Come, they told me not 

 

Θεωρείται ο χαμένος γίγαντας της αμερικανικής λογοτεχνίας – όπως συνέβη με τον John Edward Williams και τη Lucia Berlin, στην εποχή του ο  William Melvin Kelley γνώρισε πρόσκαιρη φήμη και μετά βυθίστηκε στη λήθη για να ανακαλυφθεί κατά τύχη στις μέρες μας και να αποσπάσει διθυραμβικά σχόλια με το πρώτο μυθιστόρημά του.   

Το "Ένας διαφορετικός τυμπανιστής" (μτφρ. Γ. - Ί. Μπαμπασάκη – Μεταίχμιο, 2Ο2Ο) εκτυλίσσεται στο Σάτον, μία μικρή πόλη στον βαθύ αμερικανικό Νότο. Εκεί, η συνύπαρξη των Μαύρων με τους Λευκούς είναι ειρηνική εφόσον ο καθένας διατηρεί την θέση του – οι πρώτοι να επιτελούν το "κατώτερο" έργο τους ενώ οι δεύτεροι να ασκούν την ψιλή κυριότητα και κόσμια επιστασία τους. Ώσπου μία μέρα ο Τάκερ Κάλιμπαν –απελευθερωμένος σκλάβος και τώρα αγρότης με δική του περιουσία και σεβαστός από όλους–, σπέρνει αλάτι στο χωράφι του, σκοτώνει τα ζώα, βάζει φωτιά στο σπίτι του και φεύγει προς τον Βορρά με την έγκυο γυναίκα του και το παιδί τους. Δίχως να πει οτιδήποτε σε κανέναν. Ωστόσο, αυτή η κίνηση θα λειτουργήσει ως έναυσμα για τους υπόλοιπους Μαύρους της περιοχής οι οποίοι θα τον ακολουθήσουν μαζικά, αλλά ψύχραιμα και το ίδιο σιωπηλά. Είναι Ιούνιος του 1957 και η φανταστική Πολιτεία όπου ανήκει το Σάτον είναι η μοναδική "...της Ένωσης* που δεν έχει ούτε ένα μέλος της νέγρικης ράτσας ανάμεσα στους πολίτες της."  

Ο Κέλυ έχει επινοήσει εξ' ολοκληρου τον μυθιστορηματικό τόπο, όχι όμως και τις καταστάσεις που διαδραματίζονται στα έντεκα κεφάλαια του βιβλίου, το καθένα από τα οποία αφηγείται ένας λευκός: ο Χάρι Λίλαντ - ένας χαμηλών τόνων κι επιφυλακτικός οικογενειάρχης· ο γιος του,  ο μικρός Κύριος Λίλαντ – ο μόνος στον οποίο μίλησε ο Τάκερ όταν έφευγε: "Είπε πως είμαι νέος και δεν έχω χάσει τίποτε ακόμα". Τα τέσσερα μέλη της αριστοκρατικής οικογένειας Γουίλσον στους οποίους δούλευαν ο Τάκερ και οι πρόγονοί του, και οι άντρες της μικρής πόλης που συναντιούνται κάθε μέρα στην βεράντα του τοπικού παντοπωλείου και σχολιάζουν.  

 

Η πολυφωνικότητα αυτή, μέσω της οποίας δίνεται η προσωπικότητα του πρωταγωνιστή, μια αίσθηση θεατρικότητας που μου άφησε  η ανάπτυξη της αφήγησης και το τραγικό τέλος προσδίδουν χροιά αρχαίου δράματος στο μυθιστόρημα. Με εξαιρετική ισορροπία ανάμεσα στις αποχρώσεις και τις εντάσεις του κάθε χαρακτήρα, ο Κέλυ εκθέτει την στάση των Λευκών απέναντι στις θεσμοθετημένες  φυλετικές διακρίσεις και  τούτη την κινητική αφύπνιση των Μαύρων δίνοντας έτσι μία ζωντανή ρεαλιστική εικόνα της εποχής – στα τέλη της  δεκαετίας του 1950, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των Μαύρων είχε ήδη εδραιωθεί με σημαντικότατες δικαστικές αποφάσεις υπέρ τους, ωστόσο το  δόγμα του equal but separate θα αργήσει πρακτικά να ανατραπεί. 

