The Three Oddest Words

   

" When I pronounce the word Future,

the first syllable already belongs to the past.

When I pronounce the word Silence,

I destroy it.

When I pronounce the word nothing,

I make something no nonbeing can hold. "

Wisława Szymborska

True Colours

 

 

Η ζωγραφική με τα βασικά χρώματα είναι το πρώτο μάθημα οπτικού γραμματισμού στα νήπια και τα μικρά παιδιά. Στο βιβλίο του Μάικλ Χολλ  "Κόκκινο: Η ιστορία ενός κραγιονιού" (μτφρ. Ειρήνη Συμεωνίδου – Εκδόσεις πουά 2Ο2Ο) γίνεται επιπλέον και συναισθηματικής νοημοσύνης – ένα μάθημα για την ταυτότητα του κάθε ανθρώπου  και  τα εμπόδια που μπορεί να συναντήσει μέχρι να βρει τον δικό του δρόμο. 

Πρωταγωνιστής ένα κραγιόνι ζωγραφικής. Η ετικέτα του γράφει πως είναι κόκκινο ενώ το σώμα του στην πραγματικότητα είναι μπλε. Έτσι, όλοι έχουν την προσδοκία το κραγιόνι να ζωγραφίζει κόκκινα – οι δάσκαλοί του προσπαθούν να το ενθαρρύνουν να ζωγραφίσει κόκκινα φρούτα (φράουλες),  η μητέρα του το προτρέπει να παίξει με το κίτρινο κραγιόνι ενώ το ψαλίδι τού κόβει λίγο την ετικέτα για να αναπνέει πιο ελεύθερα και το σελοτέιπ  το τυλίγει για να συγκρατήσει το σώμα του στη σωστή θέση. Το Κόκκινο όμως δεν ζωγραφίζει κόκκινα και όλοι έχουν μία δικαιολογία γι' αυτό – δεν είναι αρκετά έξυπνος, δεν είναι αρκετά μελετηρός, χρειάζεται να προσπαθήσει περισσότερο.  Έχουν και τις αντίστοιχες συμβουλές έτοιμες.  

 

 

Κανένα όμως αποτέλεσμα. Το πορτοκάλι που ζωγραφίζει με το Κίτρινο βγαίνει πράσινο, οι φράουλες μπλε και ό,τι άλλο το κραγιόνι προσπαθεί να σχεδιάσει έχει λάθος χρώμα. Το Κόκκινο γίνεται δυστυχισμένο γιατί δεν μπορεί να είναι κόκκινο, όσο και αν προσπαθεί. Και προσπαθεί πολύ. Ώσπου, παρουσιάζεται ένα νέο κραγιόνι, το μωβ, και του ζητά να ζωγραφίσει μία θάλασσα. Και το Κόκκινο ανακαλύπτει αυτό που οι αναγνώστες βλέπουν από την αρχή – είναι Μπλε και  μπορεί  να ζωγραφίσει θαυμάσια μπλε φρούτα (μύρτιλα), μπλε πουλιά (γαλαζοπούλια), μπλε ψάρια (φάλαινα), μπλε λουλούδια (καμπανούλες).

Στην Αμερική όπου πρωτοεκδόθηκε το 2Ο15 θεωρείται από πολλούς παραμύθι για την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας. Ωστόσο, το πολυβραβευμμένο ετούτο εικονοβιβλίο διαβάζεται άνετα από τα μικρά παιδιά (5+, ίσως και λίγο μικρότερα) και για κάθε άλλο λόγο. Ο συγγραφέας, όσο το έγραφε, ανακαλούσε την δική του περίπτωση: είχε δυσλεξία και το περιβάλλον του, όσο υποστηρικτικό και αν ήταν, δεν γνώριζε πολλά γι'αυτή την κατάσταση. Έτσι, ως παιδί βίωσε την απόγνωση, τη λύπη και την απογοήτευση που εκφράζει και το Κόκκινο κραγιόνι του πριν αρχίσει να ζωγραφίζει με το δικό του πραγματικό χρώμα.

Το βιβλίο ωστόσο δεν έχει αντίκτυπο θλίψης. Αντιθέτως. Έχει ευφυή σχεδιασμό που εμπλέκει την θεωρία των χρωμάτων με την κοινωνική πραγματικότητα ενώ τα κραγιόνια δεν έχουν συγκεκριμένο ανθρώπινο πρόσωπο αφήνοντας έτσι την παιδική σκέψη ελεύθερη να εστιάσει στο ουσιαστικό· έντονα, χαρούμενα, χρώματα που δεν περιορίζονται στα τρία βασικά αλλά περιλαμβάνουν και άλλα  –λαδί, χακί, ανθρακί, φούξια, κεχριμπάρι, καφέ, κ.λπ.– το καθένα από τα οποία είναι κι ένας διαφορετικός χαρακτήρας στην ιστορία. Κι επιπλέον, αιχμηρές, σπιρτόζικες, λεπτομέρειες που το κάνουν εύστοχο, πνευματώδες και πολύ διασκεδαστικό. Το ιδανικό κλειδί για να ανοίξει η δημιουργικότητα και η περιέργεια των παιδιών ώστε να συζητήσουν για την διάδραση των ανθρώπων και την επικοινωνία, τις ετικέτες και τις νόρμες, την καθολική αποδοχή του διαφορετικού και τον σεβασμό προς αυτό. Και βεβαίως για τα χρώματα που δεν είναι άλλο παρά ο τρόπος που το μάτι αντιλαμβάνεται το φως. Δηλαδή, η οπτική μας. 

