Όαση

Μία από τις πιο πολύχρωμες κι αισιόδοξες ταινίες της χρονιάς που πέρασε είναι και η γαλλική ταινία "Η πηγή των γυναικών". Πρόκειται για μια κινηματογραφική απόδοση της  "Λυσιστράτης" του Αριστοφάνη και θα μπορούσε να είναι μία ταινία μόνο για την πάλη των δύο φύλων. Είναι, όμως, κάτι πολύ περισσότερο απ' αυτό.

O Ρουμανικής καταγωγής Radu Mihaileanu  τοποθετεί την Λυσιστάτη του στις ορεινές περιοχές του Μαρόκο, σ΄ένα χωριό που ναι μεν διαθέτει κινητά τηλέφωνα αλλά δεν έχει ούτε καν ηλεκτρισμό και οι κάτοικοι του ζουν, μεταφορικά και κυριολεκτικά, στο σκοτάδι - χωρίς ουσιαστική μόρφωση και με γνώμονα μια παράδοση που επιτάσσει τα κορίτσια τα παντρεύονται στα 13 με 14 τους  και στη συνέχεια να γεννούν  πολλά παιδιά, τα περισσότερα από τα οποία πεθαίνουν.

Η Λέιλα, η"ξενόφερτη" νύφη του χωριού επαναστατεί σ' αυτή την παράδοση όταν  η νεαρή έγκυος φίλη της, στην επιστροφή από την πηγή όπου έχουν πάει  για να φέρουν νερό, γλιστρά και αποβάλλει. Στο χαμάμ του χωριού όπου θα βρεθούν συγκεντρωμένες όλες οι γυναίκες, η Λέιλα θα τους ζητήσει να μιλήσουν στους άνδρες τους για να αναλάβουν εκείνοι την μεταφορά του νερού μιας και δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να κάθονται στην κυριολεξία όλη μέρα στο καφενείο - η χρόνια ξηρασία έχει πλήξει τις καλλιέργειες και καταργήσει τις δουλειές τους. Οι μόνοι άνδρες που δουλεύουν είναι ο ιδιοκτήτης του καφενείου, ο στωικός πεθερός της Λέιλα, ο οποίος καθημερινά μαζεύει ασφόδελους πιθανόν για να τους πουλήσει συμβάλλοντας με τον τρόπο του στην οικιακή οικονομία και ο Σάμι, ο δάσκαλος του χωριού.

Για να έχει αποτέλεσμα ο λόγος τους, η Λέιλα προτείνει ερωτική αποχή μέχρι οι άντρες να ανταποκριθούν στο αίτημά τους. Ως γνωστόν, όμως, κάθε απόπειρα αλλαγής της παράδοσης θεωρείται απειλή κι έτσι η Λεϊλα θα δεχθεί τα πυρά όλου του χωριού - ανδρών και γυναικών. Οι νέες κοπέλες, ωστόσο, θα την πιστέψουν και θα συμμαχήσουν μαζί της, κάτι που θα κάνει και ο άντρας της, ο Σάμι. Μορφωμένος κι ανοιχτόμυαλος, ο Σάμι θα την στηρίξει αδιαπραγμάτευτα σε όλη την διάρκεια της αποχής και θα την βοηθήσει - θα της διδάξει, μάλιστα, αποσπάσματα του Κορανίου για να αντιμετωπίσει  τον ιμάμη του χωριού ο οποίος θα κληθεί από τους άντρες για να συνετίσει τις γυναίκες και να τις επαναφέρει στον δρόμο του Αλλάχ.

Η ταινία έχει χιούμορ και δραματική ένταση και οι ερμηνείες των ηθοποιών ισορροπούν θαυμάσια ανάμεσά τους. Η ταινία έχει, επίσης, μερικούς αξιοσημείωτους χαρακτήρες όπως αυτός της γηραιάς Vieux Fusil - μιας χήρας που όλοι σέβονται. Με την  λογική που έχει της έχουν δώσει ο χρόνος και οι κοινές εμπειρίες που μοιράζεται με τις συγχωριανές της (την πάντρεψαν στα 13 της κι αναγκάστηκε να γεννήσει 19 παιδιά από τα οποία επέζησαν τα 7) αναγνωρίζει το δίκαιο στα λόγια  της Λέιλα και την βοηθά: μιλά στις άλλες γυναίκες και τους συμβουλεύει πως να βγουν από το φόβο τους και να αντιμετωπίσουν τη βία των ανδρών τους και την δική τους ανάγκη για έρωτα.

