσο θα ήθελα να έχει κάτι από τους καταλύτες των προηγούμενων έργων της – θέρμη, τρυφερότητα και χιούμορ.










Σημειώσεις: Ο τίτλος της ανάρτησης είναι στίχος του αμερικανού Forrest Gander από την πρόσφατη ποιητική συλλογή του. Το πρώτο εικαστικό είναι ένα Άτιτλο (Μέρος 1/7) της Bridget Riley ενώ το δεύτερο μία προσωπογραφία του Franz Kafka από τον Andy Warhol. Ακολουθεί το Εν Λευκώ  του René Magritte. Η φωτογραφία της συγγραφέως από το Granta. 

 Ετούτες τις γιορτές...

Κρατήστε σαν φυλαχτό κάθε τι που δίνει χαρά 
σε σας και τους γύρω σας·

Κάθε αγαπημένη φιλία 

που σας μεταδίδει τις γεύσεις και
την πληρότητα ενός χριστουγεννιάτικου δείπνου. 

·

Καλά Χριστούγεννα! 

Ο χρήσιμος 

ελεύθερος χρόνος

κι ένα ψάρι

Ο "ελεύθερος χρόνος", το "ελεύθερο παιχνίδι" και η "εξερεύνηση" ακούγονται, και πρέπει να είναι, τρομακτικά για τους γονείς. Όπως, επίσης, και ο γονεϊκός τους ρόλος. Δεν μπορώ να εξηγήσω αλλιώς το πόσα βιβλία "χρήσιμης/πρακτικής"  θεματολογίας υπάρχουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Παρατηρώ εδώ και καιρό πως το κάθε ένα από αυτά ανταποκρίνεται σε πολύ συγκεκριμένες ανάγκες τους που έχουν να κάνουν με το μεγάλωμα των παιδιών: βιβλία για να φάει το παιδί το φαγητό του, για να πλένει τα χέρια και το σώμα του, για το νεογέννητο αδελφάκι, για την πρώτη μέρα στο σχολείο, για το πόσο μεγάλη είναι η αγάπη της μαμάς, κ.λπ. Όλα έχουν τις αντίστοιχες πολύχρωμες εικόνες και όμορφα λόγια, και είναι πράγματι χρήσιμα διότι, καταρχάς, συνδέουν τους νεαρούς αναγνώστες με τον γύρω κόσμο τους. Όσο βολικά, όμως, κι αν είναι τα συγκεκριμένα βιβλία για τους γονείς πόσο συμβατά είναι με την ανάπτυξη των ενδιαφερόντων των παιδιών και της περιέργειάς τους; Πόσο κατάλληλα είναι, εντέλει, για την καλλιέργεια της φαντασίας, της γλώσσας και του πνεύματος του παιδιού; 

Μία απάντηση βρίσκεται σε ένα παιδικό βιβλίο που δεν έχει καθόλου την ωφελιμιστική ή διδακτική γνώση που συναντούμε σε αρκετά του είδους. Εμπεριέχει, όμως, αρκετά περιπετειώδη στοιχεία: αγωνία, φαντασία και υπέρβαση της πραγματικότητας· τεχνολογία, εφευρέσεις και μικρές σκανταλιές· πιθανά μυστικά, κακοποιούς και υπερδυνάμεις. Στο "Τελικά θα γράψουμε τεστ;" (Ψυχογιός, 2018) όλα αυτά, όπου ο Βασίλης και ο Αργύρης, βρίσκουν τρόπο να μάθουν εάν και πότε θα γράψουν το επόμενο τεστ – με το πρωτοποριακό τάμπλετ του αδελφού του Αργύρη μπαίνουν στο μυαλό της δασκάλας τους για να δουν τί σκέφτεται. Αυτό, όμως, που οι δύο φίλοι βλέπουν είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που περιμένουν από την κυρία Περσεφόνη, και όχι μόνο ξαφνιάζονται αλλά βρίσκονται να παρακολουθούν στενά μια ληστεία και να μην μπορούν να αντιδράσουν. 

Η εκφραστική εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια ζωνταντεύει διάφορες σκηνές της ιστορίας με τρόπο που διευκολύνει την ανάγνωσή της αν και το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα, ούτως ή άλλως – το κείμενο δεν είναι μεγάλης έκτασης και έχει αρχή, μέση και τέλος· έξυπνους  διαλόγους και γλώσσα ρέουσα, αντίστοιχη της ηλικίας των παιδιών που απευθύνεται (περίπου 7-8 ετών), με σταθερό ρυθμό στην αφήγηση. Η πλοκή δημιουργεί αγωνία στους μικρούς αναγνώστες που διατηρείται μέχρι την τελευταία πρόταση η οποία είναι ερωτηματική. Και η οποία, ασφαλώς, μένει αναπάντητη. Τώρα που το ξανασκέφτομαι, το μικρό ετούτο βιβλίο της Ελένης Γεωργοστάθη έχει όλες τις αρετές, ακόμη και τις ανατροπές, ενός μυθιστορήματος για ενήλικες ενώ, παράλληλα, καλλιεργεί στους μικρούς αναγνώστες την αίσθηση της ανάγνωσης και την έξαψη της παρακάτω σελίδας. 

