Το θεώρημα

ενός παπαγάλου

Συνήθως ανεβάζω αναρτήσεις για βιβλία που έχω διαβάσει και τα οποία μπορώ να σχολιάσω και να σας προτείνω. Σήμερα, όμως, θα γράψω για ένα βιβλίο που δεν έχω διαβάσει -αν και προσπάθησα- κι αυτό διότι έχει σχέση με τα μαθηματικά - βλέπετε, ανήκω στην κατηγορία εκείνη των ανθρώπων που οτιδήποτε έχει σχέση με τα μαθηματικά αποτελεί γι' αυτούς terra incognita. 

Επιχείρησα, λοιπόν,  χωρίς επιτυχία να διαβάσω το  μυθιστόρημα του  ακαδημαϊκού Ντενίζ Γκετζ "Το θεώρημα του παπαγάλου" (Πόλις, μτφρ.Τεύκρος Μιχαηλίδης). Πρόκειται για το πιο δημοφιλές, ίσως, μεταφρασμένο πεζογράφημα μίας κατηγορίας η οποία συνδυάζει σε μεγάλες δόσεις τα ανώτερα μαθηματικά με τη λογοτεχνία - συνδυασμός που  είναι γοητευτικός για τους μυημένους στην φιλοσοφία των αριθμών, για κάποιους άλλους όμως -εμού συμπεριλαμβανομένης- απλώς ακατανόητος. Ωστόσο. Όταν κυκλοφόρησε, το 2001 το ξεφύλισσα, θυμάμαι, με περιέργεια και ανέτρεξα στη σύνοψη του οπισθόφυλλου με ένα αρκετά έντονο συναίσθημα τόλμης αλλά κι επιφύλαξης μαζί.  "Παρίσι, ταξιδιωτικές περιγραφές, περιπετειώδης αφήγηση, ένα γράμμα κάποιου φίλου από τα παλιά, ένα φορτίο πολύτιμων βιβλίων και ένας φλύαρος παπαγάλος που  έρχονται να κάνουν άνω κάτω την ήρεμη ζωή των ενοίκων της οδού Ραβινιάν στους πρόποδες της Μονμάρτρης" . Αν μη τι άλλο, σκέφτηκα, το μυθιστόρημα αυτό θα διέθετε και ατμόσφαιρα και χιούμορ. Αλλά... ο φόνος και  η διαλεύκανσή του -ο βασικός πυρήνας της αφήγησης- που εκτυλίσσονται στις σελίδες του μυθιστορήματος έχουν  άμεση συνάφεια με  μαθηματικές θεωρίες. Πως θα παρακολουθούσα την υπόθεση εάν δεν  μπορούσα να εντοπίσω τα σημεία σύνδεσης της πλοκής με τις θεωρίες του Πυθαγόρα, του Αρχιμήδη και του Ευκλείδη;  εάν δεν είχα την αίσθηση του κειμένου; Η σύνοψη ήταν σαφής -  τα μαθηματικά δεν επρόκειτο να είναι μόνο ένα μέρος της  αφήγησης,  ήταν η ίδια η αφήγηση. Συνεπώς, επέστρεψα τον τόμο στο ράφι του. 

Οι φίλοι και οι θαυμαστές των μαθηματικών έχουν σχολιάσει   πολύ εγκωμιαστικά το  εν λόγω μυθιστόρημα και έχουν, πιθανόν, δίκιο  δεδομένου ότι "το θεώρημα..." έθεσε γερά τα θεμέλια της μαθηματικής λογοτεχνίας στην Ευρώπη. Στα καθ'ημάς, μεγάλη ώθηση  στο είδος έδωσε  ο Απόστολος Δοξιάδης με το δικό του  "ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ", βιβλίο που απέσπασε σημαντικές διακρίσεις στο εξωτερικό. Οι κριτικές αναφέρουν ότι ο συγγραφέας καθηλώνει τον αναγνώστη και κάνει τα μαθηματικά  κατανοητά ακόμη και σε κάποιον που είναι μαθηματικά αδαής. 


Έχοντας κατά νού το ότι παρόμοια σχόλια έχουν γραφεί και για τον Ντενίζ Γκετζ, πριν λίγες ημέρες βρήκα  αφορμή από τον θάνατο του συγγραφέα για να  επιχειρήσω την ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου για ακόμη μία φορά. Θέλω να πιστεύω ότι  έχω αποκτήσει την "ευκολία" να απολαμβάνω ένα κείμενο υπερπηδώντας τις όποιες επιμέρους δυσκολίες που ορισμένες φορές παρουσιάζονται - γι' αυτό, άλλωστε, υπάρχουν  και τα λεξικά. Έτσι, αφού διάβασα το σύντομο βιογραφικό του Γκετζ, άνοιξα το βιβλίο και περιδιάβηκα τις σελίδες του  με αυτοπεποίθηση.  Τυχαία στάθηκα σε μια σελίδα όπου περιγράφονταν η παρασκευή ενός γεύματος - όσσο μπούκο με ριζότο. Αρκετά ενθαρρυντικό στοιχείο η μυρωδιά ενός φρεσκομαγειρεμένου πιάτου να ξεπηδά από τις γραμμές, δεν βρίσκετε; Αλλά φευ! στην επόμενη σελίδα που γύρισα ανέφερε κάτι  για  άρρητους αριθμούς και λίγο πιο κάτω επαλαμβάνονταν κάτι  το οποίο  παρ' όλη την επιμονή μου αδυνατούσα να καταλάβω - δεν χρειαζόμουν κάτι περισσότερο για να πεισθώ ότι δεν  θα κατόρθωνα  ούτε "διεκπεραιωτικά" να ολοκληρώσω την ανάγνωση του συγκεκριμένου μυθιστορήματος. Δεν απογοητεύτηκα, βέβαια, ούτε πείσμωσα για το αντίθετο. Απλώς,  επέστρεψα τον τόμο στο ράφι του για δεύτερη φορά και χωρίς δεύτερη σκέψη.

