Το ασχημόπαπο

που δεν έγινε κύκνος

Νόμιζα ότι θα ήταν ακόμη μία διασκευή ενός κλασικού παραμυθιού αλλά το "Ιζαντόρα Ντακ" (Καλειδοσκόπιο, 2016) είναι μία ιδαίτερη περίπτωση. Η Στέλλα Μιχαηλίδου μεταγράφει το κλασικό παραμύθι του Χ. Κ. Άντερσερν "Το Ασχημόπαπο" ενσωματώνoντας παράλληλα την βιογραφία της αμερικανίδας ιέρειας του μοντέρνου χορού Ισιδώρας Ντάνκαν για να μιλήσει με άμεσο τρόπο για την βασική ανάγκη του ανήκειν που έχουν τα παιδιά, και την αποδοχή του διαφορετικού.

Η ιστορία έχει ως εξής: σε μια αποικία κύκνων, ένα μικρό παπάκι υποφέρει από την συμπεριφορά των συνομηλίκων του. Στο μάθημα μπαλέτου που συμμετέχει η μικρή πάπια Ιζαντόρα, είναι η μόνη που ξεχωρίζει με την άχαρη μορφή της. Δεν έχει επίσης καθόλου καλή φωνή και όσες προσπάθειες και να καταβάλει δεν γίνεται  καλλίφωνη· ούτε το κορμί της ψηλό, ευλύγιστο κι ολόλευκο, με λεπτό και μακρύ λαιμό, όπως των άλλων. Γι' αυτό και όλοι την κοροϊδεύουν - από τον κύριο Κουντεπιέ, δάσκαλο του μπαλέτου, μέχρι την δασκάλα του σχολείου που την προτρέπει να εγκαταλείψει τον χορό και να ασχοληθεί με κάτι άλλο.  Η Ιζαντόρα, όμως, αγαπάει τον χορό  τόσο πολύ που όταν την  αναγκάζουν  να σταματήσει τα μαθήματα, εκείνη συνεχίζει να πηγαίνει - κάθεται σε μία γωνιά αμίλητη και ζωγραφίζει τους χορευτές και τις κινήσεις τους.  Αργότερα επιστρέφει στο δωμάτιό της και προσπαθεί να επαναλάβει ό,τι είχε παρακολουθήσει. Όταν κάποια στιγμή οι πρόβες γίνονται επώδυνες, η μικρή πάπια αποφασίζει να σταματήσει τις ασκήσεις στα κρυφά και αρκείται μόνο να τις σχεδιάζει. Μία μέρα ένας από τους συμμαθητές της ανακαλύπτει τυχαία τα σχέδιά της και θυμώνει τόσο πολύ που τις βάζει τις φωνές. Το ίδιο κάνουν και οι υπόλοιποι στην τάξη ενώ ο κύριος Κουντεπιέ δεν κάνει απολύτως τίποτα για να την υπερασπιστεί. Η Ιζαντόρα φεύγει αποκαρδιωμένη μέσα στην νύχτα, χωρίς να ξέρει που πηγαίνει. Ξέρει όμως ότι δεν μπορεί να σταματήσει να χορεύει.

Εκτός από το “Ασχημόπαπο”, η Στέλλα Μιχαηλίδου εμπνέεται κι από άλλα κλασικά παραμύθια – η ίδια αναφέρει στην αρχική σελίδα του βιβλίου "Το Αηδόνι του Αυτοκράτορα", επίσης του Χ.Κ. Άντερσεν, και τον "Γλάρο Ιωνάθαν Λίβινγκστον" του Ρ. Μπαχ τα οποία χρησιμοποιεί για να εμπλουτίσει την αφήγηση με χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν, μεταξύ άλλων, τις έννοιες της ελευθερίας αλλά και της γοητείας του ψεύτικου και άφθαρτου. Η συγγραφέας συνδυάζει τα στοιχεία της αρμονικά και με καλά δομημένο τρόπο και ως εκπαιδευτικός γνωρίζει πώς να γίνεται ενθαρρυντική παρόλη τη δυσκολία του θέματος. Η αφήγησή της είναι στοχαστική κι απευθύνεται στα παιδιά με ώριμο τρόπο – δεν αποφεύγει  τις δυσάρεστες συμπεριφορές, δεν υπερβάλλει στα συναισθήματα ούτε τα μηρυκάζει. Για παράδειγμα, οι προσβολές της Χόιτυ Τόιτυ, του κυρίου Κουντεπιέ και των συμμαθητών της πάπιας Ιζαντόρα δίνονται με ρεαλιστικούς διαλόγους· τα στιχάκια που παρεμβάλλονται απαλύνουν ελαφρώς τον εκφοβισμό που υφίσταται η μικρή πάπια και η μοναξιά της παρουσιάζεται ως χρόνος περισυλλογής.  Με τον ίδιο ευθύβολο τρόπο δίνεται και η μεταστροφή των κύκνων όταν διαπιστώνουν ότι έκαναν λάθος στην εκτίμησή τους και ζητούν συγγνώμη για την συμπεριφορά τους απέναντί της. Η γλώσσα του κειμένου διαθέτει πλούσιο λεξιλόγιο που περιγράφει με ακρίβεια την πλοκή σε κάθε στάδιο της ιστορίας δημιουργώντας έτσι το κατάλληλο περιβάλλον για ανάπτυξη σκέψεων κι αντιδράσεων –  η περιπέτεια της Ιζαντόρα Ντακ είναι μία ιστορία με την οποία οι μικροί αναγνώστες μπορούν άνετα να ταυτιστούν καθώς αρκετά συχνά τα παιδιά νιώθουν ανεπαρκή και ανασφαλή, ακόμη κι όταν το περιβάλλον τους  δεν είναι ανταγωνιστικό.

