"...letters mingle souls; for, thus 

friends absent speak". 
  

John Donne 

Η πρώτη ανάρτηση της χρονιάς είναι για ένα βιβλίο που σφύζει από ζωή κι αυτό διότι είναι αδύνατον να αναφερθείς στο 84, Charing Cross Road (Πόλις, 2004) ή να προσπαθήσεις να περιγράψεις το περιεχόμενό του δίχως να μιλήσεις για την ζωή της συγγραφέως του, της Helen Hanff. Ο λόγος απλός: το βιβλίο τούτο είναι η ίδια η ζωή της. Για την ακρίβεια, πρόκειται για την αλληλογραφία που αντάλλαξε η συγγραφέας με το παλαιοβιβλιοπωλείο Marks & Co στο Λονδίνο, που βρίσκονταν κάποτε στην πιο πάνω διεύθυνση απ' όπου πήρε τον τίτλο του το βιβλίο.

Η Αμερικανίδα Χέλεν Χανφ ξεκίνησε την πορεία της με την φιλοδοξία να γίνει θεατρικός συγγραφέας και για αρκετά χρόνια έγραφε θεατρικά έργα αλλά χωρίς αντίκρυσμα. Κάποια στιγμή κέρδισε το φημισμένο διαγωνισμό θεατρικού έργου του Theater Guild of New York ωστόσο, παρ' όλο που τα γραπτά της εγκωμιάσθηκαν και από θεατρικούς παραγωγούς του Broadway, ποτέ δεν ανέβηκαν στο σανίδι. Έτσι η Χανφ στράφηκε στην συγγραφή τηλεοπτικών σειρών, εγκυκλοπαιδικών άρθρων και ιστορικών βιβλίων για παιδιά για να εξασφαλίσει τα προς το ζην.  Δεοδομένων της βιβλιοφιλίας  και της οικονομικής στενότητάς της, η Χέλεν Χανφ ψάχνει για σπάνια λογοτεχνικά βιβλία που η τιμή τους δεν θα είναι απαγορευτική. Σ' ένα περιοδικό διαβάζει την αγγελία των Marks & Co κι αποφασίζει να τους γράψει.

          “(...) Είμαι μια φτωχή συγγραφέας που αγαπά τα παλιά βιβλία, όμως είναι  αδύνατον να βρω όλα όσα χρειάζομαι στα εδώ βιβλιοπωλεία – εκτός κι αν καταφύγω σε πανάκριβες σπάνιες εκδόσεις ή στα θλιβερά, καταλερωμένα σχολικά αντίτυπα που διαθέτουν οι Barnes & Nobles.
         Εσωκλείω έναν κατάλογο με τις πιεστικές μου ανάγκες. Αν έχετε μεταχειρισμένα (αλλά σε καλή κατάσταση) αντίτυπα των βιβλίων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο, σε τιμή όχι μεγαλύτερη των 5 δολαρίων το ένα, έχετε την καλοσύνη να θεωρήσετε την επιστολή μου ως παραγγελία και να μου τα στείλετε;”

Η επιστολή στάλθηκε στις 5 Οκτωβρίου 1949 και θα αποτελέσει την αρχή μιας πολύχρονης αλληλογραφίας όπου μεταξύ της Χέλεν Χανφ και του Φρανκ Ντοέλ, του υπεύθυνου πωλήσεων του καταστήματος και "προσωπικού βιβλιοπρομηθευτή" της, γίνεται λόγος (και οι αντίστοιχες παραγγελίες σε βιβλία) για πλήθος Άγγλων κλασικών  κυρίως λογοτεχνών και ποιητών αλλά και ζωγράφων και συνθετών. Ωστόσο, η ολιγοσέλιδη αυτή νουβέλα δεν είναι κάτι βαρύ ή δυσανάγνωστο.

Αντίθετα, πρόκειται για ένα από τα πιο "ζωντανά" και πηγαία βιβλία που έχω διαβάσει ποτέ μου - οι επιστολές δεν έχουν υποστεί την παραμικρή επεξεργασία, λογοκρισία ή  εξωραϊσμό για την έκδοσή τους, πράγμα που σημαίνει πως η γλώσσα και οι εκφράσεις της Χέλεν Χανφ, του Φρανκ Ντοέλ και των υπολοίπων που αλληλογραφούν σποραδικά με την συγγραφέα είναι αυθεντικές και αντανακλούν την εποχή τους - μια εποχή με στερήσεις σε όλα τα επίπεδα, πολύ περισσότερο δε σε βασικά είδη διατροφής. Αυτό όμως δεν φαίνεται να απασχολεί κανέναν από τους δύο κι έτσι, εκτός από το ειλικρινές πάθος τους για τα βιβλία και τις παλιές εκδόσεις, η Χέλεν και ο Φρανκ "συζητούν", μεταξύ άλλων, για τους Μπρούκλιν Ντότζερς και το πώς φτιάχνεται η πουτίγκα Γιόρκσιρ, σχολιάζουν την στέψη της Βασίλισσας Ελισάβετ ΙΙ και την επανεκλογή του Ουίνστον Τσώρτσιλ στην πρωθυπουργία της Βρετανίας, και μοιράζονται καθημερινές κι ασήμαντες λεπτομέρειες της προσωπικής ζωής τους. Κι όλα τούτα διατυπώνονται με έναν τόσο αλέγκρο, σπινθηροβόλο και παιγνιώδη λόγο από την μεριά της Χέλεν που κάνει τον Φρανκ να φαίνεται αστείος μέσα από τα γεμάτα βρετανική τυπικότητα γράμματά του.