Μία δεύτερη απάντηση δίνει ένα βιβλίο της σύγχρονης γαλλικής παιδικής λογοτεχνίας. Στο  “Να ένα ποίημα που γιατρεύει ψάρια” (μτφρ. Αργυρώς Πιπίνη – Μικρή Σελήνη, 2018 - θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο) παρακολουθούμε τον μικρό Άρθουρ στην προσπάθειά του να διασκεδάσει την ανία του φίλου του - ενός κόκκινου ψαριού. Όταν ρωτά την μητέρα του τι να κάνει, εκείνη τον συμβουλεύει να πει στον φίλο του ένα ποίημα. Μα ο Άρθουρ δεν ξέρει τί είναι αυτό το ποίημα, ούτε που θα το βρει. Έτσι αρχίζει το ψάξιμο και η αναζήτηση μέσα στο σπίτι αλλά κι έξω, στην γειτονιά.

Το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί μία  εισαγωγή στην ποίηση καθώς βοηθά τα μικρά παιδιά να κατανοήσουν την έννοια του ποιήματος, την πολιτιστική του δύναμη και  την διαδικασία  της σύνθεσης που προηγείται πριν το δουν τυπωμένο σε μια σελίδα. Με ενθουσίασε ο λυρικός κι ολιγόλογος τρόπος που ο γάλλος ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Jean-Pierre Siméon δίνει την ερμηνεία του ποιήματος – ένα μωσαϊκό με τις σκέψεις και τα βιώματα πολλών διαφορετικών ανθρώπων: ενός ρομαντικού ποδηλατά, μίας ρεαλίστριας φουρνάρισσας, ενός γηραιού μετανάσταση που ποτίζει με αφοσίωση τα ροδόδεντρά του, της μοντέρνας γιαγιάς του Άρθουρ και του παππού του που είναι ερασιτέχνης ποιητής. Ακόμη κι ενός εκφραστικού καναρινιού με το όνομα Αριστοφάνης. 

Όλο το κείμενο είναι τόσο γοητευτικό που ακόμη και οι ενήλικες, που θα το διαβάσουν στα πολύ μικρά παιδιά τους, θα μπουν στον πειρασμό να βάλουν την ιστορία σε εφαρμογή. (Το δοκίμασα και "λειτουργεί" απίστευτα όμορφα). Το βιβλίο έχει μια θεαματική ιμπρεσιονιστική εικονογράφηση  από τον Olivier Tallec και την φήμη ότι είναι  ο νέος “Μικρός Πρίγκιπας” – υπερβολικός χαρακτηρισμός, ωστόσο, η ιστοριούλα του μικρού που ψάχνει να βρει ένα ποίημα για τον φίλο του αποπνέει  μια εξίσου ονειρική αίσθηση απλότητας και σοφίας με το κλασικό κείμενο.

Καθώς έγραφα ετούτη την ανάρτηση σκεφτόμουν ένα αξίωμα που εμείς, οι μεγάλοι, το ξεχνούμε: όταν τα παιδιά εκτείθενται συνεχώς σε κάτι συγκεκριμένο, με λιμνάζον θέμα και στοχευμένα πρακτικό αποτέλεσμα, στο τέλος θα καταλήξουν, εντελώς εύλογα, να χάσουν τον ενθουσιασμό τους γι΄αυτό το κάτι. Κι εφόσον μιλάμε για το βιβλίο και την ανάγνωση, συνακόλουθα και μακροπρόθεσμα, αναφερόμαστε και στην γνώση/μάθηση και στην συνολική οντότητα του παιδιού. Γι' αυτό θεωρώ ζωτικής σημασίας τα "άχρηστα" βιβλία, εκείνα δλδ που δεν είναι εικονογραφημένες οδηγίες χρήσεως αλλά δίνουν τον χώρο –και την ευχαρίστηση– στα παιδιά να εξερευνήσουν τους εαυτούς τους, δλδ τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους, τις αισθήσεις τους, τις δυνατότητές τους, τις επιλογές τους. Να εκφράσουν την ύπαρξή τους, με άλλα λόγια, να επικοινωνήσουν – να στοχαστούν, για παράδειγμα, και να γράψουν το δικό τους ποίημα· ή να σκεφτούν μία άλλη τροπή για την πιο πάνω ιστορία των δύο φίλων. 

Η πραγματική λογοτεχνία έχει αρκετά οφέλη, όχι όμως φανερά αμέσως. Και το πιο σημαντικό από αυτά συντίθεται σταδιακά κι εμφανίζεται ολοκληρωμένο σε βάθος χρόνου – η καλλιεργημένη και ισορροπημένη προσωπικότητα ενός ενηλίκου. Ο Nuccio Ordine το έχει θέσει σε ανώτερο επίπεδο κι ευρύτερη κλίμακα ωστόσο τα δύο πιο πάνω βιβλία (και τα παρόμοιά τους) βάζουν τις βάσεις γι' αυτό με έμπνευση, την αβίαστη παιδικότητά τους και τις απαραίτητες δόσεις χιούμορ και στοχαστικότητας. Είναι στην ουσία τους βιβλία που διαμορφώνουν πραγματικά ελεύθερα πνεύματα, δηλαδή, ανθρώπους.











