True Colours

 

 

Η ζωγραφική με τα βασικά χρώματα είναι το πρώτο μάθημα οπτικού γραμματισμού στα νήπια και τα μικρά παιδιά. Στο βιβλίο του Μάικλ Χολλ  "Κόκκινο: Η ιστορία ενός κραγιονιού" (μτφρ. Ειρήνη Συμεωνίδου – Εκδόσεις πουά 2Ο2Ο) γίνεται επιπλέον και συναισθηματικής νοημοσύνης – ένα μάθημα για την ταυτότητα του κάθε ανθρώπου  και  τα εμπόδια που μπορεί να συναντήσει μέχρι να βρει τον δικό του δρόμο. 

Πρωταγωνιστής ένα κραγιόνι ζωγραφικής. Η ετικέτα του γράφει πως είναι κόκκινο ενώ το σώμα του στην πραγματικότητα είναι μπλε. Έτσι, όλοι έχουν την προσδοκία το κραγιόνι να ζωγραφίζει κόκκινα – οι δάσκαλοί του προσπαθούν να το ενθαρρύνουν να ζωγραφίσει κόκκινα φρούτα (φράουλες),  η μητέρα του το προτρέπει να παίξει με το κίτρινο κραγιόνι ενώ το ψαλίδι τού κόβει λίγο την ετικέτα για να αναπνέει πιο ελεύθερα και το σελοτέιπ  το τυλίγει για να συγκρατήσει το σώμα του στη σωστή θέση. Το Κόκκινο όμως δεν ζωγραφίζει κόκκινα και όλοι έχουν μία δικαιολογία γι' αυτό – δεν είναι αρκετά έξυπνος, δεν είναι αρκετά μελετηρός, χρειάζεται να προσπαθήσει περισσότερο.  Έχουν και τις αντίστοιχες συμβουλές έτοιμες.  

 

 

Κανένα όμως αποτέλεσμα. Το πορτοκάλι που ζωγραφίζει με το Κίτρινο βγαίνει πράσινο, οι φράουλες μπλε και ό,τι άλλο το κραγιόνι προσπαθεί να σχεδιάσει έχει λάθος χρώμα. Το Κόκκινο γίνεται δυστυχισμένο γιατί δεν μπορεί να είναι κόκκινο, όσο και αν προσπαθεί. Και προσπαθεί πολύ. Ώσπου, παρουσιάζεται ένα νέο κραγιόνι, το μωβ, και του ζητά να ζωγραφίσει μία θάλασσα. Και το Κόκκινο ανακαλύπτει αυτό που οι αναγνώστες βλέπουν από την αρχή – είναι Μπλε και  μπορεί  να ζωγραφίσει θαυμάσια μπλε φρούτα (μύρτιλα), μπλε πουλιά (γαλαζοπούλια), μπλε ψάρια (φάλαινα), μπλε λουλούδια (καμπανούλες).

Στην Αμερική όπου πρωτοεκδόθηκε το 2Ο15 θεωρείται από πολλούς παραμύθι για την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας. Ωστόσο, το πολυβραβευμμένο ετούτο εικονοβιβλίο διαβάζεται άνετα από τα μικρά παιδιά (5+, ίσως και λίγο μικρότερα) και για κάθε άλλο λόγο. Ο συγγραφέας, όσο το έγραφε, ανακαλούσε την δική του περίπτωση: είχε δυσλεξία και το περιβάλλον του, όσο υποστηρικτικό και αν ήταν, δεν γνώριζε πολλά γι'αυτή την κατάσταση. Έτσι, ως παιδί βίωσε την απόγνωση, τη λύπη και την απογοήτευση που εκφράζει και το Κόκκινο κραγιόνι του πριν αρχίσει να ζωγραφίζει με το δικό του πραγματικό χρώμα.

