Τα ρήματα της

παιδικής ηλικίας

                                                                

Κρατώ: ρήμα πολύ σημαντικό για τον αφηγητή της μικρής νουβέλας "Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια" (μτφρ. Άννα Παπασταύρου – Κέλευθος, 2016). Στα δέκα του χρόνια το θεωρούσε το πιο αγαπημένο του γιατί ήταν σαν να του έδινε την υπόσχεση ότι κάποιος θα τον άγγιζε, θα τον κρατούσε από το χέρι, κι αυτό ήταν ζωτικής σημασίας για αυτόν καθώς ο πατέρας του ήταν απών για μία μεγάλη χρονική περίοδο. 

Αγαπώ: η χρήση αυτού του ρήματος τον τσάτιζε διότι αφενός στο Γυμνάσιο ήταν υποχρεωμένος να το χρησιμοποιεί σε όλες τους χρόνους και τις εγκλίσεις του ως υπόδειγμα για τα ρήματα της πρώτης συζυγίας (στα ιταλικά). Κι αφετέρου, είχε παρατηρήσει ότι το ρήμα αυτό προκαλεί μεγάλες καταστροφές στις ζωές των ενηλίκων.

Διαβάζω: το ρήμα που διαφοροποιούσε τον αφηγητή από τους συνομιλίκους του κι αυτό γίνεται ιδιαίτερα φανερό το καλοκαίρι που εκτυλίσσεται η νουβέλα – στο νησί όπου περνά τις διακοπές με την μητέρα του κάθε χρόνο, ο δεκάχρονος αφηγητής είναι ο μόνος που δεν συμμετέχει στα ομαδικά παιχνίδια στην θάλασσα. Προτιμά να λύνει σταυρόλεξα και να πηγαίνει για ψάρεμα με τον φίλο του, έναν ηλικιωμένο ψαρά. Το αγαπημένα βιβλία του είναι τα αστυνομικά και τα βιβλία του πατέρα του τα οποία τον κάνουν να κατανοεί τα νεύρα και τις σκέψεις που κρύβονταν πίσω από τις κινήσεις του. Έτσι μαθαίνει και τον ενήλικο κόσμο. 

Παρατηρώ: ο μικρός αφηγητής, που παραμένει ανώνυμος σε όλη την νουβέλα, όταν δεν διαβάζει και δεν λύνει σταυρόλεξα, παρατηρεί τον κόσμο γύρω του και  επαληθεύει τις σκέψεις του για τις συνήθειες, τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις των μεγάλων. Ακόμη πιο παρατηρητική και οξύνους είναι η, επίσης ανώνυμη, φίλη του – δεινή αναγνώστρια βιβλίων με ιστορίες για ζώα, βρίσκει εύκολα παραλληλισμούς μεταξύ ανθρώπων και ζώων για να εξηγήσει στον νεαρό αφηγητή τον κόσμο γύρω τους. Ενίοτε και τις απορίες της. Εξού και ο τίτλος της νουβέλας – είναι τα λόγια που του απευθύνει  όταν τον φιλά.  

O ιταλός Erri De Luca είναι ένας πολύπλευρος συγγραφέας: ποιητής, αυτοδίδακτος γνώστης δύσκολων γλωσσών (αρχαία εβραϊκά, σουαχίλι, ρωσσικά και γίντις) και μεταφραστής τους, δημοσιογράφος, σεναριογράφος, ηθοποιός, ακτιβιστής, αλπινιστής. Έχει, επίσης, δουλέψει ως εργάτης σε εργοστάσιο, οδηγός φορτηγού και κτίστης σε διάφορα εργοτάξια στην Ιταλία, στην Γαλλία και στην Αφρική. Η λογοτεχνία του, συνεπώς, αντανακλά τις εμπειρίες ενός ανθρώπου με ισχυρό και πολυεπίπεδο βίωμα. Ασυναίσθητα, λοιπόν, καθώς διάβαζα τα στοιχεία της πραγματικής ζωής του συγγραφέα,  μου ήρθε στο νου η περιπετειώδης ζωή του Αντώνη Σουρούνη. Το λιτό και ποιητικού ύφους κείμενο του ιταλού συγγραφέα, ωστόσο, είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο ώστε να καταλήγει σε μία μικρής έκτασης και πιο σφιχτά αρμολογημένη αφήγηση. Κι επιπλέον, ο ιταλός συγραφέας επικεντρώνεται στον σκεπτικισμό του νεαρού κι αποδίδει εύγλωττα την σοβαρότητα που χαρακτηρίζει τον πρωταγωνιστή του. 

"Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια" πρωτοεκδόθηκε το 2011 και είναι η πέμπτη νουβέλα του Ντε Λούκα που εκδίδεται στα ελληνικά. Το θέμα της, όπως και σε όλο το μέχρι στιγμής έργο του, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα κι εμπειρίες του συγγραφέα. Εδώ, ο αφηγητής, που είναι γύρω στα πενήντα, ανακαλεί την δύσκολη περίοδο της ενηλικίωσης του – στα δέκα του χρόνια αντιστέκεται ήδη στους κανόνες της αγέλης των ομηλίκων του, προκαλεί τα όρια του σώματός του, κερδίζει τον σεβασμό των ενηλίκων. Τραβά, επίσης, την προσοχή της μόνης κοπέλας της παρέας η οποία θα τον υπερασπιστεί και θα του μάθει την πρώτη αγάπη. 

Εκτός από το καλοκαιρινό, μεσογειακό τοπίο και τις αναμνήσεις του Ντε Λούκα από την παιδική του ηλικία, η νουβέλα αποτυπώνει σημαντικές στιγμές της ιστορίας της Ιταλίας με τον τρόπο που συνήθως τη βιώνουν οι άνθρωποι – ο Μεσοπόλεμος με την αισιοδοξία του μέλλοντος, η αντίσταση στο φασιστικό καθεστώς με τον αφηγητή να βγαίνει στο βουνό, η κοινωνική διαστρωμάτωση όπως εκδηλώνεται στην μεταπολεμική περίοδο, και οι διαπροσωπικές σχέσεις με ματαιώσεις ονείρων και λάθη. Το θέμα της μετανάστευσης είναι πάντα παρόν  καθώς ο πατέρας του νεαρού αφηγητή βρίσκεται για μεγάλο χρονικό διάστημα στις ΗΠΑ επιδιώκοντας την εκπλήρωση ενός ονείρου και καλύτερες συνθήκες ζωής για αυτόν και την οικογένειά του. 

Όσο κι αν στα παιδιά ο χρόνος φαίνεται ατελείωτος, η παιδική ηλικία είναι μία σύντομη εποχή. Έτσι μετά από δύο καλοκαίρια και 161 σελίδες μικρoύ μεγέθους, ο συγγραφέας βάζει τη λέξη τέλος έχοντας περιδιαβεί την ζωή του –με σύντομα φλασμπακ– μέχρι το σχετικά πρόσφατο παρελθόν: στον πόλεμο στην Βοσνία και "...Ιταλικές βόμβες πάνω απ’ το Βελιγράδι, την τελευταία χρονιά του εικοστού αιώνα, που έμελλε να την υποδεχτώ κολλημένος στο παράθυρο ενός ξενοδοχείου με θέα τον Δούναβη και τον Σάββα".  

Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου ο Έρρι Ντε Λούκα επιστρέφει στον εντεκάχρονο πλέον εαυτό του για να αποχαιρετήσει τη νεαρή φίλη του έχοντας επίγνωση του έρωτα και του μέλλοντος όπου θα γνωρίσει λύπη, αποχωρισμούς, περιπλάνηση. Μια ζωή δραστήρια, μια λογοτεχνία με ουσιαστικά.

Σημειώσεις: Ο Έρρι Ντε Λούκα έχει αποσπάσει, μεταξύ άλλων βραβείων, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας δύο φορές – το 2013 και το 2016. / Το εικαστικό ανήκει στον ισπανό Carlos Martín κι έχει τίτλο "Alone in the Brightness".