Σημειώσεις: Το πορσελάνινο βάζο με την μορφή τσαλακωμένης χαρτοσακούλας (Crinkle Bag Porcelaine Vase) είναι δημιουργία του ιάπωνα κεραμίστα Makoto Komatsu. Οι δύο επόμενες εικόνες είναι από την εικονογράφηση των βιβλίων. 

Is not this

a true autumn day? 

“...that season of peculiar and inexhaustible influence on the mind of taste and tenderness – that season which has drawn from every poet worthy of being read some attempt at description, or some lines of feeling.” 

Jane Austen
(Persuasion)

Μετά το τέλος της γης

Η ζωή του το ίδιο μυθιστορηματική με την πεζογραφία του: μεγαλωμένος σε ορφανοτροφείο, με ελλειπή εκπαίδευση αλλά λαμπρό μυαλό και δίγλωσσος από πολύ μικρή ηλικία, ο Andreï Makine γράφει λογοτεχνία με τους όρους των κλασικών. Αν και τα βιβλία του μεταφράστηκαν στα ελληνικά από νωρίς, πέρασαν απαρατήρητα και μόλις το 2014 γνώρισε ξαφνική και "μαζική" επιτυχία με την έκδοση του "Η ζωή ενός άγνωστου άντρα".  Ακόμη κι αυτό όμως είναι δυσεύρετο, αν όχι εξαντλημένο. Το κενό ετούτο αναπληρώνει το "Αρχιπέλαγος μιας καινούργιας ζωής" (μτφρ. Γιάννης Στρίγκος – Utopia, 2017), ένα σχεδόν polar μυθιστόρημα – σχεδόν, διότι εκτός από το πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο του βιβλίου που περικλείει ο ορισμός, συμπεριλαμβάνει οικολογικές και υπαρξιακές ανησυχίες με φιλοσοφικούς στοχασμούς. 

Το μυθιστόρημα ξεκινά με τον αφηγητή να ιστορεί τα εφηβικά του χρόνια και πως, στο Λύκειο, τον έστειλαν στα σύνορα της ανατολικής Σιβηρίας με αποστολή να ερευνήσει και να καταγράψει την γαιωδεσία του τόπου. Ο νεαρός φτάνει στην πόλη Τουγκούρ και αφού τακτοποιείται ξεκινά την εργασία του. Μία μέρα, καθώς παρατηρεί την άφιξη του ελικοπτέρου –το μοναδικό μέσο συγκοινωνίας της περιοχής–, την προσοχή του τραβά ένας απόμακρος άντρας που κατέβηκε και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για να εξαφανιστεί χωρίς να τον δει κανείς. Ο νεαρός βιαζόταν να δώσει μια ταυτότητα σ΄εκείνον τον άνθρωπο κι έτσι τον ακολουθεί στην τάιγκα φροντίζοντας να μην γίνει αντιληπτός. Γίνεται όμως κι έτσι  γνωρίζει τον άγνωστο – είναι ο Πάβελ Γκάρτσεφ ο οποίος, όταν διαπιστώνει το πόσο άκακος είναι εντέλει αυτός που τον καταδιώκει, του διηγείται την ιστορία του.  

Το 1952 ο Πάβελ διατάσσεται μαζί με άλλους τέσσερις στρατιωτικούς να συλλάβουν ζωντανό έναν δραπέτη που διαφεύγει στην τάιγκα. Είναι η περίοδος που ο ψυχρός πόλεμος βρίσκεται σε δυναμική φάση: η παράνοια και οι θεωρίες συνομωσίας στο απώγειό τους,  ο Πόλεμος της Κορέας έχει ήδη ξεσπάσει ενώ στις δύο επικράτειες εντείνονται οι πυρηνικές δοκιμές· γι' αυτό οι άντρες περνούν πρώτα από μία παράλλογη, όχι απλώς σκληρή, εκπαίδευση που περιλαμβάνει και την επιβίωση σε περίπτωση επίθεσης με πυρηνικά όπλα. Αφού ανταπεξέρχονται, ο Διοικητής Μπουτόφ, ο ανθ/γός Ρατίνσκι, ο υπολοχαγός Λούσκας και οι (αν θυμάμαι καλά) οπλίτες Μαρκ Βασίν με τον σκύλο του Άλμαζ και Πάβελ Γκάρτσεφ ξεκινούν την καταδίωξη του δραπέτη.  Επί έναν σχεδόν μήνα οι πέντε άντρες ακολουθούν τα ίχνη του φυγά στην τάιγκα χωρίς ωστόσο να μπορούν να τον συλλάβουν – σε όλη την διάρκεια της πορείας, αν και τον πλησιάζουν σε απόσταση αναπνοής, εκείνος είναι πάντα ένα βήμα μπροστά – πολύ ευέλικτος κι "ετοιμοπόλεμος" ο δραπέτης στήνει παγίδες που του επιτρέπουν να ξεφεύγει αλλά και να τραυματίζει τους διώκτες του.