Το βιβλίο ωστόσο δεν έχει αντίκτυπο θλίψης. Αντιθέτως. Έχει ευφυή σχεδιασμό που εμπλέκει την θεωρία των χρωμάτων με την κοινωνική πραγματικότητα ενώ τα κραγιόνια δεν έχουν συγκεκριμένο ανθρώπινο πρόσωπο αφήνοντας έτσι την παιδική σκέψη ελεύθερη να εστιάσει στο ουσιαστικό· έντονα, χαρούμενα, χρώματα που δεν περιορίζονται στα τρία βασικά αλλά περιλαμβάνουν και άλλα  –λαδί, χακί, ανθρακί, φούξια, κεχριμπάρι, καφέ, κ.λπ.– το καθένα από τα οποία είναι κι ένας διαφορετικός χαρακτήρας στην ιστορία. Κι επιπλέον, αιχμηρές, σπιρτόζικες, λεπτομέρειες που το κάνουν εύστοχο, πνευματώδες και πολύ διασκεδαστικό. Το ιδανικό κλειδί για να ανοίξει η δημιουργικότητα και η περιέργεια των παιδιών ώστε να συζητήσουν για την διάδραση των ανθρώπων και την επικοινωνία, τις ετικέτες και τις νόρμες, την καθολική αποδοχή του διαφορετικού και τον σεβασμό προς αυτό. Και βεβαίως για τα χρώματα που δεν είναι άλλο παρά ο τρόπος που το μάτι αντιλαμβάνεται το φως. Δηλαδή, η οπτική μας. 

Εξαιρετικό βιβλίο και απαραίτητο. 

Σημείωση: Οι δύο πρώτες εικόνες είναι από έργα του γερμανού καλλιτέχνη κι εκπαιδευτικού Josef Albers. 

 

Προς τις Παρισινές Κυρίες,

    

     Μία κόρη απλή, μεγαλωμένη σ' ένα βράχο, θρεμμένη μεσ΄ στη θλίψη μη αναπνέοντας παρά τον αέρα του πατριωτισμού, θα ακουσθεί άραγε από ένα πλήθος κυριών βυθισμένων στις απολαύσεις της ζωής, τριγυρισμένων, από τα παιδικά τους χρόνια, απ' όλα τα θαύματα του ανθρωπίνου πνεύματος, τις ωραίες τέχνες και τις πολυτέλειες, συνηθισμένων στην κομψότητα των τρόπων, στον αττικισμό του λόγου; Τόση αντίθεση στον τρόπο της ζωής μας μπορεί τάχα να βοηθήσει στην συνεννόησή μας, και δεν κινδυνεύω να γελοιοποιηθώ αν μιλήσω για την επαναστατημένη ηρωϊκή μου πατρίδα σε γυναίκες που δεν ξέρουν ν' ασχολούνται παρά μόνο με τις επαναστάσεις της μόδας;

     Μήπως, αγαπητές Παρισινές, με προδιέθεσαν κακά εναντίον σας;  (...)

    Οι Έλληνες γεννημένοι φιλελεύθεροι  μόνο στον εαυτό τους θα οφείλουν την ελευθερία τους. Ώστε δεν επικαλούμαι τη μεσολάβησή σας για να διαθέσετε τους συμπατριώτας σας στο να μας στείλουν βοηθήματα, αλλά μόνο στο να τους μετατρέψετε την ιδέα του να στείλουν βοηθήματα στους εχθρούς μας. (...)

    Ναι, το πιστεύω πως η Γαλλία δεν θα επέμβει στις διαμάχες μας με τους βαρβάρους, παρά για να δώσει τέλος σ' ένα πολύ αιματηρό αγώνα. Νέα Ρώμη, θα διακηρύξει τον ελευθερία της Ελλάδας, θα εξακολουθήσει τον αθάνατο ρόλο που έπαιξε τότε κατά την ανεξαρτησία της Αμερικής του Βορρά και θα σταθεί στην πρώτη γραμμή των Εθνών, σ΄ αυτή την υψηλή γραμμή που της αξίζει ένεκα των τόσων τίτλων της... Μ΄ αυτό τον τρόπο οι επευφημίες της αναγεννημένης Ελλάδας θα χαιρετήσουν τη Γαλλία, τη διαιτήτρια του κόσμου και την χορηγό της ειρηνικής ελευθερίας των λαών."

