Dancing Queen

Δεν είναι από τα καλύτερα έργα της  Irène Némirovsky ωστόσο, στο "Ο χορός" (μτφρ. Έφη Κορομηλά - Εξάντας, 1987) μπορεί κάποιος εύκολα να διακρίνει το ιδιαίτερο, οξυδερκές ύφος της και ένα από τα αγαπημένα θέματά της - την αποδόμηση της αστικής συμπεριφοράς.  

Αφηγήτρια είναι η δεκατετράχρονη Αντουανέτ που ανυπομονεί να συμμετάσχει στην χοροεσπερίδα που διοργανώνει η μητέρα της και να γνωρίσει τους καλεσμένους – περίπου διακόσια άτομα αριβίστικης και ετερόκλητης ηθικής υπόστασης που θεωρούνται, ωστόσο, απαραίτητοι για την κοινωνική αποδοχή της νεόπλουτης Ρωσο-εβραϊκής οικογένειας Καμπφ από την γαλλική υψηλή κοινωνία. Η Ροζίν Καμπφ, όμως, μια γυναίκα επηρμένη από τον απότομο πλουτισμό, παθιασμένη με την απόκτηση υλικών αγαθών και μονίμως δηκτική και δύστροπη, της το απαγορεύει. Λόγω ηλικίας, όπως ισχυρίζεται, και γι' αυτό στη συνέχεια υποχρεώνει την νεαρή κοπέλα να κοιμηθεί στο δωματιάκι του πλυντηρίου γιατί το παιδικό δωμάτιο θα χρησιμοποιηθεί ως μπουντουάρ των καλεσμένων.

Οι προετοιμασίες συνεχίζονται πυρετωδώς για μέρες, η απόφαση παραμένει αμετάκλητη και η πίκα της Αντουανέτ σταθερή. Κάποια στιγμή, η κυρία Καμπφ στέλνει την Μις Μπέττυ, την αγγλίδα γκουβερνάντα, να ταχυδρομήσει τις προσκλήσεις. Η Μις Μπέτυ όμως, για δική της ευκολία, στέλνει την Αντουανέτ να το κάνει και τα πράγματα θα πάρουν μια εντελώς καταστρεπτική τροπή για τα σχέδια της οικοδέσποινας.

Η αμεσότητα της γραφής της Νεμιρόφσκι είναι χαρισματική – η συγκεκριμένη νουβέλα δημοσιεύτηκε όταν η Νεμιρόφσκι ήταν 27 χρονών και παρ' όλα αυτά καταφέρνει να διεισδύσει στον ψυχισμό και της έφηβης και της ώριμης γυναίκας με αιχμηρή συναίσθηση. Η συγγραφέας, χρησιμοποιεί τα κοινωνικά στερεότυπα για να δώσει ακριβή ψυχογραφήματα στους χαρακτήρες της που –από τον πιο ασήμαντο υπηρέτη μέχρι την Μις Μπέττυ, και τον κύριο Καμπφ– δεν είναι, σε καμμία περίπτωση, μονοδιάστατοι ή επιτηδευμένοι. Ιδίως οι σκέψεις, οι προθέσεις και τα κίνητρα της κυρίας Καμπφ είναι τόσο αληθοφανή που θα μπορούσε να είναι και η αποτύπωση της πραγματικής σχέσης της Νεμιρόφσκι με την μητέρα της, την οποία η συγγραφέας αντιπαθούσε. Ενδεικτική η εναρκτήρια παράγραφος: "Η κυρία Καμπφ μπήκε στην αίθουσα μελέτης κλείνοντας την πόρτα πίσω της τόσο απότομα, που τα κρύσταλλα του πολυελαίου κουδούνισαν δυνατά έτσι όπως ταλαντεύτηκαν από το ρεύμα που σχηματίστηκε. Η Αντουανέτ όμως, σκυμμένη πάνω από το θρανίο της, με τα μαλλιά της να αγγίζουν το βιβλίο, δεν σήκωσε τα μάτια της. Η μητέρα της την κοίταξε για λίγο χωρίς να μιλά. Έπειτα, την πλησίασε και στάθηκε μπροστά της, σταυρώνοντας τα χέρια της.

       – Θα μπορούσες, φώναξε, να σηκωθείς όταν βέπεις τη μητέρα σου. Μήπως κόλλησαν τα πισινά σου στην καρέκλα; Μπράβο ευγένεια."

Σε τούτη τη μικρή νουβέλα διακρίνει κανείς τον αβέβαιο ρυθμό της νεοεμφανιζόμενης, τότε, Νεμιρόφσκι που τον προηγούμενο χρόνο είχε κάνει εντυπωσιακή επιτυχία με το πρώτο της μυθιστόρημα, το "David Golder". Στο "Χορό" διακρίνεται επίσης μία τάση προς την πεπατημένη του γυναικείου μυθιστορήματος (βλ. έντονος κοινωνικός σχολιασμός, περιγραφές λούσων, εφηβικό πείσμα και αντίδρασεις, κακεντρέχειες, κ.λπ). Ωστόσο, εκείνο που τη διαφοροποιεί από το συγκεκριμένο είδος είναι  η αδυσώπητη έλλειψη οποιουδήποτε συναισθηματισμού. Η αυθόρμητη εκδίκηση της Αντουανέτ, ο σνομπισμός της κυρίας Καμπφ, η εμμονή της σε μια αστικότητα που δεν της ανήκει, οι υπερβολικές αντιδράσεις της όταν συνειδητοποιεί την πραγματική τους θέση στην γαλλική κοινωνία – όλα αποδίδονται με παγερή ψυχραιμία. Κι αυτό, μαζί με ένα ίχνος αμφισημίας στο τέλος, απομακρύνουν ολοκληρωτικά την νουβέλα από το συμβατικό μελόδραμα. 

Θα έλεγα πως "Ο Χορός" είναι ένα ιδιότυπο, αντισυμβατικό διήγημα αφύπνισης και, σίγουρα, δεν θα έπρεπε να συγκαταλέγεται στα παιδικά ή εφηβικά αναγνώσματα. Γι' αυτό με προβλημάτισε η επιλογή του εξώφυλλου της πιο πρόσφατης έκδοσης του βιβλίου, το οποίο, κατά την γνώμη μου, είναι παιδιάστικο και αδικεί το περιεχόμενο - πιθανότατα θα έχει αποτρέψει πολλούς ενηλίκους από την αγορά του. Όσοι, ωστόσο, γνωρίζουν το όνομα της Ουκρανής συγγραφέως από την "Γαλλική Σουίτα", τον "Κύριο των Ψυχών" ή την "Έξαψη" της θα το ακολουθήσουν αμέσως. Τα φαινόμενα που απατούν, προσπερνούνται.  Η καλή λογοτεχνία, όχι.

Σημειώσεις: Στην πρώτη φωτογραφία, στιγμιότυπο της Danielle Darrieux που ερμήνευσε τον ρόλο της Αντουανέτ στην κινηματογραφική μεταφορά της νουβέλας το 1931 από τον Wilhelm Thiele. Στην δεύτερη, η συγγραφέας με την μητέρα της  "Funny" (Fanny).