Ήττες & Νίκες 

Ο εκφοβισμός, το bullying κοινώς, είναι μία εξαιρετικά σύνθετη και περίπλοκη κατάσταση που έχει, πολλές φορές, αναπόδραστες συνέπειες. Δεν είναι, επίσης, ένα θέμα που εξαντλείται εύκολα, ιδίως όταν αφορά στις μικρές ηλικίες –  υπάρχει ένα πλήθος βιβλίων της νεανικής λογοτεχνίας  που καλύπτουν τις πολλές και διάφορες παραλλαγές του στο σχολείο, τον χώρο που, κατά κύριο λόγο, εμφανίζεται. "Το λουζεράκι" (Καστανιώτης, 2019) της Ελένης Τασοπούλου  είναι ένα νεανικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης που αναφέρεται σ'αυτό αλλά ξεχωρίζει για την οξυδερκή και ψύχραιμη ματιά του.  

Η Θάλεια είναι μία δεκαπεντάχρονη που δεν θέλει να ακούγεται, ούτε να φαίνεται – στην τάξη, στο σχολείο, στις εξωσχολικές της δραστηριότητες. Ως μια τυπική εσωστρεφής έφηβη νιώθει μεγάλη έκπληξη όταν παίρνει ένα σημείωμα από το πιο όμορφο αγόρι της τάξης της."Θα σε περιμένω το απόγευμα μετά τα Αγγλικά στο πάρκο, στα πλατάνια." γράφει.  Όπως αποδεικνύεται στην συνέχεια, το σημείωμα προοριζόταν για την μπροστινή της, την ντίβα της τάξης, Υβόννη. Η Θάλεια το μαθαίνει αργά - είναι ήδη στο σημείο του ραντεβού, μπροστά στον Κωνσταντίνο, την Υβόννη και την Ζέττα. Το συμβάν, ωστόσο, δεν θα μείνει μία απλή παρεξήγηση και δεν θα ξεχαστεί σε λίγες ημέρες. Την αμέσως επόμενη, η Υβόννη μαζί με την κολλητή της Ζέτα έχουν φροντίσει να το μάθει όλο το σχολείο και να της κολλήσουν μια ετικέτα: "λουζεράκι". Η Θάλεια προσπαθεί να περάσει απαρατήρητη στο σχολείο και αποτραβιέται ακόμα πιο πολύ στον εαυτό της. Αυτό όμως είναι το ιδανικό κόκκινο πανί για την Υβόννη και τις φίλες της οι οποίες, στη συνέχεια, θα παίξουν ακόμη ένα παιχνίδι σε βάρος της - θα γράψουν το όνομα της Θάλειας, εν αγνοία της,  στην λίστα εκείνων που θέλουν να συμμετέχουν στην θεατρική ομάδα του σχολείου. "...να μου κάνουν φάρσα. Και τώρα περιμένουν να πω: ' Όχι, όχι, κυρία, εγώ δε δήλωσα συμμετοχή για την οντισιόν, δεν ξέρω πώς βρέθηκε το όνομά μου στη λίστα.' Για να γελάσουν. 
       Ε, λοιπόν, όχι. Δεν θα τους κάνω τη χάρη. Σηκώνω το χέρι. Η κυρία Ζηρίδη με κοιτάζει. Ακούω τον εαυτό μου να μιλάει. 'Ναι, κυρια.', επιβεβαιώνω." 

Το μυθιστόρημα της Τασοπούλου έχει όλα τα κοινά χαρακτηριστικά του θέματος και της ηλικίας – την ωραιοπάθεια και την εγωπάθεια, την αδιαφορία για τα μαθήματα και την πρόοδο, την ηττοπάθεια, την εσωστρέφεια και την αδυναμία που απορρέει από τις δύο τελευταίες· την σκληρότητα και τις κλίκες των παιδιών, καθηγητές που θέλουν να βοηθήσουν αλλά, εκ των πραγμάτων, δεν μπορούν· γονείς που πιέζονται από την οικονομική κρίση. Ακόμη και μία γιαγιά που δρα παρηγορητικά στις βουβές ανησυχίες της Θάλειας.