Εξαιρετικό βιβλίο και απαραίτητο. 

Σημείωση: Οι δύο πρώτες εικόνες είναι από έργα του γερμανού καλλιτέχνη κι εκπαιδευτικού Josef Albers. 

 

Προς τις Παρισινές Κυρίες,

    

     Μία κόρη απλή, μεγαλωμένη σ' ένα βράχο, θρεμμένη μεσ΄ στη θλίψη μη αναπνέοντας παρά τον αέρα του πατριωτισμού, θα ακουσθεί άραγε από ένα πλήθος κυριών βυθισμένων στις απολαύσεις της ζωής, τριγυρισμένων, από τα παιδικά τους χρόνια, απ' όλα τα θαύματα του ανθρωπίνου πνεύματος, τις ωραίες τέχνες και τις πολυτέλειες, συνηθισμένων στην κομψότητα των τρόπων, στον αττικισμό του λόγου; Τόση αντίθεση στον τρόπο της ζωής μας μπορεί τάχα να βοηθήσει στην συνεννόησή μας, και δεν κινδυνεύω να γελοιοποιηθώ αν μιλήσω για την επαναστατημένη ηρωϊκή μου πατρίδα σε γυναίκες που δεν ξέρουν ν' ασχολούνται παρά μόνο με τις επαναστάσεις της μόδας;

     Μήπως, αγαπητές Παρισινές, με προδιέθεσαν κακά εναντίον σας;  (...)

    Οι Έλληνες γεννημένοι φιλελεύθεροι  μόνο στον εαυτό τους θα οφείλουν την ελευθερία τους. Ώστε δεν επικαλούμαι τη μεσολάβησή σας για να διαθέσετε τους συμπατριώτας σας στο να μας στείλουν βοηθήματα, αλλά μόνο στο να τους μετατρέψετε την ιδέα του να στείλουν βοηθήματα στους εχθρούς μας. (...)

    Ναι, το πιστεύω πως η Γαλλία δεν θα επέμβει στις διαμάχες μας με τους βαρβάρους, παρά για να δώσει τέλος σ' ένα πολύ αιματηρό αγώνα. Νέα Ρώμη, θα διακηρύξει τον ελευθερία της Ελλάδας, θα εξακολουθήσει τον αθάνατο ρόλο που έπαιξε τότε κατά την ανεξαρτησία της Αμερικής του Βορρά και θα σταθεί στην πρώτη γραμμή των Εθνών, σ΄ αυτή την υψηλή γραμμή που της αξίζει ένεκα των τόσων τίτλων της... Μ΄ αυτό τον τρόπο οι επευφημίες της αναγεννημένης Ελλάδας θα χαιρετήσουν τη Γαλλία, τη διαιτήτρια του κόσμου και την χορηγό της ειρηνικής ελευθερίας των λαών."

Σημείωση: Τα πιο πάνω αποσπάσματα είναι από την επιστολή της σπουδαίας Μαντώς Μαυρογένους και είναι αντλημένα από σχετικό άρθρο της Αθηνάς Ταρσούλη στη Νέα Εστία [τομ. 79, τ/χ.929, (1966), σελς 392-393]. Η κυρίως επιστολή είναι μακροσκελέστατη αλλά το άρθρο παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία. Αξίζει να το διαβάσετε γιατί δείχνει  την  κοινωνική κατάσταση της εποχής και το περιβάλλον όπου κινούταν η Μαυρογένους όσο ζούσε στην Γαλλία ενώ περιγράφει, σε πλήρη αντίστοιξη, τις συνθήκες που επικρατούν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Με τον διπλωματικό λόγο της, που σε σημεία γίνεται δεικτικός,  η ελληνίδα αγωνίστρια επικαλείται τόσο τα συναισθήματα όσο και την λογική των ακροατριών της  ώστε να βοηθήσουν τους Έλληνες. Την επιστολή αυτή η Μαντώ την εμπιστεύτηκε σε δύο γάλλους αξιωματικούς που την παρέδωσαν στον J. Ginouvier κι εκείνος το δημοσίευσε το 1825 στο βιβλίο του "Mavrogenie ou l' héroïne de la Grèce".

Η ηρωίδα του Εικοσιένα έστειλε και στις γυναίκες της Αγγλίας μία επίκληση για τον αγώνα της Ελλάδας, γραμμένη σε εντελώς διαφορετικό ύψος την οποία ωστόσο δεν μπόρεσα να εντοπίσω.