Κάποια στιγμή, η τριμελής πλέον ομάδα εγκλωβίζει τον δραπέτη σε μια συστοιχία λόφων, τον  πυροβολεί (παρά τις αυστηρές οδηγίες για το αντίθετο) και προσπαθώντας να τον συλλάβει, οι άντρες ανακαλύπτουν ότι πρόκειται για μία γυναίκα – μία ιθαγενή της αυτόχθονης φυλής Νεγκιντάλτσι. Η Ελκάν, στην προσπάθειά της να διαφύγει τραυματίζει τον Ρατίνσκι που εγκαταλείπει με την σειρά του την ομάδα. Μετά τον τραυματισμό και του Βασίν, λίγο αργότερα, απομένει μόνος ο Πάβελ με το τροποποιημένο όπλο του Βασίν και την κρυφή οδηγία του να βοηθήσει την γυναίκα να ξεφύγει. Ο Πάβελ συνεχίζει την καταδίωδη αλλά ο χειμώνας έχει αρχίσει την επέλασή του και το πολικό, κυριολεκτικά, κρύο τον ακινητοποιεί. Είναι η στιγμή που αντιστρέφονται οι όροι – η επιβίωσή του εξαρτάται από τις προθέσεις της Ελκάν η οποία, παρόλα αυτά, φροντίζει να φτάσουν στην ακτή του αρχιπελάγους των νήσων Σαντάρ. Εκεί ο Πάβελ συνειδοτοποιεί πως με μία μόνο κίνησή του μπορεί να αλλάξει ζωή και από τον παραλλογισμό του σταλινισμού να βρεθεί στον επίγειο παράδεισο. 

Ο Πάβελ συνεχίζει να αφηγείται στον νεαρό τον τρόπο που επιστρέφει στο στρατόπεδο αφού πρώτα έχει καταστρώσει το πλάνο  της διαφυγής του στην περίπτωση που αποδειχθούν αληθινοί οι φόβοι του – ότι θα του φορτώσουν την αποτυχία της αποστολής και θα του επιβληθούν οι αντίστοιχες βαριές ποινές. Αυτός ήταν και ο αρχικός λόγος που τον επέλεξαν για την αποστολή, όπως του είχε εξηγήσει ο Βασίν – να είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος. Και πράγματι, έτσι συνέβη.

Μετά από τρεις ημέρες πορείας και αφήγησης, οι δύο συνοδοιπόροι πλέον (ο Πάβελ και ο αφηγητής) θα φτάσουν στις όχθες του αρχιπελάγους Σαντάρ όπου και θα αποχαιρετιστούν. Η αφήγηση κατόπιν θα μεταφερθεί στο κοντινό παρόν όπου ο αφηγητής μάς λέει ότι επέστρεψε στην Άπω Ανατολή τον Αύγουστο του 2003, σαράντα χρόνια μετά τη συνάντησή του με τον Πάβελ Γκόρτσεφ, γιατί ήταν η τελευταία ευκαιρία του να ξαναδεί το παρελθόν και τους δύο Ροβινσώνες εν ζωή, λίγο-πολύ άθικτους ακόμη. 

Ο Αντρέι Μακίν γράφει όμορφη, εντυπωσιακή πεζογραφία χρησιμοποιώντας απλή δομή – μία εκτενής ιστορία εγκιβωτισμένη στην αρχική αφήγηση. Αυτό έχει καταλογιστεί ως ένα αρνητικό στοιχείο των μυθιστορημάτων του. Στο "Αρχιπέλαγος..." υπήρξαν επιπλέον σχόλια ότι είναι ανακριβές, μεταξύ άλλων, για την ευκολία που τόσοι εκπαιδευμένοι στρατιωτικοί δεν μπορούσαν να πιάσουν έναν φυγά και για την ευκολία που αυτός ξέφευγε. Θα ευσταθούσε κάθε τέτοιος ισχυρισμός εάν επρόκειτο για ένα ρεαλιστικό θρίλερ ή ένα ρεπορτάζ από εμπόλεμη περιοχή. Πρόκειται ωστόσο για μυθοπλασία κι αυτό εμπεριέχει εξ ορισμού την ασάφεια των ορίων μεταξύ γραπτού και πραγματικότητας. 