H εικονογράφηση του βιβλίου από τον Απόστολο Βέττα είναι εκφραστική και διακρίνεται για τους εξπρεσσιονιστικούς τόνους της. Χρώματα και γραμμές δίνουν έμφαση στην σωματική κίνηση και την ένταση των συναισθημάτων, της μοναχικής προσπάθειας αλλά και της εύθυμης διάθεσης που κυριαρχεί στο παραμύθι όταν η πολύμηνη περιπλάνηση της πάπιας Ιζαντόρα λήγει – θα βρεθεί ανάμεσα σε άλλες πάπιες και πουλιά που δεν δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στην “παπίστικη” μορφή της. Στην μεγάλη γιορτή που διοργανώνει η ηλικιωμένη κυρία Παπώφ, η Ιζαντόρα Ντακ θα χορέψει τον πρωτότυπο χορό της και θα τους ενθουσιάσει όλους. "Χορεύω αυτό που είμαι" έλεγε η διάσημη Isadora Duncan κι αυτό όρισε την φιλοσοφία του μοντέρνου χορού – χορεύοντας ξυπόλυτη για πρώτη φορά στην ιστορία του Χορού, η Ισιδώρα Ντάνκαν νοηματοδότησε τα πόδια ως σημείο επαφής με, κι όχι φυγής από, την γη που είναι γεμάτη ζωή. Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου περιλαμβάνεται ένα δισέλιδο βιογραφικό της αμερικανίδας χορεύτριας, αρκετά ενδιαφέρον και κατατοπιστικό ώστε τα παιδιά να μάθουν για το στίγμα της στον χρόνο και την ιστορία του χορού.

Το αδέξιο ασχημόπαπο Ιζαντόρα δεν έγινε τελικά κύκνος. Έγινε μία δημοφιλής πάπια-χορεύτρια με όμορφες μπλε φτερούγες και μια εντυπωσιακή ικανότητα αυτο-έκφρασης κι αυτό καθιστά το παραμύθι ετούτο παιδαγωγικά εύστοχο  – ενώ στο παραμύθι του Άντερσεν, η Φύση δίνει μια όμορφη εμφάνιση η οποία διορθώνει την αδικία, εδώ η Μιχαηλίδου εστιάζει σε κάτι  πιο σημαντικό: είναι η ανάγκη έκφρασης, η προσωπική προσπάθεια, η επιμονή και η αποδοχή του εαυτού που ορίζουν το διαφορετικό και το όμορφο· και το καινοτόμο –  ουσιώδη στοιχεία για να οραματιστούν έναν καλύτερο κόσμο οι μικροί αναγνώστες.

Σημειώσεις: Στην πρώτη φωτογραφία, η Misty Copeland – "ένα μαύρο ασχημόπαπο"  που πέρασε πολλές δυσκολίες και σήμερα είναι η πρώτη Αφροαμερικανίδα που καταλαμβάνει την θέση της Κορυφαίας του American Ballet Theatre στα 75 χρόνια της λειτουργίας του. Το σκίτσο είναι από την εικονογράφηση του βιβλίου. Στο τέλος, βλέπετε φωτογραφία της Ισιδώρας Ντάνκαν σε χαρακτηριστική πόζα του χορού της. // Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο η-περιοδικό για το Βιβλίο και τις Τέχνες ο αναγνώστης στις 01.03.17.