Ασπίδα και δόρυ

και μαγικό ραβδί

Ένα παραμύθι με την ανατολίτικη ατμόσφαιρα του "Χίλιες και Μία Νύχτες" είναι  το πρόσφατο βιβλίο του  Γιώργου Παναγιωτάκη. Ωστόσο, το "Ο Ισιντόρ και το φεγγάρι" (Πατάκης, 2019) είναι μια αφήγηση που μιλά για πολύ σύγχρονες καταστάσεις με τον τρόπο της φιλοσοφίας. Αν και αυτό ακούγεται κάπως περισπούδαστο ή δυσνόητο, το βιβλίο δεν είναι καθόλου. 

Ο μικρός Ισιντόρ είναι ο παραγιός του Λιβόρνο, του μάγου που κατάφερε το ακατόρθωτο: αιχμαλώτισε το φεγγάρι, το έδεσε με ένα αόρατο σκοινί και το τράβηξε κοντά στη γη. Και τώρα, το φυλά δεμένο στο σπίτι του. Πως; "Στις λέξεις. Εκεί κρύβεται η μαγεία. Αν τις διαλέξεις μία μία, αν τις πλέξεις μαστορικά μεταξύ τους κι έπειτα τις πεις ή τις γράψεις στο χαρτί, είναι ικανές να κάνουν θαύματα. (...) Μέχρι και να δέσουν το φεγγάρι μπορούν."  Είναι τέτοια η ισχύς των λέξεων ώστε ο χαλίφης Μουρμάχ τις χρησιμοποιεί και τρομοκρατεί τους πάντες. Το ότι μπόρεσε να δέσει το φεγγάρι, όπως λέει στους κατοίκους της χώρας του για το δώρο που του έκανε ο Λιβόρνο, αποδεικνύει την παντοδυναμία του, αυτή την απόλυτη εξουσία που έχει πάνω στη φύση και τους ανθρώπους. Κι εκείνοι τον πιστεύουν, τον φοβούνται και τον προσκυνούν. 

Ο Ισιντόρ ονειρεύεται να γίνει αυτός ο φύλακας του αόρατου σκοινιού που συγκρατεί το φεγγάρι – να περιπολεί ακούραστος στην ταράτσα, να δοκιμάζει το σκοινί με το χέρι του για να δει αν είναι δεμένο καλά. Όπως ακριβώς το κάνει η Μπέλα,  η λιγόλογη και μονίμως μουτρωμένη πρώτη βοηθός του μάγου. Ο Ισιντόρ την παρακολουθεί κάθε μέρα και η επιθυμία του μεγαλώνει. Έτσι, ένα βράδυ χρησιμοποιεί ένα μαγικό κόλπο του Λιβόρνο, την υπνωτίζει και της παίρνει την θέση. Γίνεται έτσι αμέσως αυτό που ονειρεύεται. Τα πράγματα όμως δεν θα εξελιχθούν σύμφωνα με το όνειρό του – κουρασμένος από τις δουλειές της ημέρας, ο Ισιντόρ αποκοιμιέται, το σκοινί λύνεται και το φεγγάρι απομακρύνεται. Ο χαλίφης, μόλις το αντιλαμβάνεται εξοργίζεται και συλλαμβάνει τον Λιβόρνο και την Μπέλα ως υπαίτιους με σκοπό να τους θανατώσει. Όλοι του λένε να τρέξει μακριά από το σπίτι του μάγου, να κρυφτεί από την οργή του χαλίφη αλλά ο Ισιντόρ δεν καταλαβαίνει γιατί πρέπει να αποχωριστεί τους φίλους και το σπίτι του· γιατί το σκοινί του φεγγαριού δεν υπάρχει, γιατί  ο Λιβόρνο είπε μια ψεύτικη ιστορία, γιατί τώρα δεν μπορούν να πουν την αλήθεια, γιατί ο χαλίφης δεν πρόκειται να τους ακούσει, γιατί..., γιατί...

Οι απορίες, είτε όταν εκφράζονται είτε ως εσωτερικός αναστοχασμός είναι μία φυσική κατάσταση στα παιδιά - ρωτούν συνεχώς και για τα πάντα ώστε να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους και την θέση τους σ' αυτόν. Και ο Ισιντόρ, όπως όλα τα παιδιά, είναι "θρασύς" και θαρραλέος και κάνει ερωτήσεις συνεχώς. Για να βρει τις απαντήσεις μιλά με τον εαυτό του αλλά και με τον Λιβόρνο και την Μπέλα. Με οδηγό τις απαντήσεις τους και το αίσθημα δικαίου και λογικής που έχουν έμφυτα τα παιδιά, συνειδητοποιεί την πραγματικότητα και διαμορφώνει την δική του στάση – είναι αυτός που θα δώσει τη λύση και μάλιστα με το ίδιο "όπλο". Όπως και ο χαλίφης, χρησιμοποιεί δυνατές λέξεις και λόγο  για να προκαλέσει την εξουσία του Μουρμάχ και καταφέρνει  έτσι να απελευθερώσει τον Λιβόρνο και την Μπέλα. 