Περισσότερο από τα γεγονότα και την ακριβή χρονολόγησή τους, ο Αντρέι Μακίν ενδιαφέρεται για τις ψυχολογικές αποχρώσεις της διάθεσης των χαρακτήρων του. Δεν τον έχουν χαρακτηρίσει άδικα γάλλο Τσέχωφ –  δείχνει κατά στάγδην στοιχεία των ατόμων τα οποία μόνο προς το τέλος αποκαλύπτουν κι ολοκληρώνουν την εικόνα τους. Έχοντας στο νου μου  την Βέρα του, έναν από τους πιο συγκλονιστικούς γυναικείους χαρακτήρες της λογοτεχνίας, μπορώ να το βεβαιώσω. Η Ελκάν, αν και αφανής πρωταγωνίστρια, έχει την ίδια σύσταση.  Όπως και οι  αντρικοί χαρακτήρες στο προσκήνιο – η στενή, καθημερινή, συμβίωσή τους, τα απρόοπτα γεγονότα της φύσης και η πλήρως κομματικοποιημένη πραγματικότητα φέρνουν σταδιακά στην επιφάνεια  δομικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους: την νευρικότητα και τις ηγετικές φιλοδοξίες του Λούσκας, τα βαθιά ριζωμένα συμπλέγματα του Ρατίνσκι και τις σχέσεις του με τους Γερμανούς κατακτητές· την σιωπηρή κατανόηση και την εξισορροποιητική εξουσία που ασκεί ο Μπουτόφ και την μυστική σύμπνοια των Βασίν και Γκάρτσεφ.   

Θα ήθελα να μπορούσα να το διαβάσω στο πρωτότυπο – τα ελάχιστα γαλλικά που ξέρω με κάνουν να πιστεύω ότι ο Μακίν γράφει τέλειες συντακτικά προτάσεις. Η γραφή του μου θύμησε την αυστηρή δεξιοτεχνία του Ivan Bunin. Όπως και η γλώσσα του – σαν το "μπροκάρ του Μπούνιν" είναι πλούσια και με λεπτές αποχρώσεις και διαβαθμίσεις, μεστή και δυναμική. Μεταδίδει με άνεση την αίσθηση του αχανούς αρκτικού δάσους όσο και των ψυχικών/ηθικών ενδοιασμών που βαραίνουν τον Πάβελ – πόσο ευφυές η προσωποποίησή τους σε "πάνινη κούκλα". Η αφήγησή του πολύ σταθερή στον ειρμό της, με λιτές ποιητικές εκφράσεις που αφήνουν να αναδυθεί ένας στοχαστικός ρομαντισμός κάτι που, αν και προσωπικά μου αρέσει, υπονομεύει  ελαφρώς το μυθιστόρημα. Ωστόσο, δεν είναι το είδος εκείνο της νοσταλγίας που επικαλούνται οι περισσότεροι εκπατρισμένοι – ένα μαράζι για την μητέρα-πατρίδα που οδηγεί σε μελοδραματικές δηλώσεις οι οποίες φανερώνουν μιαν έντονη, ενδόμυχη, νοσταλγία για επιστροφή. "Δεν άφησα εγώ την Ρωσσία, η "δική μου" Ρωσσία με άφησε" λέει σε συνέντευξή του ο συγγραφέας. "Είχε αρχίσει να αλλάζει, να δυτικοποιείται και αυτό γινόταν χειρότερο, όλη η απληστία και η διαφθορά κυριάρχησε και δεν ήταν πια το μέρος που γνώριζα."

Έτσι, αφού υπηρέτησε στο Αφγανιστάν (όπου τραυματίστηκε σε ανατίναξη τανκ) πηγαίνει, το 1987, στην Γαλλία μέσω ενός προγράμματος ανταλλαγής εκπαιδευτικών. Aποφασίζει να μείνει  και να κάνει την συγγραφή επάγγελμά του. Ζητά και του δίνεται πολιτικό άσυλο. Τις δύο πρώτες εβδομάδες κοιμάται σε νεκροταφείο, σε μία κατάσταση που ο ίδιος χαρακτηρίζει "μόνιμη απόγνωση". Αργότερα, μετακομίζει από σοφίτα σε σοφίτα σε κάποιο μεγαλύτερο σπίτι και γράφει συνεχώς. Οι εκδότες, όμως, ακούγοντάς τον να τους παρουσιάζει τα κείμενά του είναι δύσπιστοι – Εφόσον μιλά με προφορά, πρέπει να γράφει και με προφορά.  Ξεχνούσαν βεβαίως τις περιπτώσεις  του Κόνραντ, του Ναμπόκοφ, του Αλεξάκη. Αναγκάζεται να τα παρουσιάσει ως μεταφράσεις και με αυτόν τον τρόπο εκδίδονται τρία, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Το 1995 εκδίδεται το τέταρτο μυθιστόρημά του, με το δικό του όνομα ως συγγραφέα, και αποσπά την ίδια χρονιά τα δύο κορυφαία βραβεία της γαλλικής λογοτεχνίας – το Γκονγκούρ και το Βραβείο Μεντισίς – καθώς και το "μικρό Γκονγκούρ" (δλδ το Goncourt des Lycéens). 