Λογοτεχνικά, το επιχειρεί ο Κέλυ στον "Τυμπανιστή" με ένα εύρημα που πολλοί το εξέλαβαν ως σάτιρα ή μαύρο χιούμορ ενώ στην πραγματικότητα είναι το λογικό αντικαθρέφτισμα της πεποίθησης ανωτερότητας των Λευκών – η παντελής απουσία των Μαύρων. Κι όχι μόνον επινοεί ένα σύμπαν όπου οι Μαύροι έχουν περισσότερη δύναμη και αρνούνται να συνεχίσουν να ζουν υπό συνθήκες υποταγής, αλλά πηγαίνει στην ρίζα ετούτης της λευκής πεποίθησης. Με ένα εκτενές flashback, στο δεύτερο κεφάλαιο, ο αμερικανός συγγραφέας αφηγείται το εμπόριο σκλάβων στα τέλη του 19ου αι. και το τοπικό παζάρι όπου ο φανταστικός στρατηγός των Νοτίων Ντιούι Γουίλσον αγοράζει έναν μεγαλόσωμο Αφρικανό. Ο σκλάβος όμως, που έχει εξεγερθεί στο αμπάρι του πλοίου που τον μετέφερε από την Αφρική, μόλις τον βγάζουν στη στεριά το σκάει. Η ένοπλη ομάδα του στρατηγού δεν θα μπορέσει να τον πιάσει ζωντανό κι έτσι ο στρατηγός Γουίλσον θα αποκτήσει μόνο το μωρό που ο Αφρικανός κρατούσε στα χέρια του και το οποίο θα μεγαλώσει στην δούλεψή του. Το μωρό εκείνο είναι ο προπάππος του Τάκερ κι αυτό δικαιολογεί, κατά τους λευκούς κατοίκους της πόλης, τις πράξεις  και τη φυγή του – κάλεσμα του αίματος το ονόμασαν. 

Η εξήγηση όμως δεν είναι τόσο απλοϊκή. Ο Τάκερ Κάλιμπαν, όπως ο ομώνυμος χαρακτήρας  της Τρικυμίας που έχει δική του ζωή έξω από την πλοκή του Σαίξπηρ, αποστασιοποιείται από το σύνολο των ομόφυλών του και με αποφασιστικότητα κάνει πράξη αυτό που πιστεύει πως θα αλλάξει την ρατσιστική πραγματικότητα – "...ο μόνος τρόπος για να πάνε καλύτερα τα πράγματα είναι να σηκωθούν και να φύγουν όλοι οι έγχρωμοι, να γυρίσουμε την πλάτη σε όλα όσα ξέραμε και ν' αρχίσουμε απ' την αρχή", λέει ένας Μαύρος καθώς εγκαταλείπει το Σάτον νοηματοδοτώντας με λέξεις την αποστασία του Τάκερ. Στην πραγματικότητα ο Κέλυ προσωποποιεί έτσι τον κύριο σκοπό του  Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα των Μαύρων – την ειρηνική αντίσταση και την πολιτική ανυπακοή.

'Ενα βιβλίο  τοποθετημένο ανάποδα  στο σκονισμένο ράφι ενός παζαριού, προκάλεσε την περιέργεια της αμερικανίδας δημοσιογράφου Kathryn Schulz. Ήταν η πανόδετη πρώτη έκδοση ενός σπάνιου βιβλίου  και στην πρώτη σελίδα έγραφε: "Αφιερωμένο εξαιρετικά στον Ουίλιαμ Κέλυ –για την πρώτη επίσκεψή του στο σπίτι μας– καλωσόρισες!"  Υπογραφή: "Langston Hughes, 19 Φεβρουαρίου 1962" Ενθουσιασμένη με την πολύτιμη ανακάλυψή της, η Schulz συνέχισε το ψάξιμο, για το άγνωστο όνομα αυτή τη φορά, ώσπου ανακάλυψε το πρωτόλειο του Κέλυ.  Στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης μπορείτε να διαβάσετε το σχετικό άρθρο του New Yorker όπου εξιστορεί την όλη περιπέτεια και παραθέτει επίσης ένα εκτενές κι ενδιαφέρον βιογραφικό του συγγραφέα. 

Από την πρώτη κιόλας έκδοσή του, το 1962, παραλληλίστηκε με καταξιωμένους συγγραφείς, κυρίως με τους  James Baldwin και William Faulkner. Ωστόσο το συγκεκριμένο μυθιστόρημα τοποθετεί τον Κέλυ στο ενδιάμεσο – λιγότερο επικός ή δοκιμιακός από τον πρώτο και λιγότερο υπερβατικός ή "πομπώδης" από τον δεύτερο, ο Κέλυ στα είκοσι τέσσερά του είναι εντυπωσιακά ώριμος ως λογοτέχνης ώστε να αναβιώσει πρόσωπα και καταστάσεις μέσω συνεκτικών και πολυδιάστατων μυθοπλαστικών συμβάσεων, και αρκετά ρεαλιστής ώστε να σκιαγραφήσει με οξυδέρκεια, ενάργεια και αληθοφάνεια, εκτός των άλλων, και τον κάθε τύπο της νέγρικης ταυτότητας – από τους στωικούς κι εργατικούς οικογενειάρχες που κοιτούν την δουλειά τους μέχρι την νέα –τότε– δυναμική γενιά που σπουδάζει. Όπως, για παράδειγμα, η Μπέθρα – η νεαρή οικιακή βοηθός που εργάζεται εσωτερική στους Γουίλσον για να εξοικονομήσει τα δίδακτρα του κολεγίου· οι πρώην συμφοιτητές της στο τοπικό τμήμα του Εθνικού Συλλόγου για τα Ζητήματα των Εγχρώμων· ή, ο αιδεσιμότατος Μπένετ Μπράντσοου, πρώην συμφοιτητής και συγκάτοικος του υιού Γουίλσον στο Χάρβαρντ, που εξέλαβε την κινητοποίηση των Μαύρων ως προσωπική ήττα. 

