Not a vessel

Είναι κάποιες εκδόσεις που εκπλήσσουν με πολλούς τρόπους. Το "Η φιλοσοφία της ένδυσης και της επίπλωσης" (μτφρ. και επίμετρο Λαμπριάνας Οικονόμου – Κοβάλτιο, 2019) είναι μία μικρή συλλογή, δύο μόνο, σχεδόν αγνώστων δοκιμίων η οποία εκπλήσσει, καταρχάς, ευχάριστα με τον συνδυασμό των συγγραφέων – ο αισθητιστής Oscar Wilde με την ευθύβολη και πνευματώδη γραφή του δίπλα στο ύφος μυστηρίου του Edgar Allan Poe. Κι έπειτα, με το γεγονός ότι και οι δύο ετούτοι ιδιοφυείς συγγραφείς ασχολούνται με την τέχνη, την αισθητική της καθημερινότητας και τους κανόνες που τις διέπουν - κάτι τόσο αντίθετο από την γνώριμη θεματική τους. 

Το "Η φιλοσοφία της Επίπλωσης" δημοσιεύτηκε τον Μάιο 1840 σε ανδρικό περιοδικό της εποχής και η πιο δημοφιλής στιγμή του υποθέτω πως είναι όταν, ενάμιση αιώνα μετά, ο Ρομπέρτο Μπολάνιο το χρησιμοποιεί στο πρώτο κεφάλαιο του "Η ναζιστική λογοτεχνία στην Αμερική". Σ' αυτό το δοκίμιο ο Πόου ασχολείται με την εσωτερική διακόσμηση του ιδανικού δωματίου ανάγνωσης και γι' αυτό κάνει αναγωγές σε διάφορα στυλ ανά τον κόσμο – το υπέρτατο στυλ των Ιταλών στα υλικά και τους χρωματισμούς, την εξωφρενική κακογουστιά και τον νεοπλουτισμό των Αμερικανών, την υπεροχή και την αριστοκρατικότητα των Άγγλων, την ασχετοσύνη των Ολλανδών, κ.ά. "Οι Ισπανοί κρεμάνε παντού κουρτίνες – έθνος απαγχονιστών. Οι Ρώσοι ούτε καν επιπλώνουν"  γράφει σε ένα σημείο και δεν είναι το μόνο απ' όπου διαφαίνεται το σκόπιμο χιούμορ του συγγραφέα που αλλάζει την ατμόσφαιρα  της θλιμμένης πρόζας του. 

Απ' την άλλη, το "Η φιλοσοφία της Ένδυσης" εκδόθηκε το 1885, δημοσιεύτηκε ακόμη μία φορά το 1920 και μετά περιέπεσε σε λήθη ώσπου οι μελετητές να το ανακαλύψουν μόλις το 2012. Ωστόσο, το δοκίμιο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό αφενός γιατί είναι το μόνο ενυπόγραφο δημοσιογραφικό κείμενο του Ουάιλντ (σε ένα σύνολο περίπου 150 άρθρων του) κι εκείνο που τον καθιστά σοβαρό συγγραφέα στα μάτια του αναγνωστικού κοινού που ως τότε τον θεωρούσε μόνο έναν εξοργιστικό δανδή. Κι αφετέρου, διότι  είναι μία δυναμική συμβολή στην γυναικεία χειραφέτηση καθώς πραγματεύεται την Βικτωριανή Μεταρρύθμιση της Ένδυσης – σε μια εποχή όπου κυριαρχούν τα μακριά φορέματα με τα βαριά και "φορτωμένα" υφάσματα, τα μεγάλα κρινολίνα και οι σφιχτοδεμένοι κορσέδες που παραμορφώνουν την μέση και τον θώρακα των γυναικών, ο Ουάιλντ υπερασπίζεται τα απλά και πρακτικά ρούχα που ακολουθούν τις γραμμές του γυναικείου σώματος δίχως να θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους ενώ ταυτόχρονα τους δίνουν ελευθερία κινήσεων. "Η ομορφιά στο ρούχο, όπως και στη ζωή, πηγάζει πάντοτε από την ελευθερία." γράφει.