Ο λαλίστατος παπαγάλος του μυθιστορήματος του Γκετζ  δεν είχε, τελικά, την ευκαιρία να μου διδάξει  το θεώρημά του ωστόσο, μου  θύμησε  εκείνον τον  εμπνευσμένο καθηγητή της 1ης λυκείου  ο οποίος μου άνοιξε, στην κυριολεξία, τα παράθυρα του μυαλού μου κι άρχισα να κατανοώ όλα εκείνα τα αλγεβρικά  που  έγραφαν οι υπόλοιποι (ορισμένοι  από τους οποίους παπαγαλία) στον πίνακα. Ήταν, όμως, μόνο για δύο μήνες. Στο τμήμα κατόπιν ήρθε ένας "παπαγάλος" του είδους, δλδ ένας καθηγητής που από την στιγμή που έμπαινε στην αίθουσα μέχρι τη στιγμή που θα χτυπούσε το κουδούνι  παρέδιδε  αποστήθιση τους κανόνες και τους τύπους του εκάστοτε κεφαλαίου. Μετά από αυτό, έχασα κάθε  διάθεση να συμμετάσχω κι από τότε, εξακολουθώ να βρίσκω εξαιρετικά δύσκολο το να συντονίσω τη σκέψη μου με τον μαθηματικό τρόπο σκέψης και λύσης  σχετικών ασκήσεων - όποτε αντικρίζω εκείνες τις μακροσκελέστατες εξισώσεις με τα γράμματα και τους αριθμούς σε ευθύγραμμη παράταξη και περίτεχνους συνδυασμούς  ανατρέχω στις παρτιτούρες του Ιάννη Ξενάκη και στην ζωγραφική του Βίκτωρ Βαζαρελί (κάντε κλικ στην περίοδο Vega, 1968-1974), του Μ.Σ.Έσερ και του δικού μας Νίκου Αλεξίου.  Πραγματικά, απολαμβάνω τις εφαρμογές των μαθηματικών θεωριών  σε τομείς όπως η γραφιστική, το ντιζάιν και η αρχιτεκτονική -τομείς που που συνδυάζουν εικαστικά, αισθητική και  πρακτικότητα- δίχως να χρειάζεται να γνωρίζω  ακριβώς ποιες   βρίσκονται από πίσω. 

Ο Άλμπερτ Άινστάιν είπε ότι τα μαθηματικά είναι η ποίηση των λογικών ιδεών. Οι επιστήμονες λένε ότι τα μαθηματικά εκτός του ότι υπηρετούν την τέχνη είναι και αδελφό πεδίο διότι εμπεριέχουν την ίδια τρέλα και ευφυϊα κι  έτσι πρέπει να είναι αν λάβουμε υπόψιν τον κορυφαίο μαθηματικό Τζον Φορμπς Νας και την εύθραστη ψυχική του υγεία.

Στην λογοτεχνία, ωστόσο, προτιμώ τις αναλύσεις -όσο εξαντλητικές και να είναι- χαρακτήρων και συμπεριφορών ατόμων και ομάδων, όχι αριθμών. Η μόνη αριθμητική που με προβληματίζει σ' ένα βιβλίο  είναι, προς στιγμήν, οι σελίδες του. Για παράδειγμα, το βιβλίο που διαβάζω τώρα έχει 862 σελίδες. Εάν  συνεχίσω την ανάγνωση με ρυθμό 70 σελίδων την ημέρα και χρειάζομαι δύο με τρεις ημέρες για να γράψω ένα κείμενο για το μπλογκ, υπολογίζω ότι θα μπορέσετε να διαβάσετε την σχετική ανάρτηση σε  14 ή 15 ημέρες. Αρκεί, μόνο, να μην παρεμβληθεί η θεωρία του χάους. 

Σημειώσεις:  1) Η πρώτη εικόνα ζωγραφίστηκε από ένα παιδί της φυλής των  Καλάς, στο Πακιστάν, και είναι μέρος αντίστοιχης συλλογής του Μουσείου Ελληνικής Παιδικής Τέχνης. Η ιστορία τούτης της ζωγραφιάς είναι πολύ συγκινητική: οι Καλάς ήταν χρόνια απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο και μόλις το 1996 δέχθηκαν ξένους επισκέπτες. Από τους πρώτους που βρέθηκαν εκεί, ως μέλη της ελληνικής αποστολής, ήταν οι εκπρόσωποι του ΜΕΠΤ οι οποίοι μετέφεραν μαζί τους μολύβια, χρώματα, νερομπογιές κ.ά. σύνεργα ζωγραφικής. Τα παιδιά των Καλάς δεν είχαν δει ποτέ πριν στην ζωή τους κάτι τέτοιο και  τα χρησιμοποίησαν με πολύ δισταγμό. Η συγκεκριμένη εικόνα είναι μία από εκείνες τις πρώτες πρώτες ζωγραφιές τους. 
2) Η δεύτερη εικόνα είναι η γραφική απεικόνιση της θεωρίας του χάους.
3) Το Μουσείο Ηρακλειδών  έχει διοργανώσει αναδρομικές εκθέσεις και των δύο καλλιτεχνών -  Βαζαρελί και Έσερ. Αυτή την περίοδο "τρέχει" μορφωτικό πρόγραμμα για μαθητές της Α'βάθμιας και Β'θμιας εκπαίδευσης που αφορά  στη σχέση των Μαθηματικών με την Ζωγραφική και τη Γλυπτική.