Σημείωση: Τα πιο πάνω αποσπάσματα είναι από την επιστολή της σπουδαίας Μαντώς Μαυρογένους και είναι αντλημένα από σχετικό άρθρο της Αθηνάς Ταρσούλη στη Νέα Εστία [τομ. 79, τ/χ.929, (1966), σελς 392-393]. Η κυρίως επιστολή είναι μακροσκελέστατη αλλά το άρθρο παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία. Αξίζει να το διαβάσετε γιατί δείχνει  την  κοινωνική κατάσταση της εποχής και το περιβάλλον όπου κινούταν η Μαυρογένους όσο ζούσε στην Γαλλία ενώ περιγράφει, σε πλήρη αντίστοιξη, τις συνθήκες που επικρατούν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Με τον διπλωματικό λόγο της, που σε σημεία γίνεται δεικτικός,  η ελληνίδα αγωνίστρια επικαλείται τόσο τα συναισθήματα όσο και την λογική των ακροατριών της  ώστε να βοηθήσουν τους Έλληνες. Την επιστολή αυτή η Μαντώ την εμπιστεύτηκε σε δύο γάλλους αξιωματικούς που την παρέδωσαν στον J. Ginouvier κι εκείνος το δημοσίευσε το 1825 στο βιβλίο του "Mavrogenie ou l' héroïne de la Grèce".

Η ηρωίδα του Εικοσιένα έστειλε και στις γυναίκες της Αγγλίας μία επίκληση για τον αγώνα της Ελλάδας, γραμμένη σε εντελώς διαφορετικό ύψος την οποία ωστόσο δεν μπόρεσα να εντοπίσω.

 

  

Nothing Special

 

 

   

nothing special

boards paint

nails paste

paper string

mr artist

builds a world

not from atoms

but from remnants

forest of arden

from umbrella

ionian sea

from parkers quink

just as long as

his look is wise

just as long as

his hand is sure -

and presto the world -

hooks of flowers 

on needles of grass 

clouds of wire 

drawn out by the wind

·

 

Zbigniew Herbert

Note: The artwork is a Study for the Head of "Poetry" (1895 - 1899) for the composition "The Apotheosis of Bavaria" by Nikolaos Gyzis.

Reclaiming the Frame 

 

 

 

           

   

Όσο δύσκολο κι αν  είναι να εξηγήσεις τον κόσμο στα παιδιά τόσο απαραίτητο είναι να κατανοήσουν όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω τους, ιδίως αυτή την περίοδο,  ακόμη και τα πιο μικρά. Σε αυτό απαντά η βραβευμένη συγγραφέας και κριτικός  παιδικής λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο με δύο σχεδόν πρόσφατα βιβλία της όπου ασχολείται με την αγωγή του πολίτη – ένα από τα σημαντικότερα θέματα που αναδύθηκαν ετούτες τις μέρες, εξίσου σημαντικό και θεμελιώδες κι εκτός της τωρινής συγκυρίας. 