Η έκδοση περιλαμβάνει κι ένα επίμετρο της μεταφράστριας που επεκτείνεται στο ζήτημα της αισθητικής και αναλύει την διάδραση  της μόδας (στην οποία εστιάζει) και του ατόμου με τους διάφορους κοινωνικούς σχηματισμούς. Συμπληρώνονται έτσι τα δύο κείμενα που είναι διαφωτιστικά τόσο για την αισθητική της καθημερινότητας όσο και για την τέχνη - και οι δύο συγγραφείς υποστηρίζουν με παραδείγματα και γλώσσα ακριβείας πως η διακόσμηση και η μόδα είναι μορφές τέχνης και θα πρέπει να κρίνονται με το ίδιο τρόπο όπως κι ένα έργο τέχνης. Ο μεν Πόου συζητά για τα χρώματα και το φως, την διαρρύθμιση του χώρου, την κατάλληλη επιλογή και ποσότητα των επίπλων, την φόρμα και την διάταξή τους, ενώ ο Ουάιλντ βασιζόμενος στην γυναικεία φιγούρα προσεγγίζει το ωραίο και την αρμονία μέσα από την λειτουργικότητα του ρούχου, τα φυσικά υλικά των υφασμάτων και τα διάφορα ντεσέν τους που έχουν ως αποτέλεσμα την άνετη εξωτερική εμφάνιση η οποία, με την σειρά της, είναι αλληλένδετη με το εσωτερικό περιεχόμενο του ανθρώπου. Κι αυτό είναι το ισχυρό επιχείρημά του υπέρ της Τέχνης που είναι διαχρονική. 

Θα περίμενε, λοιπόν, κανείς πως με δύο τόσο διαυγή κι επεξηγηματικά κείμενα, θα ήταν κατανοητές –και στη συνέχεια εφαρμόσιμες– δύο πολύ βασικές παράμετροι της αισθητικής: οι αναλογίες και η λειτουργικότητα. Είναι απογοητευτικό να βλέπεις πως το τομίδιο του "Η φιλοσοφία..." τις παραβλέπει. Εκτός από το άρτιας αισθητικής εξώφυλλό του και τους ενδιαφέροντες καλλιτεχνικούς προσδιορισμούς στο σώμα του βιβλίου,  στις  σελίδες του επικρατεί οπτικός συνωστισμός –  η αχνή (light) και πυκνή γραμματοσειρά με μονό διάστιχο προσθέτει βαθμούς δυσκολίας στην ανάγνωση η οποία επιδεινώνεται, στη συνέχεια, από τα σχόλια σε ακόμη μικρότερη γραμματοσειρά. Ορισμένα δε είναι εξαντλητικά λεπτομερή χωρίς να υπάρχει λόγος ενώ σε μία σελίδα του επιμέτρου (> 48)  καλύπτουν το μισό του μικρού μεγέθους της. 

Αν και αντικείμενο της φιλοσοφίας, η αισθητική δεν είναι μία έννοια αφηρημένη. Έχει συγκεκριμένες αρχές και λειτουργικούς κανόνες που εφαρμόζονται συνδυαστικά και αφορούν στην τέχνη (αρχαία, σύγχρονη, σύγχρονη, μεταμοντέρνα, σουρεαλιστική ...), την μόδα (σε οποιοδήποτε φάση της) και, φυσικά, την καθημερινότητα. Οι ίδιες αρχές και οι ίδιοι κανόνες ισχύουν επίσης για το βιβλίο καθώς δεν είναι μόνο ένα αντικείμενο για να προβάλλει γραπτές πληροφορίες αλλά μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει αντικείμενο ομορφιάς, τέχνης και μόδας ταυτόχρονα. Οποιαδήποτε αλλαγή των κανόνων αισθητικής του χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σημαντικότερη από τις λειτουργίες του –δλδ η απρόσκοπτη ανάγνωση–, υπονομεύει την πραγματική αξία του περιεχομένου του. Κι αυτή είναι εντέλει η αίσθηση που μένει, όχι η απόκτηση κάποιας γνώσης, ούτε "the old-fashioned sins of reading, the only feeling that matters" όπως θα ήθελε ο Harold Bloom. 

Σημειώσεις: Η πρώτη εικόνα είναι λεπτομέρεια από φωτογραφία του Όσκαρ Ουάιλντ ενώ η δεύτερη φωτογραφία απεικονίζει το μπαστούνι του Ε. Α. Πόου. Το εικαστικό είναι το "Woman Holding a Balance" του ολλανδού Johannes Vermeer με ένθετες γραμμές που δείχνουν την γεωμετρία της σύνθεσης του θέματος.