Soundtracking

An Identity

Ο ήχος είναι αόρατος αλλά πολύ υποβλητικός. Μπορεί να οριοθετήσει έναν χώρο αλλά και να προσδιορίσει συμπεριφορές κι αντιδράσεις – αυτό είναι που συμβαίνει στο "Καρμπόν" (Κίχλη, 2017),  το πρώτο μυθιστόρημα του Γιώργου Κούβα που εκτυλίσσεται  σε μία κοινότυπη πολυκατοικία των ημερών μας.

Στο τρίτο όροφο μένει ο Άρης Κοντός. Μεταφορέας και συναρμολογητής σε γνωστή πολυεθνική εταιρεία επίπλων ποιότητας, ζει μια μονότονη ρουτίνα. H κοινωνικότητά του είναι συρρικνωμένη σε δυο-τρεις κουβέντες που ανταλλάσσει με τον συνάδελφό του Τεό και κάποιες φορές που συμμετέχει στην συνέλευση των ενοίκων της πολυκατοικίας. Η μόνη επαφή με την οικογένειά του είναι οι αναμνήσεις: από μία προστατευμένη κι αδιάφορη παιδική ηλικία, και από τον παππού στην Αλεξάνδρεια, που αποτελεί πρότυπο για τον Άρη – είναι ο μόνος που του δείχνει εμπιστοσύνη  και του μαθαίνει την δραστήρια, δημιουργική ζωή. Μοναδική διέξοδός του –κόλλημα το λέει– είναι το να συναρμολογεί μεγάλα παζλ και το να παίζει Super Mario και τένις στο Wii. Κάπου κάπου  κάνει και φάρσες στα ελιτίστικα κτηματομεσιτικά γραφεία.  

Ο Φίλιππος Ροδόπουλους μένει στον τέταρτο. Έχει φήμη εναλλακτικού καλλιτέχνη, είναι μία διασημότητα. Το επιβεβαιώνει ο κόσμος –καλλίγραμμος γυναικείος, κυρίως– που τον επισκέπτεται και τα πολύβουα πάρτυ στο ρετιρέ του. Νέος, στυλάτος, φτασμένος· με αναμφίβολο ταλέντο, κύρος και μεγάλη δόση ευζωίας είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά του που θαυμάζει ο Άρης  καθώς τον παρατηρεί  συστηματικά και από απόσταση. Η απόσταση αυτή, ωστόσο, θα καταργηθεί όταν ο ΄Άρης έχει ένα εργατικό ατύχημα: καθώς μοντάρει, σκυμμένος, μία βιβλιοθήκη, τα ράφια πέφτουν από ψηλά και προσγειώνονται με δύναμη στο πίσω μέρος του κεφαλιού του, κοντά στο δεξί αυτί. Εκτός από ένα επίμονο καρούμπαλο και πονοκέφαλο, ο Άρης νιώθει την ακοή του να οξύνεται υπερβολικά – μπορεί να ακούει ήχους και ομιλίες από μέτρα μακριά. Έτσι, η λαθρακρόαση  θα γίνει το κλειδί του για να εισβάλλει –ηχητικά, στην αρχή– στο διαμέρισμα  του Φίλιππου και να οικειοποιηθεί την ιδιωτική ζωή του. 

Παράλληλα με την ιδιωτική ζωή των δύο πρωταγωνιστών, εκτυλίσσονται και οι ζωές των άλλων ενοίκων της πολυκατοικίας – η κυρία του κουταλιού με τον διπολικό σύζυγό της, στον πρώτο όροφο· ο νεαρός Μάριος του Β1 και το κουτάβι που προσπαθεί να πουλήσει· η ένοικος του δίπλα διαμερίσματος που προσπαθεί να πάρει μια σημαντική απόφαση· ο γηραιός διαχειριστής της πολυκατοικίας με την βαρηκοΐα του. Οι ιστορίες τους μοιάζουν παραπληρωματικές της προσωπικότητας του Άρη καθώς υποδηλώνουν, με τον τρόπο που κλιμακώνονται, τις διαφορετικές εκφάνσεις που έχει το συναισθηματικό αδιέξοδο ενός ανθρώπου. Γι' αυτό, το "Καρμπόν" θα μπορούσε να είναι και μία μελέτη για το ψυχικό κενό και την έλλειψη σκοπού, τον εθισμό και την μίμηση ως τρόπο ζωής. Δεν υπάρχουν όμως παρά λίγοι στοχασμοί που εμβαθύνουν  και θα προβλημάτιζαν τον αναγνώστη για τις όψεις και τις τροπές που παίρνει η αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας: ο ΄Αρης θα παραιτηθεί από την δουλειά του, θα ανακαινίσει το διαμέρισμά του ως ακριβές αντίγραφο του διαμερίσματος του Φίλιππου και, ενισχύοντας την ήδη οξυμένη ακοή του με ακουστικά βαρηκοΐας, αφουγκράζεται και αντιγράφει επακριβώς όλες τις κινήσεις του – ένα έμβιο καρμπόν. Εξού και ο τίτλος του βιβλίου. 