 

Στο  "Πού κρύβονται τα δικαιώματα;" (Μεταίχμιο, 2Ο19) η αφήγηση ξεκινά με μία απλή απορία της μικρής πρωταγωνίστριας: «Τι είναι το Σύνταγμα; Πλατεία; Στάση του μετρό; Αγορά;» Ο φίλος της τής  απαντά και στη συνέχεια τα δυο παιδιά συζητούν για εκείνα τα πράγματα που δικαιούνται να έχουν και να κάνουν ως παιδιά, εκείνα  που δεν επιτρέπονται κι εκείνα που προστατεύει το Σύνταγμα – το χάρτινο έγγραφο που είναι ο νόμος των νόμων της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η συγγραφέας, με πλούσιο κι έγκριτο έργο στα βιβλία γνώσης για παιδιά, δίνει εδώ μερικές ουσιώδεις ιστορικές πληροφορίες για την ύπαρξη και λειτουργία του Συντάγματος το οποίο προστατεύει όλα τα δικαιώματα όλων των Ελλήνων πολιτών – πότε και πού δημιουργήθηκε, ποιοί το ζήτησαν και πώς. Παράλληλα, η μινιμαλιστικής αίσθησης παιδικότροπη εικονογράφηση της Άνας Μάτεγιτς προβάλλει με ενάργεια περιστατικά της πραγματικής ιστορίας όταν το Σύνταγμα είχε καταλυθεί – βιβλία που καίγονται σε σωρό, ανθρώπους φυλακισμένους για τις ιδέες και τα πιστεύω τους.

Στο θέμα της Δημοκρατίας αναφέρεται το ομότιτλο "τι είναι Δημοκρατία (Μεταίχμιο, 2Ο2Ο)  Στο βιβλίο ετούτο η βραβευμένη συγγραφέας είναι το ίδιο ευθύς κι εύγλωττη – εξηγεί τι σημαίνει Δημοκρατία, γιατί είναι σημαντική και τι σημαίνει για τους ανθρώπους παντού στον κόσμο. Η πολύχρωμη, σχεδόν ναΐφ, εικονογράφηση του  Χρήστου Κούρτογλου συμβάλλει στην πυκνότητα της αφήγησης, ιδίως στις σελίδες που αναφέρονται στο αντίθετο της Δημοκρατίας: την δικτατορία. Αυτή η εμφανής και σαφής παράθεση των αντιθέσεων βοηθά τους μικρούς αναγνώστες να καταλάβουν με ακρίβεια την λεπτή διαφορά μεταξύ των "θέλω" και της επικίνδυνης ασυδοσίας,  όπως και στο πρώτο βιβλίο: 

 

"Τέλεια! Έχω δικαίωμα να κάνω ό,τι θέλω, αν έτσι πιστεύω και κανένας δεν μπορεί να μου λέει όχι." λέει η εκφραστική μικρή που σκιτσάρισε η Μάτεγιτς. Και ο νεαρός φίλος της απαντά: "Λάθος! Στο Σύνταγμα υπάρχουν και άρθρα για τις υποχρεώσεις των πολιτών, ώστε να μην θίγονται τα δικαιώματα των υπόλοιπων."

Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις δεν αφορούν μόνον σ' ένα "κλειστό" πλαίσιο (άτομο, οικογένεια, σχολείο), αλλά και το ευρύτερο – της πόλης και κατ' επέκταση της πολιτείας κι αυτό καθιστά τα δύο βιβλία αλληλένδετα. Κάλλιστα, ωστόσο, μπορούν να διαβαστούν ξεχωριστά. Το καθένα τους είναι ένα καλό εφαλτήριο για συζητήσεις με θέματα που συναντούμε πλέον σε καθημερινή βάση αλλά δεν θεωρούνται παιδικά – πολίτευμα, νόμοι, δικαιώματα, ευθύνες, δημοκρατία.  Ωστόσο, όπως κάθε εκπαιδευτικός γνωρίζει, τα πάντα μπορούν να συζητηθούν με τα παιδιά αρκεί αυτό να γίνεται με συγκεκριμένο τρόπο που θα τα σέβεται. Η Ντεκάστρο, ως έμπειρη παιδαγωγός, με σπουδές και στην λογοτεχνία για παιδιά και νέους, γράφει με τρόπο περιεκτικό αλλά απλό και κοντά στην διάθεση και τις γνωστικές ικανότητες των παιδιών. Δεν χρησιμοποιεί πατερναλιστικές τρυφερότητες, δεν επιβάλλει διδαχές αλλά συνδιαλέγεται μαζί τους επί ίσοις όροις – ακούει τις ερωτήσεις της μικρής πρωταγωνίστριας και απαντά, μέσω του μικρού της φίλου, με αμεσότητα και σαφήνεια δείχνοντας έτσι στους μικρούς αναγνώστες πως να βλέπουν γύρω τους, να σκέφτονται και να μιλούν με κρίση κι αυτοπεποίθηση. 

