Structural

  

Resistance

Η συμμετοχή της Βραζιλίας στο Φεστιβάλ των Καννών το 2Ο16 ήταν  μία  χαμηλών τόνων ταινία για μία γυναίκα η οποία, έχοντας απομείνει η μοναδική ένοικος σε ένα συγκρότημα κατοικιών του '4Ο, αρνείται να πουλήσει το διαμέρισμά της σε μια κατασκευαστική εταιρεία που σκοπεύει να το γκρεμίσει και να ανεγείρει στη θέση του ένα κοινότοπο μινιμαλιστικό τερατούργημα.

Η πρωταγωνίστριά της, ντόνα Κλάρα, είναι 65 χρονών, συνταξιούχος κριτικός μουσικής και δοκιμιογράφος. Ζει την ηλικία και την εποχή της με άνεση και αυτοπεποίθηση και δίχως κάποια δυσαρέσκεια ή φόβο για την μοναχικότητά της – ο σύζυγός της έχει πεθάνει εδώ και χρόνια ενώ τα τρία παιδιά τους έχουν τις δικές τους οικογένειες και την επισκέπτονται συχνά. Αυτή τη νηφάλια ροή της καθημερινότητας ταράσσει το ζήτημα του κτηρίου το οποίο δίνει στην Κλάρα μία έντονη αίσθηση σκοπού ενώ παράλληλα αναγεννά μέσα της ένα άγριο πείσμα να το υπερασπιστεί. 

Η ταινία Aquarius θεωρήθηκε αλληγορία για την πολιτική κατάσταση της χώρας και όταν  κυκλοφόρησε προκάλεσε δημόσια αναταραχή – στην πρώτη προβολή της το κοινό σηκώθηκε όρθιο και την χειροκροτούσε φωνάζοντας συνθήματα εναντίων του Προέδρου Τεμες (που πήρε την προεδρία μετά την πρόταση μομφής κατά της Ντίλμα Ρούσεφ) ενώ οι πολιτικοί υποστηρικτές του Τεμες καλούσαν το κοινό σε μποϋκοτάζ. Το υπουργείο Δικαιοσύνης την κατέταξε αρχικά ως "Κατάλληλη για άνω των 18" ενώ αργότερα κατέβασε το όριο στο 16. Παρ' όλα αυτά, και σύμφωνα με τις επικρατούσες φημολογίες, δεν της επέτρεψε να αντιπροσωπεύσει την χώρα στα 89α Βραβεία της Ακαδημίας. 

Ασχέτως της πολιτικής χροιάς της, η ταινία βλέπεται με ενδιαφέρον και μάλιστα μεγάλο λόγω της Sônia Braga  – η βραβευμένη και πολλάκις υποψήφια για σημαντικά βραβεία ηθοποιός δίνει εδώ μία από τις πιο μεστές, συγκροτημένες και άρτιες ερμηνείες της καριέρας της, αν όχι την κορυφαία. Ο σκηνοθέτης της ταινίας Kleber Mendonça Filho χρησιμοποιεί και τις 2ώ 34λ που διαρκεί η ταινία για να εμβαθύνει στον χαρακτήρα και την νοοτροπία της πρωταγωνίστριάς του σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής της – από την δεκαετία του '8Ο όταν η νεαρή τότε Κλάρα κέρδισε την μάχη με τον καρκίνο και την σχέση θαυμασμού που έτρεφε για την θεία της Lucia, μία εμβληματική και χειραφετημένη φιγούρα που γίνεται το πρότυπό της· το μεγάλωμα των τριών παιδιών της και το διάστημα που τα εγκατέλειψε έως την σημερινή καθημερινότητά της και τη στιγμή που αντιμετωπίζει κατά πρόσωπο τον νεαρό αρχιτέκτονα που την εκφοβίζει. Στο ενδιάμεσο, ο  αισθησιασμός της, το φλερτ, η μοναχικότητα, η μεγάλων διαστάσεων βιβλιοθήκη γεμάτη με δίσκους βινυλίου, οι μουσικές του Hector Villa-Lobos  και των Queen, η διασκέδαση, οι φιλίες, η φιλική σχέση με την οικονόμο της που φορές εναλλάσσεται σε σχέση εξουσίας.   