 

  

Nothing Special

 

 

   

nothing special

boards paint

nails paste

paper string

mr artist

builds a world

not from atoms

but from remnants

forest of arden

from umbrella

ionian sea

from parkers quink

just as long as

his look is wise

just as long as

his hand is sure -

and presto the world -

hooks of flowers 

on needles of grass 

clouds of wire 

drawn out by the wind

·

 

Zbigniew Herbert

Note: The artwork is a Study for the Head of "Poetry" (1895 - 1899) for the composition "The Apotheosis of Bavaria" by Nikolaos Gyzis.

Reclaiming the Frame 

 

 

 

           

   

Όσο δύσκολο κι αν  είναι να εξηγήσεις τον κόσμο στα παιδιά τόσο απαραίτητο είναι να κατανοήσουν όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω τους, ιδίως αυτή την περίοδο,  ακόμη και τα πιο μικρά. Σε αυτό απαντά η βραβευμένη συγγραφέας και κριτικός  παιδικής λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο με δύο σχεδόν πρόσφατα βιβλία της όπου ασχολείται με την αγωγή του πολίτη – ένα από τα σημαντικότερα θέματα που αναδύθηκαν ετούτες τις μέρες, εξίσου σημαντικό και θεμελιώδες κι εκτός της τωρινής συγκυρίας. 

 

Στο  "Πού κρύβονται τα δικαιώματα;" (Μεταίχμιο, 2Ο19) η αφήγηση ξεκινά με μία απλή απορία της μικρής πρωταγωνίστριας: «Τι είναι το Σύνταγμα; Πλατεία; Στάση του μετρό; Αγορά;» Ο φίλος της τής  απαντά και στη συνέχεια τα δυο παιδιά συζητούν για εκείνα τα πράγματα που δικαιούνται να έχουν και να κάνουν ως παιδιά, εκείνα  που δεν επιτρέπονται κι εκείνα που προστατεύει το Σύνταγμα – το χάρτινο έγγραφο που είναι ο νόμος των νόμων της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η συγγραφέας, με πλούσιο κι έγκριτο έργο στα βιβλία γνώσης για παιδιά, δίνει εδώ μερικές ουσιώδεις ιστορικές πληροφορίες για την ύπαρξη και λειτουργία του Συντάγματος το οποίο προστατεύει όλα τα δικαιώματα όλων των Ελλήνων πολιτών – πότε και πού δημιουργήθηκε, ποιοί το ζήτησαν και πώς. Παράλληλα, η μινιμαλιστικής αίσθησης παιδικότροπη εικονογράφηση της Άνας Μάτεγιτς προβάλλει με ενάργεια περιστατικά της πραγματικής ιστορίας όταν το Σύνταγμα είχε καταλυθεί – βιβλία που καίγονται σε σωρό, ανθρώπους φυλακισμένους για τις ιδέες και τα πιστεύω τους.

Στο θέμα της Δημοκρατίας αναφέρεται το ομότιτλο "τι είναι Δημοκρατία (Μεταίχμιο, 2Ο2Ο)  Στο βιβλίο ετούτο η βραβευμένη συγγραφέας είναι το ίδιο ευθύς κι εύγλωττη – εξηγεί τι σημαίνει Δημοκρατία, γιατί είναι σημαντική και τι σημαίνει για τους ανθρώπους παντού στον κόσμο. Η πολύχρωμη, σχεδόν ναΐφ, εικονογράφηση του  Χρήστου Κούρτογλου συμβάλλει στην πυκνότητα της αφήγησης, ιδίως στις σελίδες που αναφέρονται στο αντίθετο της Δημοκρατίας: την δικτατορία. Αυτή η εμφανής και σαφής παράθεση των αντιθέσεων βοηθά τους μικρούς αναγνώστες να καταλάβουν με ακρίβεια την λεπτή διαφορά μεταξύ των "θέλω" και της επικίνδυνης ασυδοσίας,  όπως και στο πρώτο βιβλίο: 

 

"Τέλεια! Έχω δικαίωμα να κάνω ό,τι θέλω, αν έτσι πιστεύω και κανένας δεν μπορεί να μου λέει όχι." λέει η εκφραστική μικρή που σκιτσάρισε η Μάτεγιτς. Και ο νεαρός φίλος της απαντά: "Λάθος! Στο Σύνταγμα υπάρχουν και άρθρα για τις υποχρεώσεις των πολιτών, ώστε να μην θίγονται τα δικαιώματα των υπόλοιπων."

Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις δεν αφορούν μόνον σ' ένα "κλειστό" πλαίσιο (άτομο, οικογένεια, σχολείο), αλλά και το ευρύτερο – της πόλης και κατ' επέκταση της πολιτείας κι αυτό καθιστά τα δύο βιβλία αλληλένδετα. Κάλλιστα, ωστόσο, μπορούν να διαβαστούν ξεχωριστά. Το καθένα τους είναι ένα καλό εφαλτήριο για συζητήσεις με θέματα που συναντούμε πλέον σε καθημερινή βάση αλλά δεν θεωρούνται παιδικά – πολίτευμα, νόμοι, δικαιώματα, ευθύνες, δημοκρατία.  Ωστόσο, όπως κάθε εκπαιδευτικός γνωρίζει, τα πάντα μπορούν να συζητηθούν με τα παιδιά αρκεί αυτό να γίνεται με συγκεκριμένο τρόπο που θα τα σέβεται. Η Ντεκάστρο, ως έμπειρη παιδαγωγός, με σπουδές και στην λογοτεχνία για παιδιά και νέους, γράφει με τρόπο περιεκτικό αλλά απλό και κοντά στην διάθεση και τις γνωστικές ικανότητες των παιδιών. Δεν χρησιμοποιεί πατερναλιστικές τρυφερότητες, δεν επιβάλλει διδαχές αλλά συνδιαλέγεται μαζί τους επί ίσοις όροις – ακούει τις ερωτήσεις της μικρής πρωταγωνίστριας και απαντά, μέσω του μικρού της φίλου, με αμεσότητα και σαφήνεια δείχνοντας έτσι στους μικρούς αναγνώστες πως να βλέπουν γύρω τους, να σκέφτονται και να μιλούν με κρίση κι αυτοπεποίθηση. 

Τα δύο βιβλία απευθύνονται σε παιδιά από 5 και 6 ετών αντίστοιχα γι' αυτό η συγγραφέας δεν αναφέρει καθόλου λεπτομέρειες – ακριβείς ημερομηνίες και τοπόσημα δεν έχουν καμία σημασία σε αυτές τις ηλικίες. Εκείνο που έχει, ωστόσο, είναι οι έννοιες των λέξεων (δικαιώματα και υποχρεώσεις, νόμοι , πολίτευμα, δημοκρατία),  και η ουσιαστική κατανόησή τους ώστε τα επόμενα βιβλία που θα διαβάσουν τα παιδιά και θα αναφέρουν το σύνταγμα και την δημοκρατία –ή οτιδήποτε άλλο σχετικό δουν ή ακούσουν που, λόγω της φετινής επετείου για το 1821 αλλά και της γενικότερης πραγματικότητας, θα είναι αρκετά– να τους είναι βατά έως ευχάριστα. Και σε τούτο ακριβώς επιτυγχάνει η προσέγγιση της Ντεκάστρο – οι διάσπαρτες λέξεις που ακούγονται ξένες στα αυτιά των μικρών παιδιών  μπαίνουν στο σωστό τους πλαίσιο ώστε ο κόσμος γύρω τους να αποκτήσει νόημα. Και οι  σύντομες ιστορικές πληροφορίες που παραθέτει βοηθούν τους μικρούς αναγνώστες να προσδιορίσουν τι είναι αυτό το κουτί που τους λένε συνέχεια και να αρχίσουν έτσι, στην πράξη, να συμπεριφέρονται  ως μελλοντικοί υπεύθυνοι κι ελεύθεροι ενήλικες. 

Το χτίσιμο της προσωπικότητας ενός παιδιού χρειάζεται χρόνο, επιμονή κι έναν γερό σκελετό για να αναπτυχθεί σε όλα τα επίπεδα, σε όλες του τις διαστάσεις. Γι' αυτό η ανάγνωση στα παιδιά και οι συζητήσεις με τους γονείς-συναναγνώστες που θα τους συνοδεύουν είναι τώρα περισσότερο αναγκαία – όχι μόνο για να αντιπαρέλθουν τις ενδεχόμενες συνέπειες του παρατεταμένου lockdown και να προχωρήσουν στην τυπική εκπαίδευσή τους αλλά να βαδίσουν και πέρα από αυτή καθώς η επικαιρότητα είναι ήδη αμείλικτη: προσωπικά δεδομένα, αυταρχικές κυβερνήσεις, ρατσιστικές νοοτροπίες, βίαιες συμπεριφορές, ψέματα κι αυθαιρεσίες βάζουν την σωματική, πνευματική και ηθική μας ακεραιότητα σε σοβαρό κίνδυνο. Οι λέξεις που περικλείονται στα δύο πιο πάνω βιβλία και η ουσία τους –η ουσία των βιβλίων εντέλει– αποτελούν μια στιβαρή θωράκιση για το μέλλον των παιδιών. Και όλων μας.

 

Σημείωση: Οι εικόνες της ανάρτησης είναι από τις εικονογραφήσεις των βιβλίων. Η εικόνα της συγγραφέως είναι φιλοτεχνημένη από τον Βασίλη Παπαγεωργίου.

 

 

Come, they told me not 

 

Θεωρείται ο χαμένος γίγαντας της αμερικανικής λογοτεχνίας – όπως συνέβη με τον John Edward Williams και τη Lucia Berlin, στην εποχή του ο  William Melvin Kelley γνώρισε πρόσκαιρη φήμη και μετά βυθίστηκε στη λήθη για να ανακαλυφθεί κατά τύχη στις μέρες μας και να αποσπάσει διθυραμβικά σχόλια με το πρώτο μυθιστόρημά του.   