Η Φάτιμα είναι η πεθερά της Λέιλα και η ισχυρότερη αντίπαλος της. Καταπιεσμένη και πληγωμένη το ίδιο όπως και οι υπόλοιπες, επιλέγει ωστόσο με πείσμα το μέρος της άγραφης παράδοσης και της αντιπαράθεσης με το καινούργιο. Ακόμη κι αν αυτό πληγώνει την οικογένειά της.

Ο Σούφιαν είναι ο δημοσιογράφος/καταλύτης της υπόθεσης. Με πρόσχημα μια έρευνα για τα έντομα και την ξηρασία φτάνει στην περιοχή αναζητώντας τη Λέιλα που εγκατέλειψε όταν ήταν 15. Προκαλώντας ένταση στην σχέση της Λέιλα και του Σάμι, στο τέλος θα παραιτηθεί από την διεκδίκηση του νεανικού του έρωτα και θα ταχθεί στον αγώνα της - γράφει ένα δριμύ άρθρο στην εφημερίδα που εργάζεται το οποίο "ενοχλεί" την κυβέρνηση κι έτσι, οι ενέργειες του Σάμι για τον αγωγό του νερού θα έχουν άμεσο αποτέλεσμα - ο αγωγός του νερού θα φτάσει στο χωριό με συνοπτικές διαδικασίες.

Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών το 2011 στο τμήμα Ένα κάποιο βλέμμα  κι ενθουσίασε το κοινό. Και πως να μην το κάνει; Μέσα από έναν καταιγισμό χρωμάτων κι εξωτικής, μαροκινής μουσικής, και μ' ένα καστ γνωστών κι αξιόλογων ηθοποιών που "σβήνουν" το άνυδρο τοπίο, προβάλλονται με δύναμη η πίστη των γυναικών για ένα καλύτερο μέλλον και η διεκδίκησή τους για μια πιο ανθρώπινη, αξιοπρεπή ζωή.

Και όσο θλιβερό κι αν είναι  το γεγονός ότι εκείνο που εμείς στον 21ο αιώνα θεωρούμε δεδομένο, άλλοι λαοί πρέπει να παλέψουν για να το αποκτήσουν, δεν μπορείς να μην αισιοδοξήσεις με τη νεαρή Εσμεράλδα, η οποία σαν άλλη Ρήνη του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και  της Τώνιας Μαρκετάκη, αποφασίζει να πάρει την ζωή στα χέρια της φεύγοντας από το χωριό - δεν ξέρει που θα πάει ούτε τι θα βρει στην πορεία της αλλά είναι αποφασισμένη να κατακτήσει το μέλλον και την αγάπη που δικαιούται.






Σημείωση: Μπορείτε να πάρετε μία γεύση της ταινίας από το τρέιλερ. 

Της Ζωρζ...

Γνώρισα την Ζωρζ Σαρή  πίσω στο 1985, όταν πρωτοδιάβασα το "Το ψέμα". Αργότερα, τα εφηβικά απογεύματά μου τα σημάδεψε ο τηλεοπτικός "θησαυρός της Βαγίας" της. Την ξανασυνάντησα αναγνωστικά πολύ αργότερα με το "Τότε..." (Πατάκης, 2004). Όμως, παρ' όλα τα βιβλία που μεσολάβησαν στο ενδιάμεσο, "το Ψέμα" παραμένει ένα από τα πιο σημαντικά κι αγαπημένα βιβλία της βιβλιοθήκης μου. 