Η τελευταία επιστολή έχει ημερομηνία Οκτώβριος 1969 και πληροφορεί την Χέλεν για τον αναπάντεχο θάνατο του Φρανκ. Το νέο έρχεται σε μια δύσκολη περίοδο της ζωής της συγγραφέως η οποία αμφισβητεί τον εαυτό της,  τον έχει  σχεδόν εκμηδενίσει - το κέφι της έχει χαθεί και το βάλάντιό της δεν της επιτρέπει κάποια βιβλιοφιλική αγορά. Στρέφεται, τότε, στα γράμματά της με την σκέψη να τα εκδώσει ως ένα είδος φόρου μνήμης στον Φρανκ και στην μακράς διαρκείας φιλία τους.  Η σκέψη της θα πάρει σάρκα και οστά μέσα σε λίγους μήνες και θα την αφήσει έκπληκτη με την ενθουσιώδη ανταπόκριση που έχει από το κοινό. Όχι μόνο το αναγνωστικό αλλά και το θεατρικό μιας και το βιβλίο, κατάλληλα διασκευασμένο, θα ανέβει με μεγάλη επιτυχία στο West End. Αργότερα, θα διασκευαστεί και για την τηλεόραση και για τον κινηματογράφο. Θαυμάσιο twist of fate, δεν νομίζετε;

Στην διάρκεια αυτών των είκοσι χρόνων που μεσολαβούν μέχρι την τελευταία επιστολή που ανταλλάσσουν, η Χέλεν Χανφ θα συνδεθεί προσωπικά, έστω και δι'αλληλλογραφίας, και με το υπόλοιπο προσωπικό του παλαιοβιβλιοπωλείου νιώθοντας ένα είδος οικειότητας και φροντίδας γι' αυτούς που θα της δώσει το θάρρος να τους στέλνει συνεχώς πακέτα με νάυλον καλσόν και φαγώσιμα, κυρίως αβγά και κρέας - στην μεταπολεμική  Βρετανία τα πάντα μοιράζονταν με κουπόνια και οι αποστολές της Χανφ είναι κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτες από τους Λονδρέζους φίλους της. Τα γράμματά τους, γράμματα που μαρτυρούν μια εποχή στην κυριολεξία περιορισμένη, είναι έκφραση ειλικρινούς ευγνωμοσύνης.

Η νουβέλα είναι ουσιαστικά ένα βιβλίο που μιλά για την έλλειψη και την επάρκεια - βιβλίων ή και αγαθών. Για την προσμονή και την ανταπόκριση - οι λευκές σελίδες που παρεμβάλλονται είναι σαν να μαρτυρούν την ανυπομονησία της Χέλεν για την επόμενη απάντηση/αποστολή βιβλίων και είναι αυτές που υποβάλλουν το ίδιο συναίσθημα και στον αναγνώστη για το τι θα γίνει παρακάτω. Η ψυχική γενναιοδωρία είναι παραπάνω από έκδηλη στις σελίδες του και το ανεπιτήδευτο της γλώσσας είναι τόσο δυνατό και  απολαυστικό που οι επιστολές διαβάζονται "νεράκι". Με τον ίδιο τρόπο διαβάζεται και το εξαιρετικό επίμετρο της Κατερίνας Σχινά που "κλείνει" την έκδοση. 

Πάνω απ' όλα όμως, το 84, Charing Cross Road είναι ένα τέλειο βιβλιοφιλικό βιβλίο. Το Newsweek έγραψε χαρακτηριστικά ότι " ...είναι ένα από εκείνα τα cult βιβλία που δανειζόμαστε από τους φίλους μας και τα δανείζουμε σε άλλους με τη σειρά μας, ένα βιβλίο, που μεταμορφώνει τους αναγνώστες του σε μέλη της ίδιας μυστικής κοινότητας". Μπορεί, επίσης, να θεωρηθεί μια (γραπτή) απόδειξη τού πως η ζωή και η βιβλιοφιλία μπορούν να κάνουν μια ειλικρινή φιλία να υπάρξει. Ίσως, τώρα, κάποιοι διαβάζοντάς το να διαπιστώσουν και την υπόνοια μιας έντονης τρυφερότητας, ενός έρωτα αν θέλετε, μεταξύ της Χέλεν και του Φρανκ αλλά καθώς οι δυό τους δεν συναντήθηκαν ποτέ, αυτό θα παραμείνει ανάμεσα στις γραμμές. Προσωπικά, δεν διέκρινα κάτι τέτοιο. Ωστόσο, εκείνο που ευδιάκριτα εκπέμπουν όλες οι γραμμές του βιβλίου είναι μια πραγματική όρεξη για "παρακάτω", μια διάθεση που βρήκα παραπάνω από ευεργετική όταν οι συνθήκες ήταν ασφυκτικά πιεστικές.  

Σημείωση: Ήδη έχω γράψει πάρα πολλά για μια τόσο ολιγοσέλιδη έκδοση μα δεν μπορώ να παραλείψω και την εξής πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία: εδώ μπορείτε να δείτε φωτογραφίες και να διαβάσετε για το πραγματικό παλαιοβιβλιοπωλείο, τους ιδιοκτήτες και το προσωπικό του ιδίως όλους εκείνους που εργάστηκαν στο διάστημα που η Χέλεν Χανφ αλληλογραφούσε με τον Φρανκ Ντοέλ.