Το "Ένας διαφορετικός τυμπανιστής" (μτφρ. Γ. - Ί. Μπαμπασάκη – Μεταίχμιο, 2Ο2Ο) εκτυλίσσεται στο Σάτον, μία μικρή πόλη στον βαθύ αμερικανικό Νότο. Εκεί, η συνύπαρξη των Μαύρων με τους Λευκούς είναι ειρηνική εφόσον ο καθένας διατηρεί την θέση του – οι πρώτοι να επιτελούν το "κατώτερο" έργο τους ενώ οι δεύτεροι να ασκούν την ψιλή κυριότητα και κόσμια επιστασία τους. Ώσπου μία μέρα ο Τάκερ Κάλιμπαν –απελευθερωμένος σκλάβος και τώρα αγρότης με δική του περιουσία και σεβαστός από όλους–, σπέρνει αλάτι στο χωράφι του, σκοτώνει τα ζώα, βάζει φωτιά στο σπίτι του και φεύγει προς τον Βορρά με την έγκυο γυναίκα του και το παιδί τους. Δίχως να πει οτιδήποτε σε κανέναν. Ωστόσο, αυτή η κίνηση θα λειτουργήσει ως έναυσμα για τους υπόλοιπους Μαύρους της περιοχής οι οποίοι θα τον ακολουθήσουν μαζικά, αλλά ψύχραιμα και το ίδιο σιωπηλά. Είναι Ιούνιος του 1957 και η φανταστική Πολιτεία όπου ανήκει το Σάτον είναι η μοναδική "...της Ένωσης* που δεν έχει ούτε ένα μέλος της νέγρικης ράτσας ανάμεσα στους πολίτες της."  

Ο Κέλυ έχει επινοήσει εξ' ολοκληρου τον μυθιστορηματικό τόπο, όχι όμως και τις καταστάσεις που διαδραματίζονται στα έντεκα κεφάλαια του βιβλίου, το καθένα από τα οποία αφηγείται ένας λευκός: ο Χάρι Λίλαντ - ένας χαμηλών τόνων κι επιφυλακτικός οικογενειάρχης· ο γιος του,  ο μικρός Κύριος Λίλαντ – ο μόνος στον οποίο μίλησε ο Τάκερ όταν έφευγε: "Είπε πως είμαι νέος και δεν έχω χάσει τίποτε ακόμα". Τα τέσσερα μέλη της αριστοκρατικής οικογένειας Γουίλσον στους οποίους δούλευαν ο Τάκερ και οι πρόγονοί του, και οι άντρες της μικρής πόλης που συναντιούνται κάθε μέρα στην βεράντα του τοπικού παντοπωλείου και σχολιάζουν.  

 

Η πολυφωνικότητα αυτή, μέσω της οποίας δίνεται η προσωπικότητα του πρωταγωνιστή, μια αίσθηση θεατρικότητας που μου άφησε  η ανάπτυξη της αφήγησης και το τραγικό τέλος προσδίδουν χροιά αρχαίου δράματος στο μυθιστόρημα. Με εξαιρετική ισορροπία ανάμεσα στις αποχρώσεις και τις εντάσεις του κάθε χαρακτήρα, ο Κέλυ εκθέτει την στάση των Λευκών απέναντι στις θεσμοθετημένες  φυλετικές διακρίσεις και  τούτη την κινητική αφύπνιση των Μαύρων δίνοντας έτσι μία ζωντανή ρεαλιστική εικόνα της εποχής – στα τέλη της  δεκαετίας του 1950, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των Μαύρων είχε ήδη εδραιωθεί με σημαντικότατες δικαστικές αποφάσεις υπέρ τους, ωστόσο το  δόγμα του equal but separate θα αργήσει πρακτικά να ανατραπεί. 

Λογοτεχνικά, το επιχειρεί ο Κέλυ στον "Τυμπανιστή" με ένα εύρημα που πολλοί το εξέλαβαν ως σάτιρα ή μαύρο χιούμορ ενώ στην πραγματικότητα είναι το λογικό αντικαθρέφτισμα της πεποίθησης ανωτερότητας των Λευκών – η παντελής απουσία των Μαύρων. Κι όχι μόνον επινοεί ένα σύμπαν όπου οι Μαύροι έχουν περισσότερη δύναμη και αρνούνται να συνεχίσουν να ζουν υπό συνθήκες υποταγής, αλλά πηγαίνει στην ρίζα ετούτης της λευκής πεποίθησης. Με ένα εκτενές flashback, στο δεύτερο κεφάλαιο, ο αμερικανός συγγραφέας αφηγείται το εμπόριο σκλάβων στα τέλη του 19ου αι. και το τοπικό παζάρι όπου ο φανταστικός στρατηγός των Νοτίων Ντιούι Γουίλσον αγοράζει έναν μεγαλόσωμο Αφρικανό. Ο σκλάβος όμως, που έχει εξεγερθεί στο αμπάρι του πλοίου που τον μετέφερε από την Αφρική, μόλις τον βγάζουν στη στεριά το σκάει. Η ένοπλη ομάδα του στρατηγού δεν θα μπορέσει να τον πιάσει ζωντανό κι έτσι ο στρατηγός Γουίλσον θα αποκτήσει μόνο το μωρό που ο Αφρικανός κρατούσε στα χέρια του και το οποίο θα μεγαλώσει στην δούλεψή του. Το μωρό εκείνο είναι ο προπάππος του Τάκερ κι αυτό δικαιολογεί, κατά τους λευκούς κατοίκους της πόλης, τις πράξεις  και τη φυγή του – κάλεσμα του αίματος το ονόμασαν. 