Αντιγράφω την υπόθεση: "Οι γονείς της Χριστίνας χωρίζουν και η μητέρα της αναγκάζεται να μετακομίσει στην Αθήνα από τη Θεσσαλονίκη, για να βρει δουλειά. Εκεί την περιμένει μια οικογένεια συγγενών της και τη βοηθά να πιάσει δουλειά ως θυρωρός σε πολυκατοικία, όπου και μένει σε ένα υπόγειο. Όταν η Χριστίνα πάει να βρει τη μητέρα της για να μείνει μαζί της, απογοητεύεται από το νέο της σπίτι και τον καινούριο τρόπο ζωής της. Έτσι, στο καινούριο της ακριβό σχολείο, όπου διδάσκει ο θείος της ο Γιώργος και εκείνη φοιτά δωρεάν, γνωρίζει νέους φίλους, αλλά διστάζει να τους «ανοιχτεί» και να τους πει την αλήθεια για ό,τι συμβαίνει στη ζωή της. Ακόμη και η ξαδέρφη της η Ρέα, την οποία γνωρίζει για πρώτη φορά, αγνοεί την αλήθεια, με αποτέλεσμα ορισμένες φορές να την αμφισβητεί. Η Χριστίνα γίνεται για πολλούς η «καινούρια», η «ψηλομύτα», η «απόμακρη», αλλά κερδίζει και έναν καλό φίλο, τον Αλέξη. Ο Αλέξης τη βοηθά να αποκτήσει ξανά τη χαμένη της ισορροπία, να αποκαταστήσει την εικόνα της, την εμπιστεύεται και την οδηγεί στην αποκάλυψη της αλήθειας."

Η Ζωρζ Σαρή ήταν πρωτοπόρος  στην νεανική λογοτεχνία καθώς, όπως έκανε και η πολύ καλή της φίλη Άλκη Ζέη, χρησιμοποίησε στα βιβλία της βιωματικά στοιχεία ανάμεικτα με κοινωνικές, ιστορικές και πολιτικές αναφορές.  Η γραφή της "ζωντανή", ρεαλιστική, άμεση, όμοια με την προφορικότητα της απτής καθημερινότητας και γεμάτη με την ειλικρίνεια που απαιτούν τα παιδιά, με ενθουσίασε. Θυμάμαι πως όταν το διάβαζα, "μίλαγα" στην Χριστίνα και προσπαθούσα να την πείσω να αποκαλύψει την αλήθεια. Είχα πιστέψει την συγγραφέα με την αφέλεια της παιδικότητας και την ορμή της εφηβείας που μόλις άρχιζε - το ένστικτο άλλωστε αναγνωρίζει πάντα την αξία.  Τότε αποφάσισα πως δεν μου χρειάζεται το ψέμα γιατί δημιουργεί περιττές παρεξηγήσεις - εκτός, βεβαίως από τα μικρά, λευκά ψέματα που χρησιμοποιώ για να προστατεύσω τους άλλους, ενίοτε και τον εαυτό μου. Έπαψα, επίσης, να κρίνω από τα φαινόμενα κι άρχισα να προσπαθώ, να επιμένω για ουσιαστικές, γερές φιλίες, πέρα από τις πρώτες και δεύτερες εντυπώσεις - μια συνήθεια που, μαζί με εκείνη της καλής λογοτεχνίας που η Ζωρζ Σαρή μού έμαθε με τα βιβλία της, συνεχίζεται μέχρι σήμερα, ασχέτως του εκάστοτε αποτελέσματος. 

Η λογοτεχνία, είναι αλήθεια, ότι με αυτόν τον τρόπο αλλάζει τον κόσμο - αλλάζει τους ανθρώπους που ξέρουν να διαβάζουν κι αυτοί με τη σειρά τους φέρνουν την αλλαγή. Και είναι επίσης αλήθεια πως όποιος φεύγει από την γη δεν πεθαίνει· αρκεί να τον θυμούνται οι άνθρωποί του. Ζει, μάλιστα, πολύ περισσότερο σαν αερικό στην μνήμη τους και σημάδι στην ψυχή τους απ' ότι φορώντας την φθαρτή ύλη του, το σώμα. Μόνο που σήμερα, η τελευταία μέρα της Ζωρζ Σαρή θα ήθελα να ήταν ένα, έστω και  χρωματιστό, ψέμα.

Σημείωση: Το βιβλίο της φωτογραφίας είναι η 8η έκδοσή του από τον Κέδρο (πρώτη έκδοση 1974) και η συγγραφέας το έχει αφιερώσει στη Ninette. Το εξώφυλλό του όπως και η εσωτερική ασπρόμαυρη εικονογράφιση είναι της Νίνας Σταματίου. Το μαύρο σημάδι που διακρίνεται στην φωτογραφία είναι από το αυτοκόλλητο χαρτάκι της τιμής που προσπάθησα, ανεπιτυχώς όπως φαίνεται, να ξεκολλήσω.

.

Κάνει ζέστη. Ο άνθρωπος διαβάζει - αλλά τι διαβάζει, δεν θα το μάθουμε ποτέ. Το πουλί πεινάει. (...) Το πουλί κάνει κύκλους - κι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει η εικόνα.

