Forms  of Resistance

 

H ιστορία σχετικά απλή:  η ευτυχισμένη ζωή μιας αστικής οικογένειας στην Βραζιλία του 1971 και η ανατροπή της από μία δικτατορία. Την αφηγείται στα απομνημονεύματα του ο Marcelo Rubens Paiva – γιος του Rubens Bayrodt Paiva, αντιφρονούντα πολιτικού και μέλους του Κογκρέσου της Βραζιλίας, και της Eunice Paiva που, μετά την βίαιη εξαφάνιση του συζύγου της, αποφασίζει να αντιδράσει – θα πουλήσει το σπίτι τους και θα επιστρέψει στα έδρανα της Νομικής για να σπουδάσει ενώ θα μεγαλώνει, παράλληλα, τα πέντε παιδιά τους. 

Η κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου από τον Walter Salles δεν έχει να επιδείξει κάποιον κινηματογραφικό (τεχνικό ή άλλο) νεωτερισμό. Μόνο μία όμορφη ρετρό αφήγηση που κυλά (ευχάριστα έως άτονα στο πρώτο μέρος της ταινίας) καλύπτοντας μία περίοδο 50 χρόνων (1964 - 2014).  Ωστόσο, η ερμηνεία της Fernanda Torres στον πρωταγωνιστικό ρόλο είναι έντονα δυναμική – μέσα από το συγκρατημένο συναίσθημα του ρόλου κάνει ορατή την αποφασιστικότητα αλλά και την ευθραυστότητα της Eunice ενώ αναδεικνύει με σαφήνεια το κλίμα της εποχής, τον πόνο της απουσίας και το βασανιστικά αργό πέρασμα του χρόνου, την επιμονή μιας γυναίκας να αντιμετωπίσει το στρατιωτικό καθεστώς.

Το "Είμαι Ακόμα Εδώ", στο σύνολό της, είναι μία εξαιρετικά εύστοχη και επιδραστική ταινία. Τόσο, που έναν μήνα μετά την πρεμιέρα της στην Βραζιλία, η κυβέρνηση της χώρας επέτρεψε στις οικογένειες των θυμάτων της δικτατορικής περιόδου να λάβουν εκ νέου πιστοποιητικά θανάτου που αναγνώριζαν τις κρατικές δολοφονίες. Έγινε, επίσης, το επίκεντρο στοχευμένου μποϋκοτάζ από την ακροδεξιά. Απέτυχε (το μποϋκοτάζ, βεβαίως) εκκωφαντικά – με εισπράξεις $25,2 εκατ., είναι η πιο επιτυχημένη βραζιλιάνικη ταινία μετά την πανδημία του COVID-19 (Φεβρουάριο 2020). Κι επιπλέον, βραβεύεται σε σημαντικές διοργανώσεις: Κάννες (όπου της απέδωσαν 10λεπτο χειροκρότημα και η πρωταγωνίστριά του απέσπασε το βραβείο Α' Γυναικείου Ρόλου), Χρυσές Σφαίρες, Critics' Choice Movie Award, BAFTA και, πρόσφατα, Oscars, όπου απέσπασε το βραβείο Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας.

    

"Το σκοτάδι δεν μπορεί να διώξει το σκοτάδι: μόνο το φως μπορεί να το κάνει αυτό" έλεγε ο Martin Luther King, Jr και τα λόγια του συνοψίζουν το υπόρρητο πνεύμα της ταινίας όπου οι οικογενειακές φωτογραφίες, ασπρόμαυρες και έγχρωμες, είναι ο άτυπος πρωταγωνιστής – δημιουργούν την αίσθηση που έχει η ατμόσφαιρα λίγο πριν πέσει η βροχή καθώς αποτυπώνουν, παρά το περιρρέον σκοτάδι, μια ζωή  με φως και πρόοδο: το χαμόγελο της Eunice και το γέλιο των παιδιών της· η συντροφικότητα του ζευγαριού, τα βιβλία,  οι φίλοι, οι συζητήσεις, η ανταλλαγή ιδεών και σκέψεων.  