Το "Αρχιπέλαγος..." είναι το πιο πρόσφατο βιβλίο του κι εκδόθηκε το 2016 – την ίδια χρονιά που ο συγγραφέας έγινε δεκτός ως μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Με αυτοβιογραφικά στοιχεία και ιμπρεσσιονιστικό ύφος ο Αντρέι Μακίν αποδίδει με εξαιρετικό τρόπο το zeitgeist –την γενική αίσθηση και το πνεύμα–  του σταλινισμού στην Ρωσία της δεκαετίας του '50 αλλά και της μετεξέλιξής του μέχρι τις αρχές του 21ου αι. Η στιβαρή γραφή του συνδυάζει το πολιτικό και το στρατιωτικό με την επιδίωξη για ευτυχία, και προτάσσει τον έρωτα ως μέσο διαφυγής από το προσωπικό και κοινωνικό αδιέξοδο. Κι όσο παράταιρος κι αν ακούγεται ο τίτλος του βιβλίου για μία νουάρ περιπέτεια καταδίωξης είναι ο κόμβος που συνδέει όλες τις παραμέτρους της αφήγησης.













Σημειώσεις: Η Κολυμά είναι περιοχή της Ρωσικής Άπω Ανατολής όπου στις αρχές του 20ου αι. δημιουργήθηκαν  ορυχεία χρυσού και πλατίνας. Για να λειτουργήσουν στην αρχή χρειάστηκε να εκτοπιστεί εκεί ένας μεγάλος αριθμός φυλακισμένων - η άμεσα διαθέσιμη εργατική δύναμη. Αυτά τα ορυχεία (όπως κι αρκετά άλλα που δημιουργήθηκαν αργότερα) μετατράπηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας καθώς εκεί έστελναν, ακόμη και για ψύλλου πήδημα, τους κάθε είδους αντιφρονούντες. Δεν είναι ένα στρατόπεδο, το Κολυμά, όπως εσφαλμένα αναφέρεται στο βιβλίο, μια κατά τ' άλλα φροντισμένη έκδοση. // Το πρώτο εικαστικό είναι το  L' Yerres, effet du pluie του Gustave Caillebotte που μου έφερε στο νου τις περιγραφές του Μακίν για την τάιγκα. Η φωτογραφία ανήκει στην Sally Mann ενώ το εικαστικό που ακολουθεί είναι το Monk by the Sea του γερμανού τοπιογράφου του Ρομαντισμού Caspar David Friedrich. 

Η αίσθηση της ζωής του 

Ο απαραίτητος κλασικός αυτού του καλοκαιριού ήταν ένας "παραγνωρισμένος" συγγραφέας κι αυτό διότι είναι ήδη στο πάνθεον των κλασικών για ένα φιλοσοφικό παραμύθι. Το έργο, ωστόσο, του Antoine de Saint-Exupéry αν και φαινομενικά σχεδόν μονοθεματικό, είναι πολυπεπίπεδο και ιδιαίτερα αξιόλογο ενώ υπήρξε αρκετά δημοφιλές στην εποχή του. Το "Γη των ανθρώπων" (μτφρ. Δημήτρης Ζορμπαλάς – Ψυχογιός, 2015 είναι μία, καταρχάς, αυτοβιογραφική περιπέτεια. Ουσιαστικά όμως πρόκειται για ένα στοχαστικό μυθιστόρημα που διακρίνεται για την συναισθηματική οξυδέρκεια με την οποία ο γάλλος συγγραφέας συνηθίζει να ερευνά την ανθρώπινη συνθήκη. 

Το βιβλίο ξεκινά με μία αφιέρωση στον Ανρί Γκιγιωμέ, πρωτοπόρο πιλότο και συνάδελφο του Σαιντ-Εξυπερί στην εταιρία αερο-ταχυδρομείου που εργάστηκε ως πιλότος ο συγγραφέας. Η  ιστορία του αποτελεί ένα εκτενές μέρος της αφήγησης καθώς ο Σαιντ-Εξυπερί περιγράφει με συγκρατημένο θαυμασμό την προσπάθεια επιβίωσης του Γκιγιωμέ όταν, κατά την διάρκεια αναγνωριστικής πτήσης προς την Αργεντινή, το αεροπλάνο του έπεσε στις χιονισμένες Άλπεις. Ο Γκιγιωμέ διέσχισε περπατώντας τρία περάσματα των Άνδεων σε μία εβδομάδα ώσπου τον βρήκε, από τύχη, ένας 14χρονος Αργεντίνος.