John Berger

Σημείωση: Ο πίνακας ανήκει στον Quint Bulhholz και το μικρό κείμενο που το συνοδεύει γράφτηκε ειδικά γι' αυτόν.  Και τα δύο αντλήθηκαν από το "Δυο λόγια σχετικά με τον ποδηλάτη" - Σαράντα έξι συγγραφείς αποκρυπτογραφούν τις εικόνες του Κβιντ Μπούχολντς (γράμματα, 1998).

Το δέντρο μεγαλώνει 
από τα κλαδιά του αλλά και 
από τις ρίζες του

Χάιντεγκερ

Κι έρχεται μια στιγμή που θέλεις ένα διάλειμμα από την λογοτεχνία, έχεις  ανάγκη για κάτι πιο θεωρητικό, πιο "του επαγγέλματος" και δεν μπορείς παρά να ενδώσεις στην διάθεσή σου.

Η αρχή έγινε με το "Ο μύθος της γενιά του '30" (Πόλις, 2011). Βρίσκω πολύ ενδιαφέρον το ότι ο καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο του Birmigham Δημήτρης Τζιόβας επιχειρεί/τολμά μια ανάλυση κι αναθεώρηση της γενιάς-μύθου που αποτελεί σημείο αναφοράς των πολιτισμικών και ιδεολογικών εξελίξεων στην Ελλάδα μέχρι σήμερα παρ' όλη την αμφισβήτιση και τις επιθέσεις που δέχθηκε. Ακόμη δεν το έχω τελειώσει γιατί μου αρέσει να το διαβάζω με "στάσεις" και να επιστρέφω.

Μου πήρε μια-δυο μέρες να διαβάσω το "Τhe Element"  (Penguin, 2009) και ομολογώ ότι ευχαριστήθηκα πολύ την ανάγνωσή του. Ο  Ken Robinson, θεωρητικός της εκπαίδευσης και Σύμβουλος για θέματα (και δημόσιας) εκπαίδευσης, ξέρει να αφηγείται  τα πολλά και διαφορετικά πρόσωπα της δημιουργικότητας και με απτά παραδείγματα να αποδεικνύει πως η αποδοχή και η ενθάρρυνση είναι ιδιαίτερα κρίσιμες σε εκείνα τα παιδιά που κάποια στιγμή διαπιστώνουν πως δεν εντάσσονται στο σύνηθες σχήμα της κοινής, δημόσιας εκπαίδευσης. 

Kατέληξα στο "Τα χαμένα παιδιά μας" (Πόλις, 2006 - μτφρ.Ξένια Σκούρα, πρόλογος του εκπαιδευτικού Σταύρου Ζουμπουλάκη) της Γαλλίδας εκπαιδευτικού και δημοσιογράφου Νατάσα Πολονύ μετά από μια παλιά πρόταση του navarino-s.  Πρόκειται για ένα βιβλίο με τολμηρό κι εμπεριστατωμένο λόγο, ένα βιβλίο "θυμωμένο" που θίγει το πολύ σύγχρονο θέμα της δημόσιας εκπαίδευσης. Θα ήταν πραγματικά άδικο να εκληφθεί ως οπισθοδρομικό ή συντηρητικό επειδή η συγγραφέας του υπερασπίζεται την εκπαίδευση των μαθητών των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων θεωρώντας απολύτως απαραίτητη την μετάδοση της ιστορικής μνήμης, της παράδοσης και της κάθε μορφής πολιτισμού μέσω της  διδασκαλίας της Ιστορίας. Το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και ως μνεία υπέρ των Ανθρωπιστικών Σπουδών που θεωρούνται πια σχεδόν περιττές στην εκπαίδευση. Ας ληφθεί υπ' όψιν πως η συγγραφέας αναλύει και βάλλει κατά του περιεχομένου του εκπαιδευτικού  προγράμματος κι όχι με τον τρόπο που αυτό θα διδαχθεί.

Προφανώς  το πρώτο βιβλίο το διάβασα -και το διαβάζω ακόμη- από δική μου, αναγνωστική περιέργεια ενώ τα δύο επόμενα για λόγους καθαρά επαγγελματικούς. Και τα τρία όμως, εκτός του ότι αξίζουν τον χρόνο και το ενδιαφέρον σας, μπορούν να λειτουργήσουν και ως ένας ενιαίος οδηγός για την εκπαίδευση: η δημιουργικότητα -που αναδεικνύουν τα δύο πρώτα βιβλία- σε συνδυασμό με την γνώση του παρελθόντος που προασπίζεται το τρίτο παρέχουν το τόσο  αναγκαίο "λίπασμα" που χρειάζονται τα "δεντράκια" μας για να μεγαλώσουν και να καρποφορήσουν. 