Η θαυμάσια μουσική επένδυση της ταινίας (Caetano Veloso, Tom Zé, Gal Costa, Roberto Carlos, Cesaria Evora, Serge Gainsbourg & Jane Birkin, κ.ά.) η δια-φιλμική αναφορά στο Blow up του Antonioni και τα αποσπάσματα βίντεο Δελτίων Ειδήσεων συμπληρώνουν μια συναρπαστική και πλούσια σε λεπτομέρειες απεικόνιση εκείνης της ιστορικής περιόδου που μας υπενθυμίζει αφενός τις πραγματικές διαστάσεις ενός απολυταρχικού καθεστώτος, σαν κι αυτά που ευδοκιμούν ακόμη και σήμερα ανά την υφήλιο· κι αφετέρου την ανθρώπινη επιμονή ενάντια στην αδικία. 

Να την δείτε.

Σημειώσεις: Η πρώτη φωτογραφία είναι στιγμιότυπο της ταινίας – η στιγμή που η Eunice και μία από τις κόρες της, η έφηβη Ελιάνα, μεταφέρονται στην Ασφάλεια. Η κοπέλα θα αφεθεί ελεύθερη μετά από 24 ώρες ενώ η Eunice θα κρατηθεί 5 ημέρες σε κελί καθώς οι αξιωματικοί προσπαθούν να την αναγκάσουν να ενοχοποιήσει φίλους και γνωστούς. Στην δεύτερη φωτογραφία είναι η πραγματική οικογένεια Paiva, πριν την σύλληψη κι εξαφάνιση του Rubens.

Thou Spirit given

 

Θα μπορούσε να είναι ένα κινηματογραφικό mystery thriller – ένα έγκλημα στην αρχή και έντονη δράση, στη συνέχεια, με αργή κλιμάκωση, ανατροπές, χιούμορ και σασπένς μέχρι την ανακάλυψη του ενόχου. Οι πρωταγωνιστές δε, αρκετοί και διακριτοί – οι καλοί, όπως ο επιθεωρητής που αναλαμβάνει την υπόθεση· οι κακοί, που κρύβουν στοιχεία και προσπαθούν να εμποδίσουν την έρευνά του, και  αρκετοί, ενδιάμεσων αποχρώσεων, τύποι.

Όχι όμως ένα συνηθισμένο thriller. Ο Χαμ, είναι ένας τόσο αποτυχημένος ντετέκτιβ που δεν μπορεί να ελέγξει ούτε τα συναισθήματά του κι αυτό του δημιουργεί επιπρόσθετα προβλήματα. Συν ένα ακόμη: δεν έχει άλλη επιλογή παρά να συνεργαστεί με τον συνήθη εχθρό του. Μάλλον, ένα πρωτότυπο animation thriller – ο συνδυασμός των καρτουνίστικων ασπρόμαυρων σκίτσων με τα Op-Pop πολύχρωμα προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον έως ενθουσιασμό, και μια παιγνιώδη διάθεση παρά την αγωνία της υπόθεσης καθώς ο Χαμ και η βοηθός του έχουν μόνον δώδεκα ώρες για να ανακαλύψουν όχι μόνον αυτόν που τραυμάτισε τον Βινς αλλά και τα ακρωτηριασμένα μέλη του ώστε να επανασυγκολληθούν.

Εάν, όμως, στον ρόλο του θύματος, που είναι μουσικοκριτικός, βάλετε έναν λαγό με βιαίως κομμένα τα δυο του αυτιά· έναν χαμαιλέοντα στον ρόλο του επιθεωρητή κι ένα θηλυκό κουνούπι σε εκείνον της πολύτιμης Σνουπ, θα έχετε στα χέρια σας το "Κλεμμένα Αυτιά" ( Μικρή Σελήνη, 2021 )  – μία ιστορία μυστηρίου που απαρτίζεται αποκλειστικά από ζώα του δάσους και η οποία απευθύνεται σε παιδιά από επτά χρονών και άνω. Αυτό, υποθέτω, συμπεριλαμβάνει και τους ενήλικες καθώς το κείμενο του Φώτη Δούσου δεν είναι σε τίποτα υποδεέστερο ενός αστυνομικού μυθιστορήματος ενηλίκων – η διάρθρωση της ιστορίας  είναι κρουστή, με μαθηματική, λες, συνάφεια και πειθαρχία ενώ η έλλειψη κάθε υπαινιγμού για τον πραγματικό ένοχο αυξάνει την ένταση της αγωνίας και παρασύρει τους αναγνώστες στο σύμπαν του Χαμ που κινείται ενάντια στον χρόνο για να εξιχνιάσει το μυστήριο. 