Βέβαια, στην διάρκεια αυτού του εμμονικού μιμητισμού, ο Άρης θα ανακαλύψει την ικανότητά του να ζωγραφίζει  (κάποια άδηλη μορφή συναισθησίας, μάλλον) και μάλιστα με πρωτότυπο, μοντέρνο ύφος. Αυτό, όμως, είναι κάτι που δεν σημαίνει γι' αυτόν τίποτα και το προσπερνά. 

Με θητεία στο επάγγελμα του μηχανικού, στην σχεδίαση καινοτόμων ιατρικών συσκευών και στην ανάπτυξη εφαρμογών νευροτεχνολογίας, με ενδιάμεσες σπουδές στην Διοίκηση Επιχειρήσεων, ο Γιώργος Κούβας είναι ασκημένος στην συγγραφή τεχνικών κειμένων. Έτσι, η τεχνική αρτιότητα του "Καρμπόν" είναι παραπάνω από εμφανής – η στιβαρή κι εκλεπτυσμένη γραφή το κάνουν ένα ευανάγνωστο κι απολαυστικό βιβλίο. Ένα page-turner με συνεχείς ανατροπές (από το δεύτερο, περίπου, μισό του βιβλίου και μετά) που αναδεικνύουν την ιδεοψυχαναγκαστική προσήλωση του Άρη στον Φίλιππο που φθάνει στο σημείο να σκηνοθετήσει την ενοχή του για να σώσει τον Φίλιππο από την σύλληψη  για κατοχή ναρκωτικών. Στην ρέουσα ανάγνωση συμβάλλουν επίσης τόσο η πλούσια γλώσσα και η πυκνή -όχι ασφυκτική- συνεκτικότητα του κειμένου όσο και η γενικότερη οργάνωσή του  με μικρά κεφάλαια κι εύστοχους τίτλους. 

Λόγω της έντονης αληθοφάνειας της πλοκής δεν μπόρεσα να διακρίνω  κάποια κωμικά στοιχεία. Δεν έχει άλλωστε και τόση σημασία για ένα βιβλίο που αποκαλύπτει εύστοχα, με οξυδέρκεια και με χροιά κινηματογραφικού ψυχολογικού θρίλερ το αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου και την αδυναμία του να χειριστεί την ζωή. Ως μυθιστόρημα δεν πυροδοτεί αναμνήσεις ή τρυφερές νοσταλγίες όπως συνήθως συμβαίνει και με τους ήχους, ωστόσο γεννά προσδοκίες για το επόμενο βήμα του συγγραφέα. 

Σημειώσεις: Πιθανότατα είναι από παραδρομή, μου έκανε όμως εντύπωση ότι στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου υπάρχουν σημειώσεις που επεξηγούν/σχολιάζουν συγκεκριμένα σημεία του μυθιστορήματος ενώ μέσα στο κείμενο λείπουν οι αντίστοιχες παραπομπές. // Το πρώτο εικαστικό είναι κεντρικό μέρος του τρίπτυχου In Memory of George Dyer του Francis Bacon. Η φωτογραφία προέρχεται από το εργαστήριο του ολλανδού καλλιτέχνη Mark Manders. 

"Και τότε...

...μια ωραία μέρα η αστική τάξη αφυπνίζεται από ένα δυνατό ανάστροφο σοκ: οι ασφαλίτες είναι απασχολημένοι, οι φυλακές γεμίζουν, οι βασανιστές γύρω από τα κρεβάτια του Προκρούστη εφευρίσκουν, τελειοποιούν, συζητούν.
     Οι άνθρωποι εκπλήσσονται, αρχίζουν να αγανακτούν. Λένε: «Πόσο παράξενο! Αλλά δεν πειράζει - είναι ναζισμός, θα περάσει!" Και περιμένουν, και ελπίζουν· και κρύβουν την αλήθεια από τον εαυτό τους, ότι είναι βαρβαρότητα, αλλά η υπέρτατη βαρβαρότητα, το αποκορύφωμα της βαρβαρότητας που συνοψίζει όλες τις καθημερινές βαρβαρότητες· ότι είναι ναζισμός, ναι, αλλά ότι πριν γίνουν τα θύματά του, ήταν οι συνεργάτες του· ότι ανέχθηκαν το  πως, πριν τους επιβληθεί ο ναζισμός, του είχαν δώσει άφεση αμαρτιών, είχαν κλείσει τα μάτια τους, τον είχαν νομιμοποίησει, επειδή, μέχρι τότε, είχε εφαρμοστεί μόνο σε μη ευρωπαϊκούς λαούς· ότι έχουν καλλιεργήσει αυτόν τον ναζισμό, ότι είναι υπεύθυνοι γι 'αυτόν.»

