Κούκλες & Λέξεις

"Για να ορίσουμε τη σφαίρα στην οποία εμπίπτουν με την υπόστασή τους οι κούκλες της Λόττε Πρίτσελ, θα πρέπει πρώτα ν' αναλογιστούμε πως στη ζωή τους δεν υπάρχουν παιδιά, πως κατά κάποιον τρόπο η γένεσή τους προϋποθέτει έναν κόσμο παιδικό που έχει παρέλθει. Σ' αυτές, η κούκλα έχει επιτέλους απογαλακτιστεί απ' τα βιώματα και τις παραστάσεις, απ' τη χαρά και τον πόνο του παιδιού, έχει γίνει ανεξάρτητη, μεγάλη, πρόωρα ενήλικη, έχει εισέλθει πλήρως σ' όλες τις μη πραγματικότητες της δικής της ζωής."

Με εξαιρετικά λεπτοδουλεμένα άκρα από κερί και επιμήκη σώματα, κομψά πολυτελή κοστούμια και μια ιδιαίτερη, μελαγχολική κι ελαφρώς ηδυπαθή, έκφραση στο πρόσωπό τους, οι κούκλες της Lotte Pritzel  μοιάζουν να είναι μία ζωντανή έγχρωμη εκδοχή των πιο ήπιων σχεδίων του Aubrey Beardsley. Είναι ωστόσο γέννημα της φαντασίας της γερμανίδας κουκλοποιού, "...σαν αυτοσχεδιασμοί του ασυνειδήτου", ορμώμενη από γιορτές μεταμφιεσμένων, χορευτικές και θεατρικές παραστάσεις. Εξού και η θαυμάσια θεατρικότητα στην κίνηση που δίνει στις δημιουργίες της.  

Γεννημένη στην Σιλεσία το 1887, όταν γίνεται 18 η Λόττε Πρίτσελ μετοικεί στο Μόναχο  όπου οι χειροποίητες κούκλες/μαριονέτες της γνωρίζουν τεράστια απήχηση. Γράφονται πολλά άρθρα για αυτές και η φήμη τους εξαπλώνεται πολύ γρήγορα μέχρι την άλλη άκρη του Ατλαντικού. Είναι δε τόσο δημοφιλείς ώστε o  γερμανός ιστορικός τέχνης Max von Boehn δηλώνει δημοσίως πως "εμπεριέχουν την αίσθηση της εποχής μας περισσότερο από ένα μουσείο γεμάτο με πίνακες μοντέρνας ζωγραφικής."   Είναι η εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και οι κούκλες "Πρίτσελ" ενσαρκώνουν ιδανικά την παρακμή και την σεξουαλική αμφισημία της περιόδου από το 1919 έως την άνοδο στην εξουσία της Ναζιστικής Γερμανίας του Χίτλερ το 1933.

Την ίδια εποχή σχεδιάζει μία εξίσου επιτυχημένη σειρά λιθογραφιών – η "Dance - Movements and Costumes" έχει αντίστοιχες γυναικείες μορφές κι αισθητική και γίνεται η έμπνευση για διάσημες χορεύτριες της εποχής ώστε να χρησιμοποιήσουν τις κούκλες της στις παραστάσεις τους. Αυτό μοιάζει να "οδηγεί" την αυτοδίδακτη δημιουργό σχεδόν αναπόφευκτα στον σχεδιασμό κοστουμιών για το θέατρο. Έτσι, σε όλη την  διάρκεια της δεκαετίας του 1920, η Λόττε Πρίτσελ εργάζεται ντύνοντας τους πρωταγωνιστές κλασικών έργων.  

Όσο ξεχωριστές ήταν οι κούκλες της, τόσο ξεχωριστή και συναρπαστική ήταν η προσωπικότητα της γερμανίδας καλλιτέχνιδας που κινούνταν άνετα στους μποέμ και καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής. Εκεί γνώρισε τον Rainer Maria Rilke  ο οποίος το 1913 επισκέφτηκε το ατελιέ της. Ήταν τόσο έντονος ο θαυμασμός του που κατόπιν γράφει το "Σχετικά με τις Κούκλες της Λόττε Πρίτσελ" – μία συναισθηματικά φορτισμένη αποτίμηση της παιδικής ηλικίας όπου αναφέρεται στις παιδικές κούκλες ως μέσο ταύτισης κι έκφρασης του παιδιού καθώς και αλληλεπίδρασής του με τον κόσμο. Τις χρησιμοποιεί δε, όπως και άλλα παιδικά παιχνίδια, για να τονίσει την αντιδιαστολή τους με τις ενήλικες κούκλες/μαριονέτες της Πρίτσελ που έχουν εκείνο που διαφεύγει στα άλλα, κάθε είδους, παιχνίδια – το άυλο συναίσθημα του σώματος, την ψυχή. Το μικρό αυτό δοκίμιο θα τυπωθεί σε βιβλίο –με περιορισμένο αριθμό αντιτύπων– το 1921 και θα συνοδεύεται από έγχρωμες λιθογραφίες που έχει σχεδιάσει και χρωματίσει στο χέρι η ίδια η καλλιτέχνιδα.  

Το σχεδόν πρόσφατο "Κούκλες" (Περισπωμένη, 2012) αναβιώνει αυτήν ακριβώς την έκδοση με τις 16 αυθεντικές λιθογραφίες της Πρίτσελ που απεικονίζουν τις λεπταίσθητες κέρινες κούκλες της. Στην παρούσα δίγλωσση έκδοση, ωστόσο, εκτός από το πρωτότυπο κείμενο του Ρίλκε που βρίσκεται αντικριστά με την ελληνική μετάφρασή του από τον  Κώστα Κουτσουρέλη, έχει προστεθεί κι ένα εμπεριστατωμένο και λεπτομερές σημείωμα του εκδότη που αναφέρεται στο έργο της γερμανίδας δημιουργού και στην καλλιτεχνική σχέση της με τον γερμανόφωνο ποιητή. 

Εξαιρετικό από κάθε άποψη –αισθητικής, λογοτεχνικής, εικαστικής–λεύκωμα, και γι' αυτό συλλεκτικό. 

Σημειώσεις: Το απόσπασμα της ανάρτησης είναι η εναρκτήριος παράγραφος του κειμένου του Ρίλκε. // Οι δύο κούκλες της πρώτης φωτογραφίας ανήκουν στην συλλογή "Puppen  für die vitrine" (1914). Το τελευταίο σκίτσο είναι μία από τις δεκαέξι λιθογραφίες της έκδοσης.