Η εξήγηση όμως δεν είναι τόσο απλοϊκή. Ο Τάκερ Κάλιμπαν, όπως ο ομώνυμος χαρακτήρας  της Τρικυμίας που έχει δική του ζωή έξω από την πλοκή του Σαίξπηρ, αποστασιοποιείται από το σύνολο των ομόφυλών του και με αποφασιστικότητα κάνει πράξη αυτό που πιστεύει πως θα αλλάξει την ρατσιστική πραγματικότητα – "...ο μόνος τρόπος για να πάνε καλύτερα τα πράγματα είναι να σηκωθούν και να φύγουν όλοι οι έγχρωμοι, να γυρίσουμε την πλάτη σε όλα όσα ξέραμε και ν' αρχίσουμε απ' την αρχή", λέει ένας Μαύρος καθώς εγκαταλείπει το Σάτον νοηματοδοτώντας με λέξεις την αποστασία του Τάκερ. Στην πραγματικότητα ο Κέλυ προσωποποιεί έτσι τον κύριο σκοπό του  Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα των Μαύρων – την ειρηνική αντίσταση και την πολιτική ανυπακοή.

'Ενα βιβλίο  τοποθετημένο ανάποδα  στο σκονισμένο ράφι ενός παζαριού, προκάλεσε την περιέργεια της αμερικανίδας δημοσιογράφου Kathryn Schulz. Ήταν η πανόδετη πρώτη έκδοση ενός σπάνιου βιβλίου  και στην πρώτη σελίδα έγραφε: "Αφιερωμένο εξαιρετικά στον Ουίλιαμ Κέλυ –για την πρώτη επίσκεψή του στο σπίτι μας– καλωσόρισες!"  Υπογραφή: "Langston Hughes, 19 Φεβρουαρίου 1962" Ενθουσιασμένη με την πολύτιμη ανακάλυψή της, η Schulz συνέχισε το ψάξιμο, για το άγνωστο όνομα αυτή τη φορά, ώσπου ανακάλυψε το πρωτόλειο του Κέλυ.  Στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης μπορείτε να διαβάσετε το σχετικό άρθρο του New Yorker όπου εξιστορεί την όλη περιπέτεια και παραθέτει επίσης ένα εκτενές κι ενδιαφέρον βιογραφικό του συγγραφέα. 

Από την πρώτη κιόλας έκδοσή του, το 1962, παραλληλίστηκε με καταξιωμένους συγγραφείς, κυρίως με τους  James Baldwin και William Faulkner. Ωστόσο το συγκεκριμένο μυθιστόρημα τοποθετεί τον Κέλυ στο ενδιάμεσο – λιγότερο επικός ή δοκιμιακός από τον πρώτο και λιγότερο υπερβατικός ή "πομπώδης" από τον δεύτερο, ο Κέλυ στα είκοσι τέσσερά του είναι εντυπωσιακά ώριμος ως λογοτέχνης ώστε να αναβιώσει πρόσωπα και καταστάσεις μέσω συνεκτικών και πολυδιάστατων μυθοπλαστικών συμβάσεων, και αρκετά ρεαλιστής ώστε να σκιαγραφήσει με οξυδέρκεια, ενάργεια και αληθοφάνεια, εκτός των άλλων, και τον κάθε τύπο της νέγρικης ταυτότητας – από τους στωικούς κι εργατικούς οικογενειάρχες που κοιτούν την δουλειά τους μέχρι την νέα –τότε– δυναμική γενιά που σπουδάζει. Όπως, για παράδειγμα, η Μπέθρα – η νεαρή οικιακή βοηθός που εργάζεται εσωτερική στους Γουίλσον για να εξοικονομήσει τα δίδακτρα του κολεγίου· οι πρώην συμφοιτητές της στο τοπικό τμήμα του Εθνικού Συλλόγου για τα Ζητήματα των Εγχρώμων· ή, ο αιδεσιμότατος Μπένετ Μπράντσοου, πρώην συμφοιτητής και συγκάτοικος του υιού Γουίλσον στο Χάρβαρντ, που εξέλαβε την κινητοποίηση των Μαύρων ως προσωπική ήττα. 