Ο χειρισμός του υλικού, ωστόσο, δεν είναι κοινότοπος. Στην ιστορία συνυφαίνονται πολύ ζωντανοί χαρακτήρες: η Μάρα, μία καλλιτεχνική φύση που "στα διαλείμματα λιγουρεύεται τους αδειανούς τοίχους του σχολικού κτηρίου" για να τους ζωγραφίσει· η Ρενέ, ή Ουράνιο Τόξο, μία εκκεντρική πιτσιρίκα που φορά πολύχρωμα ρούχα, σφυρίζει όπως κανείς άλλος και δεν θέλει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του θεατρικού αλλά έναν δεύτερο γιατί είναι πιο γενναίος και περιπετειώδης· η κ.Παπαδημητρίου, ιστορικός της τάξης, η οποία πίσω από την τυπικότητά της φανερώνει μία εγκάρδια, τρυφερή συμπεριφορά και μία κόρη ΑμΕΑ. Κι επιπλέον, η γιαγιά είναι από τις παλιές, εκείνες που ζυμώνουν ψωμί και μιλούν κόβοντας τις λέξεις.

Η συγγραφέας αφηγείται γραμμικά την περιπέτεια της Θάλειας χρησιμοποιώντας flashbacks για να διευκρινίσει τα συναισθήματα και τις δύσκολες στιγμές της έφηβης. Η γλώσσα  της σύγχρονη, δυναμική και προσεγμένη, δεν υποκύπτει σε εύκολους συναισθηματισμούς ενώ η κλιμάκωση της πλοκής ενσωματώνει αποτελεσματικά τα διάφορα στάδια του εκφοβισμού – από τον "απλό" λεκτικό στην βία (> δύο αγόρια από το σχολείο ακινητοποιούν την Θάλεια και την εξαναγκάζουν να τους τραγουδήσει για να την καταγράψουν με το κινητό τους), καθώς και καινούργια στοιχεία γνώσης (> την γκλαβανή στο σπίτι της γιαγιάς), στοιχεία τρόμου (> το παλιό σπίτι της γιαγιάς διαθέτει σκοτεινό υπόγειο, με ξύλινα σκαλοπάτια που τρίζουν) και αγωνίας (> θα μπορέσει η Θάλεια να αποτρέψει το σαμποτάζ στην διάρκεια της παράστασης;)

Βασικό ρόλο στην ιστορία έχουν η Τέχνη και η λογοτεχνία – τα μέσα που χρησιμοποιεί η Θάλεια, με την στήριξη της Μάρας και  της Ρενέ, για να χειριστεί την δική της ηττοπάθεια και τις παρενοχλήσεις των συμμαθητών της. Το ανέβασμα του "Ημερολογίου της Άννας Φρανκ" όπου η Θάλεια έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, σε συνδυασμό με τα βιβλία που της δίνει η Ρενέ, της δίνουν την ευκαιρία να απαλλαγεί από τις αγκυλώσεις και τις αβεβαιότητες της ηλικίας και να αποκαταστήσει τον χαμένο αυτοσεβασμό της – "δεν έπαψα να είμαι λουζεράκι. Για τον απλούστατο λόγο ότι δεν ήμουνα ποτέ." Έτσι, μετατρέπει την "παγίδα" της Υβόννης σε δικό της προσωπικό θρίαμβο και, συγχρόνως, επιτυχία της ομάδας του σχολείου της στο ετήσιο φεστιβάλ μαθητικού θεάτρου.

*

Αν και οι πρωταγωνιστές βρίσκονται ήδη στα μέσα της εφηβείας, το βιβλίο ανήκει στην κατηγορία της ηλικιακής ομάδας 10+. Για να προετοιμάσει τους προεφήβους για καταστάσεις που θα συναντήσουν αργότερα; αναρωτιέμαι.  Ίσως – οι σκόπελοι της εφηβείας αφορούν κάθε ηλικία. Όπως και ο εκφοβισμός/τραμπουκισμός/καψόνι/bulling. Το ίδιο και η τέχνη και η λογοτεχνία ως μέσα αυτογνωσίας και ψυχαγωγίας. "Το λουζεράκι" τα συνταιριάζει με εύγλωττο και περιπετειώδη τρόπο δίνοντας ένα σαφές μήνυμα: κανείς δεν είναι λουζέρι, ή λουζεράκι*. Κι αυτό δεν είναι διδακτισμός, ούτε αφορά μόνο στους εφήβους. 

*Λουζέρι: (μεταφορικά, μειωτικό) άχρηστος, αποτυχημένος 
                 [ < αγγλικό loser ]




Σημειώσεις: Το πρώτο γραφικό είναι λεπτομέρεια του εξωφύλλου ενώ η δεύτερη φωτογραφία screenshot από τη μοναδική αποτύπωση σε φιλμ της Άννας Φρανκ. / Μπορείτε να διαβάσετε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου εδώ. 
Συμπτωματικό trivia: κ. Παπαδημητρίου λεγόταν και η φιλόλογος που δίδασκε Ιστορία στην τάξη μου στο γυμνάσιο.