Στις μέρες μας συγκρίθηκε επίσης, ως πρωτόλειο, με το "Στόουνερ" αν και δεν θα έπρεπε. Παρά την ίδια ψύχραιμη κι αποστασιοποιημένη αλλά περίπλοκη αφήγηση, πρόκειται για δύο αισθητά διαφορετικά έργα, με το "Στόουνερ" να υπερτερεί στον πλούτο της γλώσσας και τον "Τυμπανιστή" να εντυπωσιάζει με την λιτότητα και την πρωτοτυπία της δικής του, και την ενσυναίσθηση του συγγραφέα για το κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι και πως αυτό αντανακλάται στους ομόφυλούς του ενώ βιώνεται από το κάθε άτομο ανεξαρτήτου φύλου και χρώματος. Κυρίως όμως με την ευφυή οπτική του – ένας Μαύρος μιλά εκ μέρους των Λευκών για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα της φυλής του. Δεν είναι ακατανόητο, εντέλει, που παραγκωνίστηκε τότε – η νέα εισαγωγή της αμερικανικής έκδοσης αποδίδει την λογοτεχνική παρακμή του Κέλυ στο γεγονός ότι "...πολλοί λευκοί αναγνώστες δεν ήθελαν έναν μαύρο συγγραφέα να τους λέει τί σκέφτονταν, ιδίως όταν τόσα πολλά από αυτά ήταν επιτιμητικά."  Και είναι πράγματι πολλά – εκτός από τις διάφορες εκφάνσεις του ρατσισμού, οι οικονομικές ανισότητες, οι ιδεολογικές διώξεις, ο αριβιστικός λαϊκισμός και η θέση της γυναίκας στον λευκό κόσμο είναι ιδιαίτερα εμφανή στην αφήγηση. 

Ο Ουίλλιαμ Μέλβιν Κέλυ δεν είναι ακόμα μία περίπτωση παραγνωρισμένου ευφυούς δημιουργού που ανανήπτει. Είναι κάτι περισσότερο – προκαλεί τα στερεότυπα και τους παραλογισμούς των φυλετικών διακρίσεων με ένα εξαιρετικό εύρημα που μπορεί να προσληφθεί και ως θεωρητικό πείραμα. Και οι όποιες αδυναμίες του μυθιστορήματος, που είναι αρκετές, δεν αποδυναμώνουν την πρωτοτυπία και την τολμηρή ματιά ενός συγγραφέα που κάνει τους Μαύρους ορατούς κι αυτό είναι ουσιώδες –  το να υπάρχεις και να μην γίνεσαι αντιληπτός, λέει ο νομπελίστας Gao Xingjian, είναι το ίδιο σαν να μην υπάρχεις. Με αυτό κατά νου και υπό το φως των πρόσφατων γεγονότων στην Ουάσινγκτον, όπου επανεμφανίζεται η σημαία της Συνομοσπονδίας, ο αμερικανός συγγραφέας δεν καθίσταται μόνον πολύ επίκαιρος αλλά απαραίτητος κλασικός. Και το "Ένας διαφορετικός τυμπανιστής" μια αναγκαία ανάγνωση, αν όχι ιδέα. 

* Το κείμενο γράφει τη λέξη Ένωση αλλά πρόκειται για λάθος της μετάφρασης διότι η  Ένωση αφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, δλδ τους Βόρειους  – 20 ελεύθερες και 5 συνοριακές Πολιτείες που, κατά τον εμφύλιο πόλεμο,  υποστήριζαν τον πρόεδρο Αβραάμ Λίνκολν και το πρόγραμμά του. Αντίθετα, στο Νότο –όπου αναφέρεται ο συγγραφέας κι εκτυλίσσεται η πλοκή του βιβλίου–  οι 11 Πολιτείες που ήταν υπέρ της δουλείας και ήθελαν να αποσχιστούν από την Ένωση σχημάτισαν τις Συνομόσπονδες Πολιτείες ή απλώς Συνομοσπονδία.

Σημειώσεις: Το εικαστικό της ανάρτησης  είναι το #19: Postage Commemorating the Advent of Black Power (1967) και ανήκει στη σειρά με τίτλο "American People" της αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Faith Ringgold. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία τιτλοφορείται "Lowell Smith, 1981" και ανήκει στην συλλογή του Robert Mapplethorpe "Dark and Light" ενώ, στη συνέχεια, το "Gaze of Silence" (1932) είναι του Paul Klee. // Η φωτογραφία του link της τελευταίας παραγράφου αντλήθηκε από εδώ.