Πριν από αυτόν, ωστόσο, ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία του Ζαν Μερμόζ που φαντάζει ήρωας, όπως και ο Γκιγιωμέ, στα μάτια του. Όχι άδικα – το εναέριο ταχυδρομείο αναπτύχθηκε μετά την λήξη του Α΄ΠΠ και τα μέσα που διέθετε ήταν πρωτόγονα κι αναξιόπιστα, δεν παρείχαν καμμία ασφάλεια. Έτσι, οι υπηρεσίες  και η επέκτασή του οφειλόνταν κυρίως στην γενναιότητα των πρώτων πιλότων της Aéropostale (πρόδρομος της Air France), μεταξύ των οποίων και οι τρεις πιο πάνω. Ο Μερμόζ διάνοιξε πρώτος τις αεροπορικές διαδρομές στις Άνδεις και διέσχισε, επίσης πρώτος, τον Νότιο Ατλαντικό μεταφέροντας το ταχυδρομείο πρώτα στο Σαντιάγκο (Χιλή) και μετά στο Νατάλ (Βραζιλία) ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την αερο-ταχυδρομική σύνδεση Γαλλίας, Αφρικής και Νοτίου Αμερικής.

Το βιβλίο γράφτηκε το 1939. Ταυτόχρονα μεταφράστηκε στα αγγλικά και κυκλοφόρησε στην Αμερική. Έτσι την ίδια χρονιά αποσπά το Μεγάλο Βραβείο Μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας και  το  National Book Award – είναι η εποχή που ακόμη επιτρέπονταν σε μη-αμερικανούς συγγραφείς να συμμετέχουν ως υποψήφιοι. Ο Σαιντ-Χ, όπως τον αποκαλούν οι φίλοι του, θα παραλάβει το βραβείο του λίγο αργότερα και θα χρησιμοποιήσει την δημοτικότητά του για να πείσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ να μπει στον πόλεμο εναντίον των Ναζί – στους είκοσι οκτώ μήνες που θα μείνει στην Αμερική, δίχως αεροπλάνα και πτήσεις, δίνει διαλέξεις και συνεντεύξεις κατά των Ναζί και υπέρ της ειρήνης στην χώρα του. Παράλληλα συγγράφει τα τρία επόμενα βιβλία του.  

Ο ίδιος ομολογεί ότι συχνά ξαναγράφει μία πρόταση 25 ή 30 φορές. Και εξηγεί: "Γιατί θα πρέπει να υποτιμήσω τον εαυτό μου και την δουλειά μου - που είναι τελικά το ίδιο πράγμα; Πιστεύω πως ένας ξυλουργός πρέπει να λειαίνει την σανίδα του σαν να ήταν αυτό απαραίτητο για την περιστροφή της γης. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο για την γραφή." Έτσι, η πρόζα του Σαιντ-Εξυπερί είναι ακριβής και καλαίσθητη ενώ διακρίνεται για τον λιτό λυρισμό της και τον πλούτο εικόνων και συμβολισμών με τα οποία ο συγγραφέας εκθειάζει τον ηρωισμό και την ευγένεια τόσο των απλών ανθρώπων που συναντά όσο και των συναδέλφων του. Κάποιες φορές εμφανίζεται ένας ελαφρώς μεμψίμοιρος, καταγγελτικός ίσως, τόνος όταν υπερασπίζεται τους συναδέλφους του ενάντια σε ανακρίβειες ωστόσο η αυθόρμητη, όπως διαφαίνεται, ειλικρίνειά του δημιουργεί μία αίσθηση οικειότητας με τον αναγνώστη. Είναι δε αξιοσημείωτος ο τρόπος που ο συγγραφέας δεν παραμένει στην περιγραφή εικόνων αλλά τις μετουσιώνει σε ιδέες που ωριμάζουν, καθώς ξετυλίγεται η αφήγηση, σε μία εκλεκτική και θετική φιλοσοφία ζωής. 

Αυταπόδεικτη ως αξία η περιπέτεια, ωστόσο, το "Γη των Ανθρώπων" δεν είναι ένα ακόμη περιπετειώδες μυθιστόρημα με διάφορες κοινωνιολογικές αναφορές. Αν και αυτοβιογραφικό, το βιβλίο ετούτο αποτελεί μαρτυρία πολλαπλών αποχρώσεων καθώς ο συγγραφέας αναστοχάζεται τις περιεπέτειές του σε αντίστοιξη με τον Ισπανικό εμφύλιο, το "ανενεργό" ανθρώπινο τοπίο της Τουλούζης, την ζωή των Μαυριτανών, τις οάσεις, το σκοτάδι της νύχτας, τα στοιχεία της φύσης και την έρημο. Είναι ένα μάθημα Γεωγραφίας καθώς ο συγγραφέας καταγράφει το πώς οι πιλότοι εξερευνούν χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής ώστε να διανοίξουν αεροπορικές διαδρομές για το γαλλικό εναέριο ταχυδρομείο. Με αυτό το σκεπτικό είναι παράλληλα το χρονικό της δημιουργίας της σημερινής Air France. Αποτελεί, επίσης, μία σημαντική καταγραφή της εθιμικής ζωής Μαυριτανών και Αράβων –η κοινωνική διαστρωμάτωση, οι πολεμικές διενέξεις μεταξύ εθνοτήτων, η αντιμετώπιση των ξένων– από κάποιον που ήξερε να συνομιλεί μαζί τους: ανάμεσα στα καθήκοντά του Σαιντ-Εξυπερί ως διοικητή του σταθμού ανεφοδιασμού στο Μαρόκο ήταν να διαπραγματεύεται την ασφαλή απελευθέρωση των πιλότων που έπεφταν στην έρημο και τους οποίους οι σαχάριες φυλές αιχμαλώτιζαν. 