Στις μέρες μας συγκρίθηκε επίσης, ως πρωτόλειο, με το "Στόουνερ" αν και δεν θα έπρεπε. Παρά την ίδια ψύχραιμη κι αποστασιοποιημένη αλλά περίπλοκη αφήγηση, πρόκειται για δύο αισθητά διαφορετικά έργα, με το "Στόουνερ" να υπερτερεί στον πλούτο της γλώσσας και τον "Τυμπανιστή" να εντυπωσιάζει με την λιτότητα και την πρωτοτυπία της δικής του, και την ενσυναίσθηση του συγγραφέα για το κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι και πως αυτό αντανακλάται στους ομόφυλούς του ενώ βιώνεται από το κάθε άτομο ανεξαρτήτου φύλου και χρώματος. Κυρίως όμως με την ευφυή οπτική του – ένας Μαύρος μιλά εκ μέρους των Λευκών για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα της φυλής του. Δεν είναι ακατανόητο, εντέλει, που παραγκωνίστηκε τότε – η νέα εισαγωγή της αμερικανικής έκδοσης αποδίδει την λογοτεχνική παρακμή του Κέλυ στο γεγονός ότι "...πολλοί λευκοί αναγνώστες δεν ήθελαν έναν μαύρο συγγραφέα να τους λέει τί σκέφτονταν, ιδίως όταν τόσα πολλά από αυτά ήταν επιτιμητικά."  Και είναι πράγματι πολλά – εκτός από τις διάφορες εκφάνσεις του ρατσισμού, οι οικονομικές ανισότητες, οι ιδεολογικές διώξεις, ο αριβιστικός λαϊκισμός και η θέση της γυναίκας στον λευκό κόσμο είναι ιδιαίτερα εμφανή στην αφήγηση. 

Ο Ουίλλιαμ Μέλβιν Κέλυ δεν είναι ακόμα μία περίπτωση παραγνωρισμένου ευφυούς δημιουργού που ανανήπτει. Είναι κάτι περισσότερο – προκαλεί τα στερεότυπα και τους παραλογισμούς των φυλετικών διακρίσεων με ένα εξαιρετικό εύρημα που μπορεί να προσληφθεί και ως θεωρητικό πείραμα. Και οι όποιες αδυναμίες του μυθιστορήματος, που είναι αρκετές, δεν αποδυναμώνουν την πρωτοτυπία και την τολμηρή ματιά ενός συγγραφέα που κάνει τους Μαύρους ορατούς κι αυτό είναι ουσιώδες –  το να υπάρχεις και να μην γίνεσαι αντιληπτός, λέει ο νομπελίστας Gao Xingjian, είναι το ίδιο σαν να μην υπάρχεις. Με αυτό κατά νου και υπό το φως των πρόσφατων γεγονότων στην Ουάσινγκτον, όπου επανεμφανίζεται η σημαία της Συνομοσπονδίας, ο αμερικανός συγγραφέας δεν καθίσταται μόνον πολύ επίκαιρος αλλά απαραίτητος κλασικός. Και το "Ένας διαφορετικός τυμπανιστής" μια αναγκαία ανάγνωση, αν όχι ιδέα. 

* Το κείμενο γράφει τη λέξη Ένωση αλλά πρόκειται για λάθος της μετάφρασης διότι η  Ένωση αφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, δλδ τους Βόρειους  – 20 ελεύθερες και 5 συνοριακές Πολιτείες που, κατά τον εμφύλιο πόλεμο,  υποστήριζαν τον πρόεδρο Αβραάμ Λίνκολν και το πρόγραμμά του. Αντίθετα, στο Νότο –όπου αναφέρεται ο συγγραφέας κι εκτυλίσσεται η πλοκή του βιβλίου–  οι 11 Πολιτείες που ήταν υπέρ της δουλείας και ήθελαν να αποσχιστούν από την Ένωση σχημάτισαν τις Συνομόσπονδες Πολιτείες ή απλώς Συνομοσπονδία.

Σημειώσεις: Το εικαστικό της ανάρτησης  είναι το #19: Postage Commemorating the Advent of Black Power (1967) και ανήκει στη σειρά με τίτλο "American People" της αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Faith Ringgold. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία τιτλοφορείται "Lowell Smith, 1981" και ανήκει στην συλλογή του Robert Mapplethorpe "Dark and Light" ενώ, στη συνέχεια, το "Gaze of Silence" (1932) είναι του Paul Klee. // Η φωτογραφία του link της τελευταίας παραγράφου αντλήθηκε από εδώ. 

Νερό συναντά

 κι άλλο νερό

Δεν συνηθίζω να μιλώ για ποίηση ωστόσο, η ποίηση του  Raymond Carver πατά στο μοτίβο των πεζών του κι αυτό μου δίνει μία ευκολία, πολύ περισσότερο δε εφόσον πρόκειται για έναν από τους αγαπημένους μου πεζογράφους και η ποίηση  δεν ήταν για εκείνον μια περιστασιακή αποφόρτιση – ο μινιμαλιστής διηγηματογράφος που θεωρείται ο ανανεωτής της μικρής φόρμας στην Αμερική τον 2Οο αι. έγραφε ποίηση με την ίδια αφοσίωση ακόμα και όταν καταξιώθηκε ως διηγηματογράφος. Για την ακρίβεια, θεωρούσε εαυτόν ποιητή εξίσου και δεν σταμάτησε να γράφει ποίηση, παράλληλα με τα πεζά του, ακόμα και σε περιόδους που τον έζωναν υπαρξιακές ανησυχίες. 