Δεν είναι υπερβολή το ότι τα παιδιά θεωρούνται μικροί φιλόσοφοι καθώς οι απορίες αποτελούν την βάση της φιλοσοφίας. Ο συγγραφέας έχει αποδώσει τα ερωτήματα του Ισιντόρ και την διαδικασία της συνειδητοποίησης και της δράσης του με εύγλωττο και παραστατικό τρόπο – η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι νεανική, σβέλτη και σύγχρονη· η δράση κλιμακωτή, οι μεταφορές  λυρικές  χωρίς ωστόσο εκβιαστικούς μελοδραματισμούς· οι χαρακτήρες παρουσιάζονται ολοκληρωμένοι ενώ τα ονόματά τους έχουν κάποια μουσικότητα: Μουρμάχ, Φαρυντούν, Κύρος, Σοράγια. Ακόμη και το σκοινί με το οποίο υποτίθεται πως ο Λιβόρνο έδεσε το φεγγάρι έχει ένα εύηχο και συμβολικό όνομα: γκορουνμέζ, μία τουρκική λέξη που σημαίνει αόρατος.

Το βιβλίο απευθύνεται σε μεγαλύτερα παιδιά και μικρούς εφήβους και τα θέματα που θίγει είναι σημαντικά για αυτή την ηλικιακή ομάδα αναγνωστών: οι πεισματικές αποφάσεις, τα όνειρα και οι φιλοδοξίες. Η φιλία, επίσης, η προσωπική ευθύνη και το θάρρος να αντιμετωπίζεις τις συνέπειες των δικών σου πιστεύω και των δικών σου πράξεων. Ο κύριος άξονας, όμως, του βιβλίου είναι η δύναμη των λέξεων – ανάλογα με το ποιος τις χρησιμοποιεί, με ποιον τρόπο και ποιος είναι ο σκοπός του, οι λέξεις μπορούν να προστατεύσουν ή να πληγώσουν. Μπορούν να παραπλανήσουν και να τρομοκρατήσουν  ή να κάνουν θαύματα, όπως ακριβώς  συμβαίνει και στην εκτός παραμυθιών πραγματικότητα. 

Κάθε βιβλίο του Γιώργου Παναγιωτάκη είναι μια ιστορία που συμβαδίζει μεν με την επικαιρότητα, αλλά δεν υποκύπτει στις ευκολίες ή τις επιβολές της. Ο "Ισιντόρ..." είναι μία επίκαιρη και πολύ καίρια ιστορία για την χρήση των λέξεων και την δύναμη του λόγου σε μια εποχή που οι κάθε είδους τραμπισμοί και κλοουνίστικοι λαϊκισμοί βρίσκουν πολύ πρόσφορο έδαφος· ένα παραμύθι πρώιμης ενηλικίωσης, θα έλεγα, που βοηθά τους νεαρούς αναγνώστες να δουν την διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας και να ξεχωρίσουν την διαστρέβλωση που μεσολαβεί μεταξύ μιας ιδέας και της υλοποίησής της. Ωστόσο, μπορείτε κάλλιστα να παραβλέψετε προς στιγμήν όλα τα παραπάνω –συμβολισμούς και θεωρίες– και να το διαβάσετε  μόνον ως μια απολαυστική, αγωνιώδη περιπέτεια ενός μικρού αγοριού κι αυτό είναι το πιο σημαντικό ατού του βιβλίου. Και της λογοτεχνίας εν γένει, παιδικής ή ενήλικης: η διασκέδαση.  

Σημειώσεις: Το πρώτο εικαστικό είναι λεπτομέρεια από ταπισερί βασισμένη σε έργο του Σπύρου Βασιλείου - δύο εκθέματα που συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση "Υφάνσεις: Ζωγραφική και ταπισερί στην Ελλάδα από το 1960 έως σήμερα" που τρέχει τώρα στο Μουσείο Μπενάκη - Κτήριο Πειραιώς και θα διαρκέσει μέχρι την 1η  Μαρτίου. Το δεύτερο από την ασπρόμαυρη εικονογράφηση του βιβλίου που έκανε ο Βασίλης Κουτσογιάννης.