Unreal city

                            

"Ψίθυροι" ήταν η αρχική επιλογή του Juan Rulfo για τον τίτλο του μυθιστόρηματος που θα τον ενέτασσε στο πάνθεον της ισπανόφωνης λογοτεχνίας της Αμερικής. Το "Πέδρο Πάραμο" (μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου – Πατάκης, 2016 / 10η έκδοση), όπως τελικά τιτλοφορήθηκε, αποτελεί ένα πρωτοποριακό δείγμα πεζογραφίας  που αποτυπώνει το υπόστρωμα της σιωπής των ανθρώπων της μεξικανικής υπαίθρου με έναν ήπιο νατουραλισμό που συνδυάζει την εις βάθος παρατηρητικότητα και, σε μεγάλο βαθμό, τον συμβολισμό.    

Κεντρικός άξονας της αφήγησης είναι το ταξίδι του Χουάν Πρεσιάδο για να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε στην μητέρα του – να απαιτήσει από τον πατέρα του ό,τι τους ανήκει. "Αυτό που ήταν υποχρεμένος να μου δώσει και ποτέ δεν μου έδωσε..."  ήταν τα τελευταία λόγια της Ντολορίτας Πρεσιάδο. Τόσο στην διαδρομή προς την Κομάλα, όσο και όταν φθάνει εκεί,  ο Χουάν θα συναντήσει ανθρώπους που θα του μιλήσουν, θα τον φιλοξενήσουν, θα τον καθοδηγήσουν στην αναζήτησή του – τον Αμπούνδιο Μαρτίνες, τον ονηλάτη που ακολούθησε για να φθάσει στην Κομάλα, γιο του Πέδρο Πάραμο· την Εδουβίχες Διάδα, παιδική φίλη της μητέρας του· την Νταμιάνα Σισνέρο, επίσης φίλη.  Όσους όμως συναντά ο Χουάν αποδεικνύονται φαντάσταματα· οπτασίες που αναδύονται στον δρόμο του, είτε λόγω κούρασης, είτε λόγω της εφιαλτικής ζέστης που επικρατεί στην Κομάλα – έναν τόπο που, εκτός από την μεγάλη ξηρασία, δεν έχει άλλα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά· έναν τόπο που μπορεί να είναι οπουδήποτε, οποτεδήποτε. Και με ψιθύρους –ή μουρμουρητά όπως το αποδίδει στην εξαιρετική δουλειά της η μεταφράστρια–, παρόλη την φασματική τους διάσταση, οι άνθρωποι ετούτοι θα δώσουν τις αναγκαίες πληροφορίες στον Χουάν για την οικογένεια του πατέρα του αλλά και τον ίδιο τον πατέρα του, τον Πέδρο Πάραμο - έναν τύραννο που έχει πεθάνει, έχοντας όμως καταστρέψει τον τόπο που άφησε πίσω του.

Πρόδρομος του μαγικού ρεαλισμού κι ένας από τους πιο επιδραστικούς λατινοαμερικάνους συγγραφείς, αν όχι ο επιδραστικότερος, ο Χουάν Ρούλφο θεωρήθηκε ο απόλυτος καλλιτέχνης –  υπήρξε επίσης σημαντικός φωτογράφος, σεναριογράφος, παραγωγός κινηματογραφικών ταινιών, ηθοποιός και σύμβουλος περί ιστορικών θεμάτων. Μόνιμο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του οι αυτόχθονες πληθυσμοί της χώρας του. Ως φωτογράφος, ο Ρούλφο απαθανάτισε, με τον απόλυτο τρόπο που αποδίδουν τα ασπρόμαυρα καρέ, την σκληρή πραγματικότητα της μεξικανικής υπαίθρου.  Ως συγγραφέας, τόσο με το "Πέδρο Πάραμο", όσο και με τη συλλογή διηγημάτων του που προηγήθηκε κατά δύο χρόνια, ο Ρούλφο αποδίδει λογοτεχνικά την ιστορία του Μεξικού σε μια περίοδο όπου ήταν ακόμη νωπές οι συνέπειες των κοινωνικών συγκρούσεων – κυρίως της Μεξικανικής Επανάστασης του 1910 που είχε ως θύματα τους γονείς του, αλλά και του μετέπειτα Πολέμου των Κριστέρος (1926-29) και την -πιο σύγχρονή του- διένεξη μεταξύ της κυβέρνησης και της Καθολικής Εκκλησίας. Και το κάνει εξωραΐζοντας, κατά κάποιον τρόπο, την βία και την εκμετάλλευση, την άνυδρη γη και τους άμοιρους ανθρώπους της με υπερβολές, αλληγορίες και αμφισημίες.

Το βιβλίο ετούτο ήταν κάτι σαν εμμονή – οι κριτικές που συνεχώς λαμβάνει ακόμη και σήμερα μιλούν για ένα magnum opus, η συνολική ανάγνωση του οποίου επιδέχεται άνετα, κάθε φορά, και μία νέα ερμηνεία. Διαβάζοντάς το, διαπίστωσα πως παρόλη την έντονα διακεκομμένη γραμμική αφήγηση, την πολυφωνία, και την άχρονη εξιστόρηση, το μυθιστόρημα αποτελεί ένα συνεκτικό, κατανοητό –με τον τρόπο που κατανοούμε ένα πολυαναφορικό περιβάλλον του Μπέκετ ή τους παράδοξους διαλόγους του Ιονέσκο– κείμενο με αιχμηρές κοινωνικές, ανθρωπολογικές και ιστορικές πτυχές. 

Η πρόσφατη έκδοση που κρατώ περιλαμβάνει ένα σημείωμα της μεταφράστριας, επίμετρο του Κάρλος Φουέντες, ένα κείμενο αναμνήσεων του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, το προλογικό σημείωμα της αμερικανικής έκδοσης από την Σούζαν Σόνταγκ και τέλος, έναν διάλογο του συγγραφέα με τον κριτικό λογοτεχνίας Τζόζεφ Σόμμερς – όλα εξαιρετικά κείμενα τα οποία, όμως, θα μπορούσαν να παραληφθούν. Ή, να περιοριστούν σε ένα. Το μυθιστόρημα του Χουάν Ρούλφο στέκεται άνετα μόνο του και, εξήντα δύο χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του, εξακολουθεί να αποτελεί πρότυπο κειμενικής δομής, και να συγκινεί.

Σημείωση: Η πρώτη φωτογραφία είναι του Χουάν Ρούφλο κι έχει αντληθεί από τις "Άγονες ζωές" του Γκρασιλιάνο Ράμος. Στην δεύτερη φωτογραφία ο συγγραφέας κατά την παραλαβή του βραβείου Prince of Asturias Award for Literature, το 1983. Ο τίτλος της ανάρτησης είναι του T. S. Elliot από στίχο του "The Waste Land" που θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά έργα του 20ου αι. και αντιπροσωπευτικό του μοντερνισμού στην ποίηση.