Δεν είχα συνειδητοποιήσει τον όγκο του ποιητικού έργου του παρά μόνο διαβάζοντας προσεκτικά το εκτενές και πυκνογραμμένο επίμετρο του Άκη Παπαντώνη στο πρόσφατο "Εκεί που είχαν ζήσει" (Κίχλη, 2Ο2Ο) – μία συλλογή 57 ποιημάτων του Κάρβερ που μετέφρασε ο έλληνας πεζογράφος έχοντας προηγουμένως ανθολογήσει την συγκεντρωτική έκδοση "All of Us" (Harvill, 1996)  που περιλαμβάνει τις τρεις ευρείας κυκλοφορίας συλλογές ποίησης  του Αμερικανού και μία που εκδόθηκε  μετά θάνατον συν κάποια αθησαύριστα ποιήματά του. 

Η παρούσα έκδοση είναι δίγλωσση αλλά  όχι με αντικριστή έκθεση των δύο εκδοχών – τα ποιήματα στην ελληνική τους μετάφραση βρίσκονται στο πρώτο μέρος της συλλογής και τα πρωτότυπα ακολουθούν στο δεύτερο. Έτσι, χωρίς την άμεση αντιπαραβολή και σύγκριση, η ανάγνωση επικεντρώνεται στο ύφος και την ουσία των ποιημάτων ενώ η δυναμική της κάθε γλώσσας αναδύεται αυτόνομη – η στιλπνή αφαιρετικότητα των στίχων στην αγγλική και ο λιτός λυρισμός της ελληνικής. 

Ως πεζογράφος, κάποιος δλδ με γνώσεις και τεχνική στην χρήση της ελληνικής γλώσσας, ο Παπαντώνης θα μπορούσε να πειραματιστεί με την απόδοση των λέξεων από την μία γλώσσα στην άλλη ή να επιβάλλει το δικό του ύφος μεταφραστική αδεία. Ωστόσο, δεν αυθαιρετεί.  Αν και σε σημεία τού διαφεύγει ο κοφτός ρυθμός του Κάρβερ, μεταφέρει στην γλώσσα μας το ιδίωμα, την  οπτική και τον εσωτερικό ρυθμό του – ένα μη ειδυλλιακό σκηνικό,  μια ζωή μουντή που έρπει σε σκληρές επιφάνειες· οξεία παρατηρητικότητα στο περιβάλλον -φυσικό και ιδιωτικό-,  μια γενναιόδωρη κατανόηση της ζωής και μια φωνή που σου μιλά με οικειότητα. Αυτή η φωνή του ποιητή είναι εδώ ελαφρά λιγότερο δραματική απ' ό,τι στα διηγήματά του ωστόσο, και παρά το "κουμπωμένο" ύφος του, ο Κάρβερ αφήνει να φανούν –με την ίδια ουδέτερη ένταση, την ίδια αποστασιοποιημένη ακρίβεια– διακριτικές λεπτομέρειες μιας δυνατής συγκίνησης.

Απέρριπτε κάθε κατηγοριοποίηση, λέει η Carol Sklenicka, βιογράφος του Κάρβερ κι αυτό είναι φανερό στο τρόπο που τα όρια της ποίησης και της διηγηματογραφίας του συγκλίνουν και σχεδόν αναιρούνται. Και στις δύο περιπτώσεις, ο Κάρβερ εκκινεί από το προσωπικό του βίωμα –μία ζωή με φτώχεια και πολύ αλκοόλ–, το οποίο διυλίζει και εκπέμπει σε κάτι μεγαλύτερης εμβέλειας, πανανθρώπινο.  Το  "Εκεί που είχαν ζήσει"  όμως μου δίνει την εντύπωση πως αφορά στο πιο αυτοαναφορικό, πιο ιδιωτικό,  κομμάτι του αμερικανού λογοτέχνη ώστε στο τέλος της ανάγνωσης, προκύπτει ένα ολοκληρωμένο πορτραίτο του κι ένα αποκατεστημένο ψηφιδωτό της ανθρώπινης συνθήκης. Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που σου μένει κάθε φορά που διαβάζεις ένα έργο του Κάρβερ είναι ευδιάκριτες και όμορφες, παράδοξα όμορφες κι αρμονικές εικόνες – βασικό κριτήριο λογοτεχνικότητας κι απόσταγμα αξίας.  

Σημειώσεις: Ο τίτλος της ανάρτησης είναι από τον τίτλο μίας από τις ποιητικές συλλογές που ανθολογήθηκαν για το βιβλίο, την "Where water comes together with other water" (1985). Η πρώτη φωτογραφία είναι του μεταφραστή αντλημένη από τον προσωπικό του λογαριασμό στο facebook.