 
"And then one fine day the bourgeoisie is awakened by a terrific reverse shock: the gestapos are busy, the prisons fill up, the torturers around the racks invent, refine, discuss.
    People are surprised, they become indignant. They say: “How strange! But never mind — it’s Nazism, it will pass!” And they wait, and they hope; and they hide the truth from themselves, that it is barbarism, but the supreme barbarism, the crowning barbarism that sums up all the daily barbarisms; that it is Nazism, yes, but that before they were its victims, they were its accomplices; that they tolerated that Nazism before it was inflicted on them, that they absolved it, shut their eyes to it, legitimized it, because, until then, it had been applied only to non-European peoples; that they have cultivated that Nazism, that they are responsible for it."

Σημειώσεις: Το απόσπασμα είναι από το "Discours sur le colonialisme" (1955) του γάλλου ποιητή, συγγραφέα και πολιτικού  Aimé Césaire. Η αγγλική εκδοχή του είναι από την μετάφραση  της Joan Pinkham για την αγγλική έκδοση του δοκιμίου το 1972. Η ελληνική μετάφραση του αποσπάσματος είναι δική μου. / Οι δύο φωτογραφίες απεικονίζουν μία (ενιαία) εγκατάσταση με νέον του ιταλού Maurizio Nannucci και βρίσκεται στην Βενετία, στον κήπο του Μουσείου Γκουγκενχάιμ.

Πολλές Ευχές

για

Καλό Πάσχα!

Σημείωση: Το λεπταίσθητο Κεφάλι Κουνελιού σε Προφίλ (c.1810) ανήκει στον βρετανό ζωγράφο, γλύπτη και χαράκτη Edwin Henry Landseer.

Give sorrow words

The answers quick and keen, the honest look, the laughter, the love,
They are gone. They have gone to feed the roses. Elegant and curled
Is the blossom. Fragrant is the blossom. I know. But I do not approve.
More precious was the light in your eyes than all the roses in the world.

Down, down, down into the darkness of the grave
Gently they go, the beautiful, the tender, the kind;
Quietly they go, the intelligent, the witty, the brave.
I know. But I do not approve. And I am not resigned.”

<>

Οι απαντήσεις γρήγορες κι αιχμηρές, η ενάρετη όψη, το γέλιο, η αγάπη,
Λείπουν. Πήγαν να θρέψουν τα τριαντάφυλλα. Κομψά και αναριχόμενα
Είναι τα άνθη. Αρωματικά είναι τα άνθη. Το ξέρω. Αλλά δεν το εγκρίνω.
Πιο πολύτιμο ήταν το φως στα μάτια σας από όλα τα τριαντάφυλλα του κόσμου.
 
Βαθιά, βαθιά, βαθιά μέσα στο σκοτάδι του τάφου 

Αργά πηγαίνουν, οι  όμορφοι, οι τρυφεροί, οι ευγενείς·
Σιωπηλά πηγαίνουν, οι έξυπνοι, οι ευφυείς, οι γενναίοι.
Το ξέρω. Αλλά δεν το εγκρίνω. Και δεν το παίρνω απόφαση."
 

Σημειώσεις: Οι πιο πάνω στίχοι είναι απόσπασμα από το "Θρήνος Χωρίς Μουσική" της Edna St. Vincent Millay σε μετάφραση δική μου. Ο τίτλος της ανάρτησης είναι από στίχο του Μακμπέθ. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στo στρατόπεδο προσφύγων της πόλης Korem, στην Αιθιοπία, από τον Sebastião Salgrado.

Εκ γυναικός

Είμαι η Γυναίκα και μου φόρτωσαν νωρίς την Ηθική
- δήθεν με νίβουν μ’ ανομήματα αιώνων.
Κι εγώ, ιέρεια στης Λαγνείας τη σπονδή,
Εκάτη, Αστάρτη, ηδονών μα και δαιμόνων
σε μιαν αντίληψη του κόσμου αρσενική.

Είμαι η Γυναίκα και μου φόρτωσαν καιρό την Ενοχή
- δεν έχουν οι αμαρτίες μιαν όψη μόνον.
Κι εγώ, στου Ανήθικου δοσμένη τη σπουδή,
με μίση και κατάρες τόσων χρόνων,
στα φαύλα και τα κρείττω η πηγή,

είμαι η Γυναίκα, που παλεύει την πληγή.



             
                                         

Σημείωση: Το "Ανομήματα" είναι αντλημένο από την πρώτη ποιητική συλλογή της Σοφίας Κολοτούρου «Αν-επίκαιρα ποιήματα» (Τυπωθήτω, Αθήνα 2007). Το εικαστικό είναι η Dejected Lady του βέλγου ζωγράφου και χαράκτη James Ensor.