Δεν είναι επίσης ένα μυθιστόρημα ειδικού ενδιαφέροντος – μόνο για πιλότους ή λάτρεις της αεροπλοΐας. Παραμένει ένα σημαντικό πεζογράφημα για την φιλία, το καθήκον, την συναδελφική αλληλεγγύη και την υπέρβαση των ορίων – του χώρου και, ιδίως αυτό, του εαυτού. Κάθε πτήση τότε ήταν μία επικίνδυνη δοκιμασία, πολλές φορές θανάσιμη και ο συγγραφέας, στην διάρκεια της πτητικής του καριέρας, είχε υποστεί πολλές δυνητικά θανάσιμες πτώσεις. Μία από αυτές θα σταθεί αιτία να αναστοχαστεί την ανάγκη του για μοναχικότητα και με απόγνωση να παραδεχθεί την εξάρτησή του από τους άλλους:  στα μισά στην διαδρομής Μπενγκάζι - Κάιρο το αεροπλάνο του θα πέσει στην Λιβυκή Έρημο και μαζί με τον μηχανικό και πλοηγό του, Αντρέ Πρεβό, θα μείνουν τρεις μέρες χωρίς τροφή και νερό κάτω από τον καυτό ήλιο της ερήμου. Θα τους βρει, κατά τύχη, ένας Βεδουίνος και θα τους περισώσει αφυδατωμένους και παραπαίοντας μεταξύ πραγματικότητας και παραισθήσεων – οι οφθαλμαπάτες μίας όασης, μίας αλεπούς ή ενός καραβανιού ήταν συχνές. Η μικρή αλεπού όμως ήταν πραγματική και, λογικά σκεπτόμενος τον τρόπο που ένα ζώο μπορεί κι επιβιώνει σε μιαν έρημο, αυτό θα του δώσει ελπίδα. Αργότερα, θα την κάνει σύντροφο του Μικρού Πρίγκηπα. 

Η παρούσα έκδοση είναι επανέκδοση του τίτλου, σε νέα επιμέλεια, και χάρηκα ιδιαίτερα γι' αυτό διότι διαβάζοντας τα βιβλία του Σαιντ-Εξυπερί διαβάζεις ουσιαστικά το μακρινό παρελθόν και μία νοοτροπία που εκλείπει. Πρωτίστως όμως διαβάζεις μία μοναδική οπτική – ως πιλότος είχε μία πανοραμική θέα του πλανήτη και την "μεγάλη εικόνα" της ανθρώπινης ύπαρξης. 

"Η ζωή μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο προς τα πίσω. Πρέπει όμως να βιωθεί προς τα εμπρός" είπε ο Søren Kierkegaard και, διαβάζοντας τη "Γη...", δεν μπορείς να μην αντιληφθείς αυτή την σχεδόν κατεπείγουσα ροή της ζωής του γάλλου συγγραφέα κι εκείνη ακριβώς την ζέση που την διέπει. Σαν τα "λίγα λόγια" της Άνν Κάρσον για την απογείωση ενός αεροπλάνου: "Λοιπόν αναρωτιέμαι, θα μπορούσε να είναι ο έρωτας που τρέχει προς τη ζωή μου με τα χέρια υψωμένα κραυγάζοντας ας το πάρουμε τι φοβερή ευκαιρία!" 

Πράγματι. Λογοτεχνία που σε ανυψώνει.

Σημειώσεις: Η δημοφιλία του βιβλίου ήταν τέτοια που, μεταξύ άλλων, ο αρχικός τίτλος του βιβλίου (στην αγγλική απόδοσή του) Man and His World έγινε το όνομα  μίας διεθνούς φιλανθρωπικής οργάνωσης με μεγάλο έργο ενώ χρησιμοποιήθηκε επίσης για να δημιουργηθεί το κεντρικό θέμα της πιο επιτυχημένης Διεθνούς Έκθεσης του 20ου αι. -της Expo 67- στο Μόντρεαλ του Καναδά. / Το βιβλίο ενέπνευσε, επίσης, τον Jean-Jacques Annaud να μεταφέρει, με πρωτοποριακά για την εποχή τρισδιάστατα εφέ, την ιστορία του Ανρί Γκιγιομέ στην κιν/κή οθόνη. // Η πρώτη φωτογραφία είναι του γερμανού ηθοποιού Ronald Zehrfeld από το οδικό ταξίδι του, για φιλανθρωπικό σκοπό, στην Γκάμπια. Η δεύτερη δείχνει τους συναδέλφους του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερί που θα διαβάσετε στο βιβλίο: (από αριστερά) Βικτόρ Ετιέν, Ζαν Μερμόζ και Ανρί Γκιγιωμέ στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Στο τέλος, ένας "πίνακας-ποίηση"  του Joan Miró.