 

Η πλοκή κλιμακώνεται αργά, χωρίς λόγο κάποιες φορές, καθώς εκτυλίσσονται  από τη μια πλευρά οι δόλιες ενέργειες της κατασκευαστικής για να διώξει την Κλάρα από το διαμέρισμά της – γενναίες οικονομικές προσφορές στην ίδια και χειραγώγηση με αυτές των παιδιών της που την πιέζουν να ενδώσει ώστε να επωφεληθούν αργότερα από την κληρονομιά· συνεχείς παρενοχλήσεις και στην συνέχεια εκφοβισμός, ενοχλητικά πάρτυ, δολιοφθορές στις εγκαταστάσεις και τα υπόλοιπα, ήδη άδεια, διαμερίσματα της πολυκατοικίας. Kαι από την άλλη η ήρεμη μα τόσο σθεναρή, και κάποιες φορές απροσδόκητη, αντίσταση της Βραζιλιάνας σε κάθε προσπάθεια εκδίωξής της – ένας από τους λόγους που ήθελα να την δω. Δεν περίμενα ποτέ, ωστόσο, ότι μια κοινωνική δραματική ταινία θα ήταν και αγωνιώδης – οι πιέσεις κάθε φορά εντείνονται όλο και περισσότερο ώσπου το τελευταίο μέσο που ο νεαρός αρχιτέκτονας χρησιμοποιεί για να την εξαναγκάσει να εγκαταλείψει το σπίτι της είναι τόσο ισχυρό και μη αναστρέψιμο που δεν ξέρεις τι να υποθέσεις όταν η Κλάρα, μην έχοντας άλλη διαφυγή και με τον ίδιο ακλόνητο τρόπο που αντιμετώπισε τον νεαρό αρχιτέκτονα, τα βάζει με τον διευθύνοντα της κατασκευαστικής εταιρείας και παππού του.

 

Υπάρχουν επίσης και κάποιες σεκάνς με μεταφυσικές αναφορές στα όνειρα της Κλάρα στα οποία, όμως, δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία – μία από τις συνέπειες της μεγάλης διάρκειας της ταινίας που, αναπόφευκτα, κάνει ορισμένες "κοιλιές". Εκτός αυτού, το ανοικτό τέλος είναι ίσως το μόνο "ψεγάδι" της ταινίας – ναι μεν η Κλάρα αντιμετωπίζει κατά πρόσωπο τους διευθύνοντες της κατασκευαστικής, αλλά ένα συγκεκριμένο νομικό έγγραφο, ενοχοποιητικό γι αυτούς, που  έχει μαζί της και το οποίο θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια εκπληκτικής έντασης σκηνή με τους αντίστοιχους διαλόγους, μοιάζει εντελώς αμήχανο έως άχρηστο στο πλάνο. Μάλλον αναμενόμενο από έναν σκηνοθέτη που υπήρξε επαγγελματίας του γραπτού λόγου, δλδ κριτικός κινηματογράφου και δημοσιογράφος, και ο οποίος  πειραματίστηκε με τα βίντεο κλιπς, το ντοκιμαντέρ και τις ταινίες μυθοπλασίας πριν καταπιαστεί με τις μεγάλου μήκους κοινωνικές και καταλήξει σε τούτη την έκβαση της αναμέτρησης που θυμίζει έντονα πεζογραφία. Για να είμαι ειλικρινής, όλη η ταινία μοιάζει σαν να είναι ένα ακόμη κινηματογραφικό σενάριο του Leonardo Padura.

        

Ένα πολιτικό σχόλιο για τον νεποτισμό, την διαφθορά και τον κυνισμό στην Βραζιλία· μία αφήγηση για την ιδιαίτερη σχέση μεταξύ χώρου και ταυτότητας, ηθικής βίας και παραβίασης της αίσθησης της ασφάλειας στον ιδιωτικό χώρο· μία έκθεση των σημαντικών αξιών της ζωής που μετακινούνται μέσα στον χρόνο και συγκεράζουν ομαλά την μνήμη με το σύγχρονο παρόν. Το Aquarius είναι όλα αυτά που μοιάζει να συνοψίζονται εύγλωττα στο "advanced degrees in business cannot compensate for a lack in character" που ακούγεται κάποια στιγμή στην ταινία. Πάνω απ' όλα, ωστόσο, είναι ένα δυναμικό και πολυσύνθετο, με πλούσιες αποχρώσεις, πορτρέτο μιας γυναίκας στην ώριμη ηλικία της – η προσωποποίηση, αν θέλετε, της κίνησης της ζωής προς το μέλλον που κάποιες φορές παράγεται με αντίρροπη πίεση. 

Σημείωση: Το εικαστικό είναι του ισπανού σουρρεαλιστή Óscar Domínguez.