Τα δύο βιβλία απευθύνονται σε παιδιά από 5 και 6 ετών αντίστοιχα γι' αυτό η συγγραφέας δεν αναφέρει καθόλου λεπτομέρειες – ακριβείς ημερομηνίες και τοπόσημα δεν έχουν καμία σημασία σε αυτές τις ηλικίες. Εκείνο που έχει, ωστόσο, είναι οι έννοιες των λέξεων (δικαιώματα και υποχρεώσεις, νόμοι , πολίτευμα, δημοκρατία),  και η ουσιαστική κατανόησή τους ώστε τα επόμενα βιβλία που θα διαβάσουν τα παιδιά και θα αναφέρουν το σύνταγμα και την δημοκρατία –ή οτιδήποτε άλλο σχετικό δουν ή ακούσουν που, λόγω της φετινής επετείου για το 1821 αλλά και της γενικότερης πραγματικότητας, θα είναι αρκετά– να τους είναι βατά έως ευχάριστα. Και σε τούτο ακριβώς επιτυγχάνει η προσέγγιση της Ντεκάστρο – οι διάσπαρτες λέξεις που ακούγονται ξένες στα αυτιά των μικρών παιδιών  μπαίνουν στο σωστό τους πλαίσιο ώστε ο κόσμος γύρω τους να αποκτήσει νόημα. Και οι  σύντομες ιστορικές πληροφορίες που παραθέτει βοηθούν τους μικρούς αναγνώστες να προσδιορίσουν τι είναι αυτό το κουτί που τους λένε συνέχεια και να αρχίσουν έτσι, στην πράξη, να συμπεριφέρονται  ως μελλοντικοί υπεύθυνοι κι ελεύθεροι ενήλικες. 

Το χτίσιμο της προσωπικότητας ενός παιδιού χρειάζεται χρόνο, επιμονή κι έναν γερό σκελετό για να αναπτυχθεί σε όλα τα επίπεδα, σε όλες του τις διαστάσεις. Γι' αυτό η ανάγνωση στα παιδιά και οι συζητήσεις με τους γονείς-συναναγνώστες που θα τους συνοδεύουν είναι τώρα περισσότερο αναγκαία – όχι μόνο για να αντιπαρέλθουν τις ενδεχόμενες συνέπειες του παρατεταμένου lockdown και να προχωρήσουν στην τυπική εκπαίδευσή τους αλλά να βαδίσουν και πέρα από αυτή καθώς η επικαιρότητα είναι ήδη αμείλικτη: προσωπικά δεδομένα, αυταρχικές κυβερνήσεις, ρατσιστικές νοοτροπίες, βίαιες συμπεριφορές, ψέματα κι αυθαιρεσίες βάζουν την σωματική, πνευματική και ηθική μας ακεραιότητα σε σοβαρό κίνδυνο. Οι λέξεις που περικλείονται στα δύο πιο πάνω βιβλία και η ουσία τους –η ουσία των βιβλίων εντέλει– αποτελούν μια στιβαρή θωράκιση για το μέλλον των παιδιών. Και όλων μας.

 

Σημείωση: Οι εικόνες της ανάρτησης είναι από τις εικονογραφήσεις των βιβλίων. Η εικόνα της συγγραφέως είναι φιλοτεχνημένη από τον Βασίλη Παπαγεωργίου.