 Όπως και σε ένα παραδοσιακό thriller ενηλίκων, η αναζήτηση της αλήθειας και η λύση του εγκλήματος γίνονται στο πλαίσιο της λογικής που εκφράζεται με σκέψεις, παρατηρήσεις και διαλόγους έξυπνα, στακάτα και ρεαλιστικά. Η δε γλώσσα που  χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι χωρίς εκπτώσεις και γλυκανάλατες προσαρμογές – πλούσια, ρέουσα και συνεκτική, με "δύσκολες" λέξεις, συνδηλώσεις, νοήματα και ιδέες, όπως πχ η δικαιοσύνη, η δημοκρατία σε αντιπαραβολή με την ολιγαρχία και η ευγονική. Το βιβλίο, ωστόσο, είναι απολύτως εύληπτο και διασκεδαστικό. Και, ως αλληγορία για τα ανθρώπινα, υπερβαίνει το μονοδιάστατο των λέξεων – ο Φώτης Δούσος μιλά με ευθύτητα και ευστροφία για τις  διάφορες λειτουργίες της ζωής σε μια μικρή κοινότητα και τις σχέσεις μεταξύ των μελών της. Χρησιμοποιεί με ευφυία το φυσικό χαρακτηριστικό του χαμαιλέοντα να αλλάζει χρώματα και να προσαρμόζεται στο περιβάλλον του για να μιλήσει για τα συναισθήματα, όπως και για τις διάφορες αποκλίσεις ενός χαρακτήρα. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε η επιλογή του να ασχοληθεί με την κριτική (υπάρχουν υπόνοιες πως ίσως ο δράστης είναι ένας από αυτούς που δέχτηκαν την αρνητική κριτική του Βινς), όπως και ο τρόπος που ανατέμνει τις διάφορες στερεοτυπικές συμπεριφορές για να τις καταρρίψει  με χιούμορ κι ενσυναίσθηση.  

Η πρωτότυπη, σχεδόν εκκεντρική εικονογράφηση της Στέλλας Στεργίου είναι ένα από τα ατού της έκδοσης. Αν και δεν συμβάλει στην εξέλιξη της πλοκής, εξάπτει την περιέργεια των μικρών αναγνωστών προσδίδοντας  στο κείμενο  μια ξεχωριστή  αίσθηση που προάγει την ανάγνωση ενώ προσθέτει και στον οπτικό γραμματισμό των παιδιών. Το όλο σύνολο δε, ασκεί το βλέμμα τους στην εικαστική αισθητική.

Δεν θα αποκαλύψω το τέλος της υπόθεσης. Μόνο πως είναι μία έκδοση που πραγματοποιήθηκε εξ αποστάσεως –  η εικονογράφος εδρεύει σε άλλη χώρα, ο συγγραφέας σε άλλη πόλη και η art director με την εκδότρια, που βρίσκονταν στην ίδια, δεν μπορούσαν να συναντηθούν εξαιτίας, φαντάζομαι, των lockdowns. Και τον επόμενο χρόνο συμπεριλήφθηκε στις βραχείες λίστες για το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Βιβλίου. Καθόλου άσχημα για ένα βιβλίο που μπορεί να σου αλλάξει, προς το καλύτερο, την διάθεση – ατόφια ψυχαγωγία που υπογραμμίζει με ευστροφία αξίες και ανάγκες, μεταξύ άλλων, της λογικής, των δύσκολων συνεργασιών και της ομαδικότητας· του να ανήκεις κάπου, να πιστεύεις στον εαυτό σου και να επιλέγεις τον δρόμο σου.

Μπορεί, επίσης, να σου υποβάλλει, κατά κάποιο τρόπο, τις αντίστοιχες, ελαφρώς αργοπορημένες, ευχές για τον νέο χρόνο: 

έμπνευση και καλές αναγνώσεις! 

Και, βεβαίως, τα αυτιά μας και το ανάμεσό τους στην θέση τους! 

*

 

 

Σημειώσεις: Ο τίτλος της ανάρτησης είναι στίχος από το Tamerlane του Edgar Allan Poe: "O, human love! thou spirit given / On Earth, of all we hope in Heaven!" / Το πρώτο εικαστικό της ανάρτησης είναι η Έκρηξη (1965, -66) του Roy Lichtenstein. Τα άλλα δύο, από την εικονογράφηση του βιβλίου.