Γηράσκω αεί 
διδασκόμενη...

Μετά από λίγο μαθαίνεις
την ανεπαίσθητη διαφορά
ανάμεσα στο να κρατάς το χέρι
και να αλυσοδένεις μια ψυχή.
Και μαθαίνεις πως Αγάπη δε σημαίνει στηρίζομαι
Και συντροφικότητα δε σημαίνει ασφάλεια
Και αρχίζεις να μαθαίνεις
πως τα φιλιά δεν είναι συμβόλαια
Και τα δώρα δεν είναι υποσχέσεις
Και αρχίζεις να δέχεσαι τις ήττες σου
με το κεφάλι ψηλά και τα μάτια ορθάνοιχτα
Με τη χάρη μιας γυναίκας
και όχι με τη θλίψη ενός παιδιού
Και μαθαίνεις να φτιάχνεις
όλους τους δρόμους σου στο Σήμερα,
γιατί το έδαφος του Αύριο
είναι πολύ ανασφαλές για σχέδια
…και τα όνειρα πάντα βρίσκουν τον τρόπο
να γκρεμίζονται στη μέση της διαδρομής.
Μετά από λίγο καιρό μαθαίνεις…
Πως ακόμα κι η ζέστη του ήλιου
μπορεί να σου κάνει κακό.
Έτσι φτιάχνεις τον κήπο σου εσύ
Αντί να περιμένεις κάποιον
να σου φέρει λουλούδια
Και μαθαίνεις ότι, αλήθεια, μπορείς να αντέξεις
Και ότι, αλήθεια, έχεις δύναμη
Και ότι, αλήθεια, αξίζεις
Και μαθαίνεις… μαθαίνεις
…με κάθε αντίο μαθαίνεις

Χόρχε Λούις Μπόρχες

"Μαθαίνεις"

The contract between 

 the author and the reader is a game. And the game . . . is one 

of the greatest invetions of Western civilization: the game of telling stories, 

inventing characters, and creating the imaginary paradise of the individual, 

from whence no one can be expelled because, in a novel, 

no one owns the truth and everyone has 

the right to be heard and understood.”

Carlos Fuentes

Myself with Others: Selected Essays

Μάσκες

                             

                             Τις μάσκες σου, που τις φοράς σα βγαίνεις

                             περατζάδα στις πλατείες της ημέρας,

                             μην τις μπερδέψεις, θα μπλεχτείς, να ξέρεις,

                             κι άντε να βρεις μετά του κουβαριού την άκρη.

                            Ποιος ξέρει τι. και ποιος πάλι δεν ξέρει.

                            ποιες αμαρτίες κρύβει τούτη 'δω η μάσκα,

                            ποιες η άλλη. σε ποια πλατεία άπλωσες μπουγάδα.

                            Κι αν ξέβαψαν τα χρώματα και γίναν όλα μπλε

                            και τα λευκά γίναν μαβί και τα μαβί καφέ,

                            'συ έβαλες μαζί τα χρώματα για πλύση.

                            εσύ ήσουν που τα άπλωσες εν δημοσία θέα.

                            εσύ φοράς και ξεφοράς τις μάσκες που γυαλίζουν.

                            Ποια ιστορία διάλεξες πίσω απ' την κάθε μάσκα;

                            Ποιος ξέρει τι. και ποιος πάλι δεν ξέρει.

                            Κι εν τέλει, ο λογαριασμός εσένα θα βαρύνει

                            τόσες και τόσες σούμες πια, προσθέσεις κι αφαιρέσεις.

                            Κοίταξε μόνο τη σωστή τη μάσκα να φορέσεις

                            όταν πληρώνεις. γιατί αλλιώς,

                            τ' αργύρια αντίκρισμα δε θα 'χουν.

                                                                                      Κρυστάλλη 
                                                                 Γλυνιαδάκη

 Σημειώσεις: Από το βιβλίο της (και) ποιήτριας "Λονδίνο-Ιστανμπούλ"  (Πόλις, 2009). Το γλυπτό είναι της Αννίτας Ξάνθου.